სპეციფიკური ტიპის სამუშაოები, რომლებიც მოიცავს ღამის ცვლას, ცვლებს შორის დასვენების სირთულეებს ან მძიმე ფიზიკურ შრომას ქარხნებსა თუ სხვა ტიპის დაწესებულებებში, განსაკუთრებულ რეგულირებას საჭიროებს. ასეთ პირობებში დასაქმებულებს განსხვავებული საჭიროებები და რისკები აქვთ, რის გამოც შრომითი კანონმდებლობები ხშირ შემთხვევაში გამონაკლისებს ან დამატებით სოციალურ თუ შრომით გარანტიებს ითვალისწინებს.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა
საქართველოში არაერთი ადამიანი მუშაობს ღამის ცვლაში, ქარხნებში ან ისეთ გარემოში, რომელიც მოითხოვს განსაკუთრებულ ფიზიკურ დატვირთვას ან უსაფრთხოების ზომების დაცვას. თუმცა, ხშირ შემთხვევაში არც დასვენების უფლებაა სრულად დაცული, არც სამუშაო გარემო შეესაბამება სტანდარტებს. სწორედ ამიტომ მნიშვნელოვანია, ვიცოდეთ როგორ არეგულირებს მსგავსი ტიპის შრომას საერთაშორისო პრაქტიკა და რას გვთავაზობს შრომის საერთაშორისო ორგანიზაცია.
განსაკუთრებით აღსანიშნავია შრომის საერთაშორისო ორგანიზაციის როლი დასაქმების პოლიტიკის მინიმალური სტანდარტებისა და სამუშაო პირობების სპეციფიკური მოწესრიგების თვალსაზრისით. ასევე, შრომის დაცვისა და სოციალური უსაფრთხოების უზრუნველყოფაში, რაც შრომის საერთაშორისო ორგანიზაციამ საქართველოში განახორციელა „შრომის კანონმდებლობის შესრულების გაუმჯობესების“ პროექტის მეშვეობით.
მეტი ინფორმაცია საერთაშორისო შრომის სტანდარტებსა და მათი გამოყენების შესახებ ეროვნულ დონეზე, ასევე კოლექტიური შრომითი ურთიერთობების როლზე კონკრეტული ტიპის სამუშაოსთან მიმართებით, შეგიძლიათ იხილოთ აქ.
ჩვენი კომენტარი
ღამის ცვლებში, ქარხნებში ან მუდმივად ცვალებად რეჟიმში მუშაობა არა მხოლოდ ჯანმრთელობაზე, არამედ პირად ცხოვრებაზე, ფსიქიკურ მდგომარეობასა და სოციალურ ურთიერთობებზე ახდენს გავლენას. ამიტომაც მნიშვნელოვანია, რომ ქვეყნების შრომის პოლიტიკა ითვალისწინებდეს როგორც ფიზიკურ, ისე ემოციურ კეთილდღეობას. მაგალითად, ევროკავშირის სხვადასხვა ქვეყანაში მოქმედი პრაქტიკა მოიცავს ღამის ცვლის განსაკუთრებულ ანაზღაურებასა და დამატებით დასვენების დღეებს.
რა უნდა ვიცოდეთ
შრომის საერთაშორისო ორგანიზაცია (ILO) ადგენს წესებს, რომლებიც მიზნად ისახავს სპეციფიკური შრომითი პირობების უკეთ რეგულირებას. მაგალითად:
- ILO-ის ღამის შრომის შესახებ კონვენცია N171 ღამის ცვლაში მომუშავე და ინდუსტრიულ გარემოში დასაქმებულ ადამიანებზე განსაკუთრებულ წესებს ადგენს. მაგალითად, ღამის ცვლაში დასაქმებულთათვის აუცილებელია პერიოდული სამედიცინო შემოწმება და იმის უზრუნველყოფა, რომ გამოყოფილი იყოს საკმარისი დასვენების დრო. ღამის ცვლაში დასაქმებულებს ხშირად სთავაზობენ დამატებით კომპენსაციას და უფასო ტრანსპორტს - მაგალითად, ასე ხდება გერმანიაში, შვედეთში და ნიდერლანდებში.
- ევროკავშირის შრომის დირექტივა ითვალისწინებს 24 საათიან პერიოდში მინიმუმ 11 საათიან გადაბმულ შესვენებას ცვლებს შორის და დამატებით უსაფრთხოების ზომებს, რაც მიზნად ისახავს როგორც ფიზიკური, ისე ფსიქიკური გადაღლილობის თავიდან აცილებას.
- ILO-ის ქარხნის შრომის სტანდარტები განსაზღვრავს, რომ მძიმე ფიზიკური შრომისას აუცილებელია სპეციალური აღჭურვილობა და კონტროლი შრომის უსაფრთხოებაზე.
- ორსულ ქალებზე და არასრულწლოვნებზე მოქმედებს გამკაცრებული რეგულაციები. ისეთები, როგორიცაა ორსულთათვის ღამის ცვლებში მუშაობის (საკუთარი ნების გამოხატვის გარეშე), დამატებით სამუშაო საათებში მუშაობის და მძიმე ფიზიკური შრომის აკრძალვა.
შესაბამისად, საერთაშორისო გამოცდილება ცხადყოფს, რომ ღამის ცვლებში, ცვლებს შორის არასაკმარისი დასვენებისას და მძიმე ფიზიკურ შრომაში დასაქმებულებს სჭირდებათ განსაკუთრებული შრომითი გარანტიები და უსაფრთხოების ზომები. ევროპის ქვეყნებში ღამის ცვლას თან ახლავს არა მხოლოდ დამატებითი ანაზღაურება, არამედ ჯანმრთელობის სპეციფიკური მონიტორინგი და დასვენების გარანტიები, რასაც ILO-ის და ევროკავშირის რეგულაციებიც განამტკიცებს.
