Վրաստանի նորագույն պատմության շատ դրվագներ գնահատման կարիք ունեն: Բռնության փորձի անտեսումը խոչընդոտում է ճշմարտության/արդարության հաստատմանը, հաշտեցմանը, ճնշումների կանխմանը և ժողովրդավարական բարեփոխումների հաջող իրականացմանը մեր երկրում։ Ի հակադրություն, գոյություն ունի անցումային արդարադատության հասկացություն, այսինքն՝ վերականգնողական արդարադատություն, որը մեզ ցույց է տալիս անցյալը վերլուծելու և ապագան զարգացնելու ուղիներ: Հոդվածում համառոտ կերպով ներկայացնում ենք պատմական հիմնական փուլերը, որոնց համատեքստում արժե խոսել Վրաստանում այս գաղափարի մասին։
Ինչու՞ պետք է ինձ մտահոգի այս թեման:
Անցումային արդարադատությունը քննարկելիս մենք պետք է հստակ իմանանք, թե կոնկրետ որ պատմական իրադարձությունը կամ ժամանակաշրջանն ենք գնահատում: Սա կօգնի մեզ. (1) վերլուծել փաստերը. 2) վերականգնողական արդարադատության ռազմավարություն մշակելիս. (3) դրա մեխանիզմների ճիշտ ընտրության մեջ:
Մեր մեկնաբանությունը
Անցումային արդարադատության տեսանկյունից մենք կարող ենք գնահատել Վրաստանի պատմության տարբեր ժամանակաշրջաններ (չնայած խնդրի ավելի խորը ուսումնասիրությունից հետո ցանկը կարող է փոխվել). 1. Խորհրդային փորձ; 2. Անկախության սկզբնական շրջանի ազգայնական քաղաքականությունը. 3. 1991 թվականի ռազմական հեղաշրջումը և դրա հետևանքները. 3. Վարդերի հեղափոխությունից հետո բռնաճնշումներ; 4. Ոչ ֆորմալ օլիգարխիկ կառավարում Վրացական երազանքի կառավարության օրոք:
Ինչո՞ւ կարող է կարևոր լինել այս զարգացումները գնահատել անցումային արդարադատության տեսանկյունից:
Ի տարբերություն Արևելյան Եվրոպայի որոշ երկրների՝ մեր տարածաշրջանը գրեթե չունի անցումային արդարադատության պրակտիկա։ Չնայած արդարությունը վերականգնելու մի քանի փորձերին՝ Վրաստանում նույնպես այս գործընթացը համակարգված բնույթ չի կրել։ Մեր երկիրը ոչ մի իշխանության օրոք լիարժեք և հիմնավոր չի օգտագործել այդ մեխանիզմները։
- Անկախության առաջին տարիներին սկսվեց պետության կազմավորումը՝ առանց անցյալը վերլուծելու։ Այն հիմնված էր խիստ ազգայնականության գաղափարի վրա։ Աղբյուրներում մշակված պատճառաբանության համաձայն՝ ներկայիս քաղաքականությունը վնաս է հասցրել երկրում ապրող ազգային փոքրամասնություններին, ստեղծել տարբեր խոչընդոտներ նրանց համար, դժվարացրել ինտեգրվելն ու հասարակական կյանքին մասնակցելը։
- 1991 թվականի ռազմական հեղաշրջումը և դրա հետևանքները նույնպես գնահատում են պահանջում։ Իշխող վերնախավի դաշինքը հանցավոր խմբերի հետ մեծացրեց աղքատությունը, կոռուպցիան երկրում և օրենքի գերակայություն հաստատելու հնարավորությունը։ Կառավարությունը կորցրեց վերահսկողությունը պետական գերատեսչությունների նկատմամբ, և հաստատվեցին կարգ ու կանոն փնտրելու ոչ պաշտոնական, բռնի պրակտիկա:
- Վարդերի հեղափոխությունից հետո պետություն կառուցելու, ինստիտուտների նկատմամբ վերահսկողությունը վերականգնելու հնարավորություն եղավ, սակայն նոր կառավարությունն ընտրեց պետականության ձևավորման կոշտ ճանապարհ և շրջանցեց անցյալի վերլուծության վրա հիմնված քաղաքականության գաղափարը։ Նման մոտեցումը ոչ միայն խոչնդոտեց արդարությունը վերականգնելու հնարավորություն ստեղծմանը, այլեւ որպես կառավարող սկզբունք հաստատեց համակարգային բռնությունը։
- 2012-ին ռեժիմը փոխվեց. Սակայն նոր քաղաքական ուժը նույնպես չցանկացավ գնահատական տալ անցյալին։ Ընդհակառակը, այն պահպանեց անձնական շահերը պետության կառավարման և պետական մարմինների քաղաքական վերահսկողության պրակտիկայի մեջ։
Նյութը պատրաստվել է Հենրիխ Բյոլ հիմնադրամի Թբիլիսիի գրասենյակի ֆինանսավորմամբ՝ Հարավային Կովկասի տարածաշրջան՝ «Աջակցություն Վրաստանում ներառական և կոնսենսուսային քաղաքական միջավայրին» ծրագրի շրջանակներում։ Նյութում արտահայտված կարծիքները պատկանում են «Կոմենտարին» և կարող են չհամընկնել Հիմնադրամի տեսակետների հետ:
