Համատեքստ

2021 թվականին աշխատանքի տեսչական ծառայությանը շնորհվել է հանրային իրավունքի իրավաբանական անձի կարգավիճակ, և նրա լիազորությունները տարածվել են աշխատաշուկայի բոլոր ոլորտներում ՝ կապված աշխատանքի պաշտպանության և այլ աշխատանքային իրավունքների հետ (օրինակ՝ աշխատանքային ժամանակի, արտաժամյա աշխատանքի, ծննդաբերության արձակուրդ):

Աշխատանքի տեսչական մարմնի վիճակագրական տվյալների համաձայն աշխատանքի տեսչական մարմնը.

• 2021 թվականին 446,
• 2022 թվականի 1-ին և 2-րդ եռամսյակներում ստուգվել է 805 աշխատատեղ:

Այս ցուցանիշը աշխատանքային իրավունքների վերահսկման ուղղությամբ.

• 388 2021 թ.
• 2022 թվականի 1-ին և 2-րդ եռամսյակներում այն ​​կազմել է 315 աշխատատեղ։

2021 թվականին աշխատանքի անվտանգության մոնիտորինգի շրջանակներում առաջատար տեղն է զբաղեցրել շինարարության ոլորտը (234 օբյեկտ), իսկ աշխատանքային իրավունքների շրջանակներում՝ առողջապահության և սոցիալական ծառայությունների ոլորտը (124 օբյեկտ) և մեծածախ և մանրածախ առևտուրը (60 օբյեկտ):

Տարածաշրջանային բաշխվածության առումով տվյալները ցույց են տալիս, որ ստուգումների ամենամեծ մասն իրականացվել է Թբիլիսիում։ Օրինակի համար նշենք, որ 2021 թվականին աշխատանքի անվտանգության չափանիշները ստուգվել են Թբիլիսիի 254 օբյեկտներում, իսկ Իմերեթիի 60 օբյեկտներում, որը երկրորդ տեղում է։ Նմանապես, աշխատանքային իրավունքների պաշտպանությունը մշտադիտարկվել է Թբիլիսիի 155, իսկ երկրորդ տեղում գտնվող Իմերեթիի 23 վայրերում:

Բացի այդ, աշխատանքի տեսչության գործունեությունը հիմնականում կենտրոնացած է զբաղվածության ֆորմալ հատվածի վրա, մինչդեռ մեծ թվով աշխատողներ աշխատում են ոչ ֆորմալ հատվածում, որտեղ աշխատանքային իրավունքների խախտման ռիսկերը շատ ավելի մեծ են։

Նշենք, որ Կառավարության 2020 թվականի որոշման համաձայն՝ Աշխատանքի տեսչական ծառայությունը 2021 թվականին աշխատավայրում իրականացրել է նաև Covid-19-ի հետ կապված անվտանգության կանոնների ստուգում։ Աշխատանքի տեսչական ծառայության 2021 թվականի հաշվետվության համաձայն՝ 2021 թվականին կորոնավիրուսի կանխարգելման արձանագրության շրջանակներում ստուգված աշխատատեղերի թիվը կազմել է 12 778, ինչը վերը նշված տվյալներից շատ ավելի է աշխատանքի անվտանգության և աշխատանքային իրավունքների պաշտպանության առումով։

Թեև Աշխատանքի տեսչությունն արդեն ազատվել է COVID-19-ի հետ կապված կանոնակարգերը ստուգելու պարտականությունից, այս դեպքը ցույց է տալիս, որ ծառայության ռեսուրսների մոբիլիզացումը լրացուցիչ պարտավորությունների վրա կարող է բացասական ազդեցություն ունենալ ծառայության արդյունավետության մասին՝ նրա հիմնական գործառույթի՝ աշխատանքային նորմերի վերահսկման ուղղությամբ։

Մեր մեկնաբանությունը

Որպեսզի աշխատանքի տեսչության գործունեությունը իրական ազդեցություն ունենա աշխատողների իրավունքների պաշտպանության մակարդակի վրա, անհրաժեշտ է այն համալրել մարդկային ռեսուրսների համապատասխան քանակով և որակավորումով՝ օբյեկտներն առավել ինտենսիվ և մոնիտորինգի ընթացքում զննելու համար, հատուկ ուշադրություն դարձնել այն ոլորտներին, որտեղ աշխատանքի անվտանգության և աշխատանքային իրավունքների այլ խախտումների վտանգները վիճակագրորեն ավելի բարձր են։ Աշխատանքի տեսչությունը պետք է ավելի մեծ հետաքրքրություն ցուցաբերի նաև ոչ ֆորմալ հատվածի մոնիտորինգի նկատմամբ՝ ապահովելու առավել խոցելի աշխատուժի իրավունքների պաշտպանությունը և նպաստելու նրանց տեղեկացվածության բարձրացմանը։

Մոնիտորինգը պետք է հավասարապես արդյունավետ իրականացվի ինչպես խոշոր քաղաքներում, այնպես էլ մարզերում, և լայն հասարակությունը պետք է ակտիվորեն տեղեկացված լինի աշխատանքի տեսչության լիազորությունների մասին։

Բացի այդ, անհրաժեշտ է ավելացնել որպես վարչական տուգանք նախատեսված տուգանքների չափը։

Ի՞նչ պետք է իմանանք որպես քաղաքացիներ.

Աշխատանքի տեսչական ծառայության հիմնական նպատակն է ապահովել աշխատանքային չափանիշների արդյունավետ կիրառումը։ Այս նպատակին հասնելու համար ծառայությունը օգտագործում է տարբեր մեխանիզմներ.

• Աշխատանքային նորմերի կատարման վերաբերյալ խորհրդատվության տրամադրում.
• Հասարակության մեջ աշխատանքային նորմերի պահպանման վերաբերյալ իրազեկվածության բարձրացում.
• Աշխատանքային նորմերի հնարավոր խախտումների վերաբերյալ բողոքների ընդունում և քննարկում.
• Ստուգում ;
• Օրենսդրության բարելավմանն ուղղված օրենսդրական առաջարկների պատրաստում։

Թվարկվածներից հատկապես կարևոր է ստուգման մեխանիզմը։ Ստուգում սկսելու հիմք կարող է լինել.

• Շահագրգիռ անձի (օրինակ՝ աշխատողի) բողոքը.
• Սեփական նախաձեռնությամբ՝ համաձայն ստուգման ենթակա օբյեկտներ մուտք գործելու և զննելու կարգի մասին ընդունված որոշման: Հնարավոր է կրկնակի ստուգումներ իրականացնել օբյեկտի վրա.
• Աշխատանքի անվտանգության նորմերի խախտման վերաբերյալ ծանուցում ցանկացած ինքնությունը հաստատող անձի կողմից:

Ի՞նչ է նշանակում ստուգում:

Աշխատանքի տեսուչը ստուգումներ է իրականացնում աշխատավայրում: Նա իրավունք ունի ազատ, առանց նախնական ծանուցման օրվա կամ գիշերվա ցանկացած ժամի մուտք գործել ստուգման ենթակա օբյեկտի տարածք։ Դատարանի որոշման հիման վրա տեսուչը կարող է մուտք գործել ցանկացած շենք կամ աշխատավայր, առանց նախնական ծանուցման, օրվա կամ գիշերվա ցանկացած ժամի, եթե կա հիմնավոր կասկած, որ տեղի է ունենում հարկադիր աշխատանք կամ աշխատանքային շահագործում:

Ստուգման ընթացքում տեսուչը լայն լիազորություններ է վայելում։ Օրինակ, նա կարող է ստուգել արտադրական գործընթացը, հետաքննել գործին առնչվող բոլոր փաստերն ու հանգամանքները, կատարել գրառումներ, տեսանկարահանում, հարցազրույց անցկացնել աշխատավայրում գտնվող մարդկանց հետ, Օգտվել տեխնիկական փորձագետի օգնությունից և այլն:

Ի՞նչ պատասխանատվություն կարող է դրվել գործատուի վրա:

Աշխատանքային նորմերի խախտման համար գործատուին կարող է ենթարկվել վարչական պատասխանատվություն, որն արտահայտվում է հետևյալ ձևերով.

• Նախազգուշացում;
• Տուգանք;
• Դադարեցնել աշխատանքային գործընթացը։

Սովորաբար, երբ խախտում է հայտնաբերվում, աշխատանքի տեսչական ծառայությունը գործատուին տալիս է ողջամիտ ժամկետ՝ ուղղելու համար, իսկ ժամկետը լրանալուց հետո ստուգում է՝ տեղեկանքը կատարվել է, թե ոչ, այնուհետև որոշում է կայացնում վարչական պատասխանատվության ձևը ընտրության վերաբերյալ։

Տուգանքի տեսքով նախատեսված պատժամիջոցների չափը՝ հաշվի առնելով աշխատողի եկամուտների չափը, տատանվում է 200-ից 1000 լարիի սահմաններում։ Առավելագույն գումարը՝ 1000 լարի, կարող է գանձվել այն գործատուից, որի ԱԱՀ-ով հարկվող գործառնությունների ընդհանուր ծավալը նախորդ տարվա ընթացքում գերազանցել է 500 000 լարին:

Պատժամիջոցների չափը ցույց է տալիս, որ հաճախ խոշոր ընկերությունների համար աշխատանքային իրավունքների խախտման «արժեքը» կարող է բավականին ցածր լինել, հետևաբար, նույնիսկ տուգանքների դեպքում, տեղում աշխատանքային իրավունքների պաշտպանությունը հետևողականորեն ապահովելու նրանց մոտիվացիան բավականին ցածր է։ Այսպիսով, Աշխատանքի տեսչական ծառայությունն ավելի քիչ է կարողանում իրականացնել իր կանխարգելիչ գործառույթը։

Ապագայի  հեռանկարը

Վրաստանի և Եվրամիության միջև Ասոցացման համաձայնագրի 229-րդ հոդվածի համաձայն՝ կողմերն ապահովում են «արժանապատիվ աշխատանքի առկայությունը բոլորի համար», ինչին հասնելու համար Աշխատանքի տեսչական ծառայության դերն անփոխարինելի է։ Վերջին տարիներին Վրաստանը դրական քայլեր է ձեռնարկել այդ ուղղությամբ, ինչը դրսևորվել է Աշխատանքի տեսչության վերստեղծմամբ՝ նրան շնորհելով ինստիտուցիոնալ անկախություն և գործունեության լայն շրջանակ։ Սակայն իրական արդյունքների հասնելու համար անհրաժեշտ է, որ զարգացման հաջորդ փուլի նպատակը լինի ծառայությունը զինել անհրաժեշտ միջոցներով՝ օրենքով տրված լիազորություններն արդյունավետ իրականացնելու համար։

Հոդվածը պատրաստվել է Ֆրիդրիխ Էբերտի հիմնադրամի աջակցությամբ։ Արտահայտված տեսակետները կարող են չհամընկնել Ֆրիդրիխ Էբերտի հիմնադրամի տեսակետներին:

Հոդվածը թարգմանվել է «Համայնքների կայունության բարձրացում էթնիկ փոքրամասնությունների տարածքներում տեղեկատվության և վերլուծության հասանելիության միջոցով» ծրագրի շրջանակներում, որը ֆինանսավորվում է Պատերազմի և խաղաղության լուսաբանման ինստիտուտի (IWPR) կողմից՝ Միացյալ Թագավորության կառավարության ֆինանսական աջակցությամբ: Տեքստում արտահայտված կարծիքները, բացահայտումները և եզրակացությունները միայն հեղինակներինն են չեն արտահայտում IWPR-ի կամ Միացյալ Թագավորության կառավարության տեսակետները: