რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?

ისტორიული გამოცდილებების შესწავლა გვეხმარება სახელმწიფო ვალის მართვის სირთულეების გააზრებასა და ამ ცოდნის მიმდინარე ეკონომიკური გამოწვევებისთვის გამოყენებაში. ასეთი ცოდნა აუცილებელია ფისკალური პოლიტიკის და ეკონომიკური სტაბილურობის შესახებ ინფორმირებული მოსაზრებების შესაქმნელად.

ჩვენი კომენტარი

მნიშვნელოვანია, რომ ქვეყანას გააჩნდეს მდგრადი და სტაბილური მაკროეკონომიკური გარემო, რომელიც უზრუნველყოფილია პროგრესული საგადასახადო სისტემით და ეფექტიანი საჯარო ინვესტიციებით.

ეს იძლევა შესაძლებლობას, რომ რეცესიების დროს ქვეყანა არ აღმოჩნდეს სუვერენული ვალის კრიზისის წინაშე და ქამრების შემოჭერის სანაცვლოდ, ექსპანსიური ფისკალური პოლიტიკა გაატაროს. ნიშანდობლივია, რომ სუვერენული ვალის კრიზისმა, შესაძლოა, კერძო სექტორის და მოსახლეობის ვალის აკუმულაციამაც განაპირობოს.

როგორია საერთაშორისო გამოცდილება?

მექსიკა

1970-80 წლებში, მექსიკის საგარეო ვალი $7 მილიარდი დოლარიდან $58 მილიარდამდე გაიზარდა. ფულით, რომელსაც მექსიკა ძირითადად მსოფლიო ბანკისგან და აშშ-სგან სესხულობდა, ინფრასტრუქტურული პროექტები (გზები, პორტები, ჰესები) და ინდუსტრიული სექტორის (ნავთობწარმოება, ფოლადის ინდუსტრია, ავტომობილები) განვითარება ფინანსდებოდა. ვალს ნავთობის ექსპორტით იხდიდნენ.

1979 წლის ნავთობის შოკის შემდეგ, ნავთობზე ფასები დაეცა, რამაც მექსიკის ვალის გადახდისუნარიანობა შეამცირა. ამას ემატებოდა ისიც, რომ ამავე პერიოდში აშშ-სა და დიდ ბრიტანეთში განხორციელებული ნეოლიბერალური პოლიტიკის გამო გაზრდილი საპროცენტო განაკვეთები გლობალურად აისახა, რამაც მექსიკის ვალი კიდევ უფრო გააძვირა. შედეგად, 1982 წელს, მექსიკამ დეფოლტი გამოაცხადა.

ამავე წელს, მექსიკამ დახმარება საერთაშორისო სავალუტო ფონდს (სსფ) სთხოვა. სავალუტო ფონდმა დამატებითი საგანგებო სესხები გამოყო მექსიკის ეკონომიკის სტაბილიზაციისთვის, ოღონდ გარკვეული დათქმებით. მექსიკას უნდა გაეტარებინა ქამრების შემოჭერის და ეკონომიკური კორექტირების პოლიტიკა, რაც საბიუჯეტო ხარჯების შემცირებას და მაგ. ვალუტის ხელოვნურად გაუფასურებას გულისხმობდა.

ვალუტის გაუფასურების გამო ინფლაცია გაიზარდა, გაძვირდა იმპორტირებული საქონელი, ხოლო ბიუჯეტის ხარჯების შემცირების შედეგად, უმუშევრობამ იმატა და ცხოვრების დონე გაუარესდა. ეს შემთხვევა გვიჩვენებს, თუ რამდენად სახიფათოა საგარეო ვალზე დამოკიდებული განვითარების მოდელი თანამედროვე საერთაშორისო მონეტარულ სისტემაში.

ესპანეთი

1999 წელს ევროზონაში გაწევრიანების შედეგად და სუსტი საბანკო რეგულაციების გამო, ესპანეთის მოსახლეობას დაბალი საპროცენტო განაკვეთებით და დამატებითი სასესხო კაპიტალით სარგებლობის შესაძლებლობა მიეცა კომერციული ბანკებისგან. სესხით ფინანსდებოდა, როგორც უძრავი ქონების შენება დეველოპერებისგან, ასევე მათი შეძენა ადგილობრივი და იმიგრანტი მოსახლეობისგან.

იმის გამო, რომ ესპანეთის ეკონომიკა დიდწილად უძრავი ქონების სექტორზე იყო დამოკიდებული, 2008 წლის საბინაო კრიზისმა მას მძიმე დარტყმა მიაყენა. 2010 წლისთვის ვალი გაორმაგდა, უმუშევრობა 25%-მდე გაიზარდა, ხოლო საბანკო სექტორი გაკოტრდა. ესპანეთი სუვერენული ვალის კრიზისის წინაშე აღმოჩნდა, ინვესტორების ნდობა დაკარგა და სამთავრობო ობლიგაციების გაყიდვას ვეღარ ახერხებდა.

შედეგად, ესპანეთის მთავრობამ დახმარებისთვის სსფ-ს მიმართა. თუმცა, სსფ-ის სასესხო პირობების გათვალისწინებით, მისგან მიღებული დამატებითი სესხების გამოყენება მხოლოდ ვალის მომსახურებას და საბანკო სექტორის აღდგენას მოხმარდა. ამასთან, სესხით სარგებლობის სანაცვლოდ, ესპანეთმა 2010 წლიდან ქამრების შემოჭერის პოლიტიკა გაატარა, რაც გულისხმობდა:

• ხელფასების, პენსიების, ჯანდაცვის და განათლების ხარჯების შემცირებას;
• დღგ-ს გაზრდას, რაც ძირითადად დაბალშემოსავლიან მოსახლეობას აწვება;
• შრომითი კანონმდებლობის შესუსტებას და კოლექტიური მოლაპარაკებებით მიღწეული სამუშაო ხელშეკრულებების შემცირებას.

ეს შემთხვევა გვასწავლის, თუ რამდენად სახიფათოა ეკონომიკის ერთ კონკრეტულ (ამ შემთხვევაში უძრავის ქონების) სექტორზე დამოკიდებულება და მისი ვალის საშუალებით განვითარება, განსაკუთრებით, თუ იგი დაურეგულირებელი საბანკო სისტემით ფინანსდება. მსგავსი ზრდის მოდელი არასტაბილურია და რეცესიების დროს ფისკალური პოლიტიკის ვალით დაფინანსების, ანუ კრიზისიდან გამოსვლის შესაძლებლობას აფერხებს. ამასთან, მექსიკისგან განსხვავებით, ესპანეთის მაგალითი გვაჩვენებს, რომ კერძო სექტორის და მოსახლეობის ვალიც შეიძლება გახდეს სუვერენული ვალის კრიზისის მიზეზი.

ახალი ზელანდია

მიიჩნევა, რომ ახალმა ზელანდიამ, ვალის გამოყენებით, ძალიან წარმატებულად უპასუხა COVID 19-ის კრიზისს.

კოვიდით გამოწვეული კრიზისის საპასუხოდ, ზელანდიამ საკმაოდ მასშტაბური ფისკალური სტიმულის პოლიტიკა განახორციელა, რაც მოიცავდა:

• სახელფასო სუბსიდიებს, სამუშაო ადგილების შესანარჩუნებლად;
• იაფ სესხებს მცირე ბიზნესისთვის, მათ შორის უპროცენტო პერიოდებით და გადავადების შესაძლებლობებით;
• გაზრდილ ინვესტიციებს ჯანდაცვის სფეროში;
• COVID 19-ზე რეაგირების და აღდგენის $50 მილიარდიანი ფონდის შექმნას, რაც ასევე სამუშაო ადგილების შექმნას და სოციალურ პროგრამებს მოხმარდა.

ეს ყველაფერი დიდწილად ვალით იყო დაფინანსებული, რაც შესაძლებელი გახადა კრიზისამდე სტაბილური ფისკალური გარემოს არსებობამ. რეცესიის დროს ზელანდიის სამთავრობო ობლიგაციები კვლავ მიმზიდველი იყო ინვესტორებისთვის და ზელანდიას სსფ-ისთვის მიმართვა აღარ დასჭირდა.

აღსანიშნავია ზელანდიის ეროვნული ბანკის (RBNZ) როლი ამ პროცესში, რომელმაც ერთი მხრივ, საპროცენტო განაკვეთები ისტორიულ მინიმუმამდე შეამცირა, ხოლო მეორე მხრივ, თავად შეიძინა $100 მილიარდის სამთავრობო ობლიგაციები ლიკვიდურობის უზრუნველსაყოფად.