რატომ უნდა მაინტერესებდეს?

ორივე დოკუმენტი განსაზღვრავს საბაზისო უფლებებს, რომელთა განხორციელების შემთხვევაში, საქართველოში შრომის ბაზარი, კანონმდებლობა და პრაქტიკა უკეთესი იქნება ვიდრე დღეს არის.

ჩვენი კომენტარი

დღეს, საქართველო, ILO-ს კონვენციების ნაწილისა და ევროპული სოციალური ქარტიის არაერთი დებულების ხელმომწერი არ არის. ამასთანავე, პრობლემად რჩება ხელმოწერილი კონვენციების დებულებების აღსრულება პრაქტიკაში.

ILO-ს  შრომითი სტანდარტები

შრომის საერთაშორისო ორგანიზაცია (ILO) დაარსდა 1919 წელს ვერსალის ხელშეკრულების საფუძველზე, რომელიც გლობალურად ისახავს მიზნად შრომითი პირობების გაუმჯობესებას და სურს უზრუნველყოს სოციალური სამართლიანობა. ორგანიზაცია მუშაობს სამმხრივი მოდელით, რომელიც მოიცავს მთავრობებს, დამსაქმებლებსა და დასაქმებულებს.

ILO-ს მთავარი დოკუმენტები მოიცავს კონვენციებსა და რეკომენდაციებს, რომლებიც განსაზღვრავს სხვადასხვა ასპექტს შრომის უფლებების, სამუშაო პირობების, სამუშაო დროის, შრომის ანაზღაურების, შრომითი უსაფრთხოების და სხვა. კონვენციები არის საერთაშორისო ხელშეკრულებები, რომლებსაც წევრი ქვეყნები უერთდებიან და ამით იღებენ მათი შესრულების ვალდებულებას. რეკომენდაციები კი სთავაზობს სახელმძღვანელო პრინციპებს და გზამკვლევებს, რომლებიც წევრმა ქვეყნებმა შეიძლება გამოიყენონ თავიანთი შრომითი კანონმდებლობის და პოლიტიკის ფორმირებისთვის.

ILO-ს კონვენციები და რეკომენდაციები მოიცავს მნიშვნელოვან თემებს, მათ შორის ისეთ საკითხებს, როგორებიცაა:

• შრომის უფლება: რომელიც გულისხმობს თავისუფლებისა და გაერთიანების უფლებებს, კოლექტიური მოლაპარაკებების უფლებებს და შრომის პირობების ხელშეკრულებების დაცვას.
• სამუშაო პირობები: ILO ადგენს მინიმალურ სტანდარტებს სამუშაო პირობების შესახებ, რაც მოიცავს სამუშაო დროის, დასვენების დღეების, შრომის ანაზღაურების და უსაფრთხოების პირობებს.
• შრომის ანაზღაურება: მოიცავს მინიმალური ხელფასის სტანდარტებს და ანაზღაურების თანასწორობას.
• შრომითი უსაფრთხოება და ჯანმრთელობა: ეს მოიცავს სამუშაო ადგილების უსაფრთხოებისა და ჯანმრთელობის დაცვის სტანდარტებს, რაც მნიშვნელოვანია დასაქმებულთა ჯანმრთელობის და კეთილდღეობის უზრუნველყოფისთვის.
• ბავშვთა შრომა და იძულებითი შრომა: ILO-ს დოკუმენტები ასევე მიზნად ისახავს ბავშვთა შრომის აკრძალვას და იძულებითი შრომის აღმოფხვრას.

ევროპის სოციალური ქარტიის შრომითი სტანდარტები

ევროპის სოციალური ქარტია მიღებულ იქნა 1961 წელს და წარმოადგენს საბჭოს ევროპის წევრი ქვეყნების მიერ ხელმოწერილ დოკუმენტს, რომელიც უზრუნველყოფს სოციალურ უფლებებს, მათ შორის, შრომით უფლებებს. ის მოიცავს ფართო სპექტრს, მათ შორის შრომითი პირობების, დასაქმების, სოციალური დაცვის და ჯანმრთელობის დაცვის საკითხებს.

ევროპის სოციალური ქარტიის ძირითადი მუხლები მოიცავს შრომით საკითხებს, ისეთებს, როგორებიცაა დასაქმების უფლება, სამსახურებრივი პირობები, უსაფრთხოება და ჯანმრთელობა, სამართლიანი ანაზღაურება, გაერთიანებების შექმნის უფლება, კოლექტიური მოლაპარაკებები და სხვა.

საქართველოს შრომითი კანონმდებლობის მდგომარეობა ILO-ს და ევროპის სოციალური ქარტიის სტანდარტების მიხედვით

ამ სტატიაში რამდენიმე მაგალითს მოვიყვანთ, რომელიც აჩვენებს, რომ საქართველოში პრობლემურია საერთაშორისო სტანდარტების დაცვა. მაგალითად:

• საქართველოში მოქმედებს კანონი, რომელიც უზრუნველყოფს შრომითი ასოციაციების შექმნის და გაერთიანების უფლებას. მაგრამ, შრომითი ასოციაციების საქმიანობა და უფლებების დაცვა ჯერ კიდევ სუსტი რჩება. დასაქმებულები ხშირად განიცდიან ზეწოლას და რეპრესიებს შრომით ასოციაციებში გაერთიანების გამო. კოლექტიური მოლაპარაკებების პრაქტიკა საქართველოში არ არის გავრცელებული. დამსაქმებლები ხშირად არ აღიარებენ შრომით ასოციაციებს და არ არიან მზად მოლაპარაკებებისთვის.
• იძულებითი შრომის აკრძალვა დადგენილია კანონით. მიუხედავად ამისა, რომ იძულებითი შრომა კანონით აკრძალულია, მისი ფარული ფორმები მაინც არსებობს, განსაკუთრებით არაფორმალურ შრომით საქმიანობებში, რომლის მაჩვენებელიც ქვეყანაში მაღალია.
• საქართველოს შრომით კანონმდებლობაში გათვალისწინებულია თანასწორი ანაზღაურების პრინციპი და დისკრიმინაციის აკრძალვა. თუმცაღა, პრაქტიკაში გენდერული და სხვა სახის დისკრიმინაცია მაინც არსებობს. ქალები ხშირად იღებენ ნაკლებ ანაზღაურებას და აქვთ ნაკლები შესაძლებლობა კარიერული ზრდისთვის. რასაც მოწმობს სხვადასხვა კვლევა.
• კანონით აკრძალულია ბავშვთა შრომა და დადგენილია მინიმალური ასაკი. მაგრამ, ბავშვთა შრომა მაინც არსებობს გარკვეულ სექტორებში, როგორიცაა: არაფორმალური და არასტანდარტული დასაქმება.
• ევროპის სოციალური ქარტიის მიხედვით, კანონი უზრუნველყოფს დასაქმების უფლებას და თანაბარ შესაძლებლობებს, მაგრამ საქართველოში მაღალია უმუშევრობის დონე, რადგან სოციალური დაცვის სისტემა არ სთავაზობს მოქალაქეებს დასაქმების პროგრამებს.
• საქართველოში კანონმდებლობა საბაზისოდ განსაზღვრავს სამუშაო დროის, დასვენების და შრომითი პირობების სტანდარტებს. მაგრამ, ქვეყანაში ზეგანაკვეთური შრომა და მისი ანაზღაურება ერთ-ერთ მთავარ გამოწვევად რჩება.
• კანონმდებლობა ადგენს სამუშაო ადგილის უსაფრთხოების და ჯანმრთელობის დაცვის სტანდარტებს, მაგრამ სამუშაო ადგილებზე უსაფრთხოების სტანდარტების დაცვა არ არის საკმარისი. ხშირია სამსახურებრივი მოვალეობის შესრულების დროს, ტრავმები და გარდაცვალება, განსაკუთრებით მძიმე მრეწველობაში და მშენებლობაში.
• ქვეყანაში მნიშვნელოვან გამოწვევად რჩება მინიმალური ხელფასისა და საარსებო მინიმუმის განსაზღვრა.

ILO-ს რეკომენდაციები საქართველოსთვის

1. შრომის ბაზარზე მოქალაქეთა ჩართულობა: მეტი მოქალაქის დასაქმების ხელშეწყობა, განსაკუთრებით, ქალებისა და ახალგაზრდების შრომის ბაზარში ჩართვის ხელშეწყობა (პროფესიული განათლებისა და გადამზადების პროგრამების განვითარება).
2. არაფორმალური დასაქმების შემცირება: არაფორმალურ სექტორში დასაქმებულთა წილის შემცირება და ფორმალური, დაცული სამუშაო ადგილების შექმნა.
3. სოციალური დიალოგის გაძლიერება: სამმხრივი სოციალური პარტნიორობის კომისიის (TSPC) რეგულარული შეხვედრების უზრუნველყოფა და პოლიტიკურ ზომებზე კონსულტაციების ჩატარება.
4. გენდერული თანასწორობის ხელშეწყობა: გენდერული თანასწორობის უზრუნველყოფა შრომის ბაზარზე, ქალებისა და მამაკაცების თანაბარი შესაძლებლობების შექმნა.
5. სოციალური დაცვის სისტემების გაძლიერება: სოციალური დაცვის ქსელების გაუმჯობესება და მათი მდგრადობის უზრუნველყოფა.

ევროპის სოციალური ქარტიის რეკომენდაციები საქართველოსთვის

1. უმუშევრობის შემცირება: აუცილებელია პოლიტიკის და პროგრამების შემუშავება, რომლებიც ხელს შეუწყობს დასაქმების ზრდას და უმუშევრობის შემცირებას.
2. სამსახურებრივი პირობების გაუმჯობესება: სამუშაო დროის და დასვენების პირობების დაცვა და გაუმჯობესება აუცილებელია დასაქმებულთა კეთილდღეობის უზრუნველყოფისთვის.
3. შრომითი უსაფრთხოების გაუმჯობესება: სამუშაო ადგილებზე უსაფრთხოების სტანდარტების და კონტროლის მექანიზმების გაუმჯობესება.
4. სამართლიანი ანაზღაურების უზრუნველყოფა: მინიმალური ხელფასის დონის აწევა და ანაზღაურების დისკრიმინაციის აღმოფხვრა.
5. შრომითი ასოციაციების და კოლექტიური მოლაპარაკებების მხარდაჭერა: აუცილებელია შრომითი ასოციაციების და კოლექტიური მოლაპარაკებების მექანიზმების მხარდაჭერა და გაძლიერება.