Արդարադատության մատչելիությունը իրավունք է, որն առաջին հերթին ներառում է դրա տարածքային և ֆիզիկական հասանելիությունը: Ավելի լայն իմաստով այս սկզբունքը պահանջում է վերացնել բոլոր այն հասարակական-քաղաքական խոչընդոտները, որոնք դժվարացնում են քաղաքացիներին օգտվել այս իրավունքից։ Այդպիսի խոչընդոտներ կարող են լինել դատական ծախսերը, դատավարության լեզուն, իրավական օգնության բացակայությունը և այլն: Հոդվածների այս ցիկլում մենք կխոսենք արդարադատության հասանելիության և ազգային փոքրամասնությունների համար խոչընդոտների մասին:
Ինչու՞ պետք է ինձ հետաքրքրի այս թեման:
Վրաստանում էթնիկ փոքրամասնությունների ամենամեծ մասնաբաժինը էթնիկ ադրբեջանցիներն ու հայերն են: Նրանց մեծ մասն ապրում է Սամցխե-Ջավախեթիում և Քվեմո Քարթլիում։ Որոշ խիտ բնակեցված մունիցիպալիտետներում նրանք բացարձակ մեծամասնություն են ներկայացնում։
Ախալքալաքի տեղացիների 92,9%-ը և Նինոծմինդայի 95%-ը ազգությամբ հայ են: Ախալցխայում նույնպես էթնիկ հայերը կազմում են բնակչության 34,5%-ը.
Մառնեուլիում տեղի բնակչության 83,8%-ը էթնիկ ադրբեջանցիներ են, Դմանիսում՝ 65,5%-ը, Բոլնիսիում և Գարդաբանիում՝ 63,4%-ը և 43,5%-ը։
Այս մունիցիպալիտետներում արդարադատության տարածքային հասանելիությունն ապահովում են շրջանային (քաղաքային) դատարանները և նրանց կազմով մագիստրատ դատավորները:
Մեր մեկնաբանությունը
Արդարադատության հասանելիությունը բազմաբաղադրիչ հասկացություն է։ Սակայն արդարադատության կիրառման հնարավորության և այս համակարգի տարածքային ու ֆիզիկական հասանելիության մասին քաղաքացիների գիտակցումը հիմնարար է, ինչը ապահովեը պետության պարտավորությունն է։
Ի՞նչ պետք է իմանանք.
Իր իրավունքները պաշտպանելու համար անձը կարող է դիմել շրջանային կամ քաղաքային դատարաններ, որոնց թվում կարող է լինել նաև մագիստրոս դատավորը:
Օրինակ․
Սամցխե-Ջավախեթիում Ախալցխայի շրջանային դատարանն այսպիսի գործառույթ ունի, ինչպես Ախալքալաքի շրջանային դատարանը։ Նրա գործառույթը տարածվում է նաև Նինոծմինդայի մունիցիպալիտետի վրա նույնպես։ Սակայն, Նինոծմինդայում արդարադատությունն իրականացնում է մագիստրոս դատավորը։
Քվեմո Քարթլիի մագիստրատ դատավորները գտնվում են Դմանիսում և Մառնեուլիում և հանդիսանում են Բոլնիսի շրջանային դատարանի մաս: Գարդաբանիի մագիստր դատարանը պաշտոնապես միացվել է Ռուսթավի քաղաքային դատարանին։
Ի՞նչ գործեր են քննելու մագիստր դատավորները:
Մագիստր դատավորների լիազորությունները սահմանափակ են։ Նրանք արագացված կարգով քննում են որոշ քրեական գործեր, ինչպես նաև որոշ քաղաքացիական գործեր։ Մագիստր դատավորի հիմնական նպատակն է արձագանքել քաղաքացիների ամենօրյա իրավական կարիքներին և միայնակ լուծել համեմատաբար պարզ իրավական վեճերը:
Օրինակ, այդպիսի խնդիրներն են.
Ամուսինների ամուսնալուծություն կամ ալիմենտի նշանակում․
Գյուղատնտեսական (վարելահող) հողերի վարձակալության պայմանագրից ծագած վեճերը, օրինակ՝ վարձավճարի վճարման կարգադրություն և այլն.
Սեփական հողի օգտագործմանը միջամտության կանխարգելում, օրինակ. Դրա վրա ապօրինի շինությունը ապամոնտաժելու խնդրանք․
Ապօրինի աշխատանքից ազատման կամ աշխատանքային հարաբերությունների հետ կապված այլ վեճերի պատճառով փոխհատուցում կիրառելը.
Իրավական նշանակություն ունեցող փաստի որոշում, օրինակ՝ հայրության որոշում, ժառանգության ընդունում, անուն/ազգանուն փոխելու փաստ և այլն․
Սոցիալական պաշտպանության հարցերը, օրինակ՝ սոցիալական նպաստներից հրաժարվելը, կարող են բողոքարկվել մագիստր դատարանում:
Արդարադատության մատչելիության այլ բաղադրիչների՝ դատական ծախսերի, դատավարական պաշտպանության և իրավական աջակցության այլ ծառայությունների մասին կխոսենք հաջորդ հոդվածներում:
Հոդվածը պատրաստվել է «Համայնքային կայունության բարձրացում էթնիկ փոքրամասնությունների տարածքներում տեղեկատվության և վերլուծության հասանելիության միջոցով» ծրագրի շրջանակներում, որը ֆինանսավորվում է Պատերազմի և խաղաղության լուսաբանման ինստիտուտի (IWPR) կողմից՝ Մեծ Բրիտանիայի կառավարության ֆինանսական աջակցությամբ: Տեքստում արտահայտված կարծիքները, բացահայտումները և եզրակացությունները միայն հեղինակներինն են և չեն արտահայտում IWPR-ի կամ Միացյալ Թագավորության կառավարության տեսակետները:
