სოციალური პოლიტიკა, რომელიც შექმნილია საზოგადოების საჭიროებების დასაკმაყოფილებლად და კეთილდღეობის ხელშესაწყობად, ხშირად მოქმედებს წარმოების კაპიტალისტური ურთიერთობებით ჩამოყალიბებულ ჩარჩოებში. მისი სიკეთეების უკან ძალაუფლების დისბალანსითა და სტრუქტურული უთანასწორობით სავსე სისტემა დგას. ამ სტატიაში მარქსისტული მიდგომით შევეცდებით ავხსნათ ის სირთულეები, რომლებიც სოციალური პოლიტიკის თანდაყოლილი წინააღმდეგობებია.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
ბოლო ათწლეულებში ნეოლიბერალურმა მიდგომებმა ბაზრის ეფექტურობის სახელით სრულად ჩამოშალა სოციალური უსაფრთხოების სისტემები. ამ მიდგომებმა, რომელსაც მხარს უჭერენ დიდი კორპორაციებიც, სოციალური უთანასწორობა გაამწვავა.
ამ გამოწვევების ფონზე, სოციალური პოლიტიკის მარქსისტული ანალიზი არამხოლოდ რელევანტურია, არამედ აუცილებელია იმ მექანიზმების გასაგებად, რომელთა მეშვეობითაც ძალაუფლება და უთანასწორობა რეპროდუცირდება კაპიტალისტურ საზოგადოებებში.
ჩვენი კომენტარი
სოციალური პოლიტიკის იდეა უნდა ემსახურებოდეს იმას, რომ საზოგადოებები გაუმკლავდნენ სოციალურ უთანასწორობას და მისი დახმარებით ხელი შეეწყოს კოლექტიურ კეთილდღეობას. ზოგადად, სოციალური პოლიტიკის საკითხი კორელაციაშია ძალაუფლების, კონტროლისა და საზოგადოების შიგნით რესურსების განაწილების საკითხებთან.
თანამედროვე კაპიტალისტურ საზოგადოებებში სოციალური პოლიტიკა მოქმედებს იმ ჩარჩოში, რომელიც პრიორიტეტს ანიჭებს კაპიტალის ინტერესებს, ამიტომ სოციალური სამართლიანობისა და გადანაწილების მექანიზმის ნაცვლად, კეთილდღეობის სახელმწიფო, ხშირად ფუნქციონირებს კაპიტალისტური წარმოების ურთიერთობების სტაბილურობის შესანარჩუნებლად.
როგორია მარქსისტული მიდგომა?
კარლ მარქსისა და ფრიდრიხ ენგელსის ფუნდამენტური ნაშრომები იძლევა ჩარჩოს კაპიტალისტურ საზოგადოებებში სოციალური პოლიტიკის დინამიკის გასაგებად. მარქსისტული ანალიზის ცენტრში დგას ისტორიის დიალექტიკური გაგება, რომელშიც სოციალური ცვლილებები განპირობებულია წარმოების კაპიტალისტური რეჟიმის თანდაყოლილი წინააღმდეგობებით. მარქსი და ენგელსი განმარტავენ კაპიტალიზმის ექსპლუატაციურ ბუნებას და მის შედეგებს სოციალურ პოლიტიკაზე.
მარქსისტულ ანალიზში მთავარი ადგილი უჭირავს ექსპლუატაციის ცნებას, სადაც ბურჟუაზია პროლეტარიატის შრომისგან ითვისებს ჭარბ ძალაუფლებას. კაპიტალისტურ საზოგადოებებში მუშები იძულებულნი არიან, მიჰყიდონ თავიანთი სამუშაო ძალა კაპიტალისტებს ანაზღაურების სანაცვლოდ. თუმცა, შრომითი ძალის ღირებულება განისაზღვრება სოციალურად საჭირო შრომის დროით, რომელიც საჭიროა მისი რეპროდუცირებისთვის, მაშინ, როცა დამსაქმებელი ზედმეტ ღირებულებას შრომის პროცესიდან იღებს. ეს ჭარბი ღირებულება წარმოადგენს მოგების წყაროს და საზოგადოებას კლასებად ჰყოფს.
სოციალური პოლიტიკა, ამ ჩარჩოში, ემსახურება კლასობრივი კონფლიქტის მართვისა და შუამავლობის მექანიზმს, ხშირად ისეთი გზებით, რომლებიც მხარს უჭერს კაპიტალისტურ ჰეგემონიას. მაგალითად, კეთილდღეობის დებულებები შეიძლება განხორციელდეს სიღარიბისა და ექსპლუატაციის ყველაზე უარესი შედეგების შესამცირებლად, რითაც თავიდან აიცილებს რევოლუციური ცნობიერების გაჩენას მუშათა კლასში. უფრო მეტიც, სოციალური პოლიტიკა გადამწყვეტ როლს ასრულებს კაპიტალისტური წარმოების პირობების რეპროდუცირებაში. ისეთი აუცილებელი სერვისების მიწოდებით, როგორიცაა განათლება, ჯანდაცვა და საცხოვრებელი, სახელმწიფო უზრუნველყოფს შრომითი ძალის რეპროდუქციას და კაპიტალისტური წარმოების ურთიერთობების შენარჩუნებას. მაგრამ, კეთილდღეობის ეს დებულებები ხშირად სტრუქტურირებულია ისე, რომ მშრომელების კეთილდღეობაზე მეტად პრიორიტეტული კაპიტალის ინტერესებია. მაგალითად, განათლება შეიძლება მიმართული იყოს მორჩილი მუშაკების შექმნაზე, ვიდრე კრიტიკული აზროვნებისა და შემოქმედებითობის ხელშეწყობაზე.
მარქსისტული კუთხით სოციალური პოლიტიკის გაანალიზებისას ცხადი ხდება, რომ ნამდვილი სოციალური ტრანსფორმაცია მოითხოვს სახელმწიფოს, კაპიტალსა და შრომას შორის ურთიერთობის რადიკალურად და ხელახლა წარმოდგენას.
როგორია თანამედროვე მიდგომები?
მარქსისა და ენგელსის ფუნდამენტურ შეხედულებებზე დაყრდნობით, თანამედროვე მარქსისტმა მეცნიერებმა გააფართოვეს და დახვეწეს მარქსისტული ანალიზი თანამედროვე კაპიტალიზმის სირთულეების გამოსასწორებლად. გლობალური კაპიტალიზმის ცვალებადი დინამიკის, ექსპლუატაციისა და უთანასწორობის ახალი ფორმების გაჩენის საპასუხოდ, დევიდ ჰარვი და ნენსი ფრეიზერი კრიტიკულ ანალიზს გვთავაზობენ.
დევიდ ჰარვის ნაშრომი ნეოლიბერალიზმზე ინსტრუმენტული იყო იმ გზების გარკვევაში, რომლითაც თანამედროვე კაპიტალიზმმა შეცვალა სოციალური პოლიტიკა და გააძლიერა უთანასწორობა. „ნეოლიბერალიზმის მოკლე ისტორიაში“ ჰარვი ასახავს ნეოლიბერალიზმის აღზევებას, როგორც პოლიტიკურ პროექტს, რომელიც მიზნად ისახავს კლასობრივი ძალაუფლების აღდგენას და სოციალური კეთილდღეობის დებულებების დემონტაჟს. ნეოლიბერალური პოლიტიკა, რომელსაც ახასიათებს დერეგულაცია, პრივატიზაციები და სიმკაცრე, კლასობრივი განხეთქილების გაძლიერებას ემსახურებოდა. ჰარვი ამტკიცებს, რომ ნეოლიბერალიზმი კაპიტალისტური დაგროვების ახალი ფაზაა, სადაც სახელმწიფო მუშათა კლასის ხარჯზე აგროვებს კაპიტალს. ჰარვის ანალიზი ხაზს უსვამს ნეოლიბერალური სოციალური პოლიტიკის თანდაყოლილ წინააღმდეგობებს, რომელიც მიზნად ისახავს ინდივიდუალური თავისუფლებისა და ბაზრის ეფექტურობის ხელშეწყობას, სოციალური იერარქიების გამყარებისა და სოციალური უთანასწორობის გამწვავებისას. ნეოლიბერალიზმის საფუძვლიანი ლოგიკისა და მისი მავნე ზეგავლენის გამოვლენით სოციალურ კეთილდღეობაზე, ავტორი იძლევა ღირებულ შეხედულებებს თანამედროვე სოციალური პოლიტიკის წინაშე მდგარი გამოწვევების გასაგებად.
ნენსი ფრეიზერის წვლილი მარქსისტულ თეორიაში აფართოებს სოციალურ სამართლიანობას და მოიცავს როგორც გადანაწილებას, ასევე აღიარებას. გადანაწილება გულისხმობს ეკონომიკურ სამართლიანობას სიმდიდრისა და რესურსების თანაბარ განაწილებაზე ფოკუსირებით და კლასობრივი უთანასწორობის დაძლევას ისეთი პოლიტიკით, როგორიცაა პროგრესული გადასახადები და სოციალური კეთილდღეობა. აღიარება ეხება კულტურულ და სიმბოლურ განზომილებებს, აგვარებს უსამართლობას, რომელსაც მარგინალიზებული ჯგუფები აწყდებიან მათი კულტურული იდენტობის არასწორად აღიარების ან არაღიარების გამო. ეს გულისხმობს მრავალფეროვანი იდენტობის შეფასებას და თანაბარი პატივისცემის უზრუნველყოფას ისეთი ღონისძიებების საშუალებით, როგორიცაა მულტიკულტურული განათლება და ანტიდისკრიმინაციული კანონები. ფრეიზერი ამტკიცებს, რომ ორივე განზომილება აუცილებელია, რადგან მხოლოდ ტრადიციული გადანაწილების მიდგომები არასაკმარისია კაპიტალისტურ საზოგადოებებში ჩაგვრის იმ ღერძების მოსაშლელად, როგორებიცაა ეკონომიკური ექსპლუატაცია, კულტურული დომინირება და პოლიტიკური მარგინალიზაცია. მარქსისტულ ანალიზში აღიარების პოლიტიკის ჩართვით, ფრეიზერი გვთავაზობს უფრო ყოვლისმომცველ გაგებას, თუ როგორ მოქმედებს ძალაუფლება თანამედროვე კაპიტალისტურ საზოგადოებებში და რა გავლენას ახდენს სოციალურ პოლიტიკაზე.
საბოლოოდ,
ამ ანალიზის ძირითადი მიგნებები ხაზს უსვამს სოციალურ პოლიტიკაში არსებულ წინააღმდეგობებს და მის როლს სტრუქტურული უთანასწორობის გამყარებაში − მარქსისა და ენგელსის ფუნდამენტური ნაშრომებიდან დაწყებული, ნეოლიბერალიზმისა და აღიარების პოლიტიკის თანამედროვე კრიტიკით დასრულებული. ეს მიგნებები ნათელს ჰფენს სოციალური პოლიტიკის მოქმედების გზებს, როგორც კაპიტალისტური ბატონობის იარაღს და წინააღმდეგობისა თუ ბრძოლის ადგილს. უფრო მეტიც, მარქსისტული ტრადიციის კონტრასტული პერსპექტივები ხაზს უსვამს სოციალური პოლიტიკის, როგორც დაპირისპირების არეალის სირთულეს, სადაც იდეოლოგიური ჰეგემონია იკვეთება მატერიალურ ინტერესებთან, რათა კეთილდღეობა და კლასობრივი ურთიერთობები უზრუნველყოს.
სოციალური პოლიტიკის რეპროდუცირებისა და კაპიტალისტური ჰეგემონიის გაძლიერების გზების გაანალიზებით, შესაძლებელია ინტერვენციისა და წინააღმდეგობის პრაქტიკებში თანამედროვე მარქსისტული პერსპექტივების ჩართვა. თანამედროვე პერსპექტივები გვთავაზობს ღირებულ შეხედულებებს ნეოლიბერალური კაპიტალიზმის წინააღმდეგობებზე და სოციალური პოლიტიკის ფარგლებში ჩაგვრის მრავალი ღერძის მორყევის მნიშვნელობაზე. საჭიროა ნეოლიბერალურ იდეოლოგიასთან დაპირისპირება დომინირებას და იმ მკაცრი ზომების გაუქმება, რომლებმაც ასუსტებს სოციალური კეთილდღეობის ინდიკატორებს. ეს გულისხმობს „გრასრუტ მოძრაობების“ მობილიზებას და პოლიტიკურ ზეწოლას, მოითხოვონ პროგრესული პოლიტიკა, რომელიც პრიორიტეტად აქცევს მუშათა კლასისა და მარგინალიზებული ჯგუფების საჭიროებებს. ასევე, საჭიროა სოციალური პოლიტიკის, როგორც ემანსიპატორული პოლიტიკისა და რევოლუციური პრაქტიკისთვის ბრძოლის ადგილის ხელახალი კონცეპტუალიზაცია. სხვადასხვა სოციალურ მოძრაობას შორის ალიანსების დამყარებით და ტრანსფორმაციული რეფორმების ადვოკატირებით, შესაძლებელია წარმოვიდგინოთ მომავალი, სადაც სოციალური პოლიტიკა ემსახურება უმრავლესობის ინტერესებს და არ არის ფოკუსირებული საზოგადოების ელიტარულ ჯგუფებზე.
