სახელმწიფო ვალი თანამედროვე ეკონომიკის საკვანძო კომპონენტია. მას განსაკუთრებული როლი უჭირავს ეკონომიკური პოლიტიკის ფორმირებაში და მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს ქვეყნის ფისკალურ მდგრადობასა და ეკონომიკურ განვითარებაზე.
სახელმწიფო ვალით შესაძლებელია ეკონომიკური ზრდისა და განვითარების ხელშეწყობა, კრიზისების დროს, ეკონომიკის სტაბილიზაცია. თუმცა, ვალი ასევე შეიცავს რისკებს.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
- ჭარბი ვალის შემთხვევაში შეიძლება მთავრობამ შეამციროს ჯანდაცვის, სოციალური დაცვის, განათლების და სხვა მნიშვნელოვან სერვისებთან დაკავშირებული ხარჯები;
- ვალის შესამცირებლად მთავრობები ხშირად ზრდიან სხვადასხვა სახის გადასახადს, რაც დაბალშემოსავლიანი მოსახლეობისთვის უფრო დიდ წნეხს ქმნის.
ჩვენი კომენტარი:
კრიზისების დროს, სახელმწიფო ვალმა შეიძლება გადამწყვეტი როლი შეიძინოს ბიუჯეტის დეფიციტის დაფინანსებასა და სიღარიბეში მყოფი მოსახლეობისთვის საჭირო სერვისების უზრუნველყოფაში. ვალით დაფინანსებული სახელმწიფო ხარჯები უნდა იყოს მიმართული ყველასთვის თანაბარი შესაძლებლობების უზრუნველყოფისკენ და უთანასწორობის შემცირებისკენ.
რა უნდა ვიცოდეთ?
სამთავრობო შემოსავალი გადასახადებით ფინანსდება, მაგ. საშემოსავლო და დამატებითი ღირებულების გადასახადით (დღგ). სამთავრობო ხარჯები კი ჯანდაცვას, განათლებას, თავდაცვას, ინფრასტრუქტურას და სხვა სახის სერვისებს ხმარდება. როდესაც შემოსავალი აჭარბებს ხარჯებს, გვაქვს ბიუჯეტის პროფიციტი, ხოლო, როდესაც ხარჯები აჭარბებს შემოსავალს, ვიღებთ ბიუჯეტის დეფიციტს.
დეფიციტის შემთხვევაში, მთავრობამ უნდა აიღოს სესხი, რათა შემოსავლებს და ხარჯებს შორის არსებული სხვაობა დაფაროს. მთავრობები სესხებს უმეტესად ობლიგაციების გამოშვებით იღებენ, რომლებიც ერთგვარ ფასიან ქაღალდებს წარმოადგენს. როგორც წესი, სამთავრობო ფასიანი ქაღალდები მინიმალური რისკიანობით ხასიათდება, რადგან კორპორაციებისგან და ბანკებისგან განსხვავებით, ნაკლებად სავარაუდოა, რომ მთავრობა გაკოტრდეს.
ობლიგაციებს ადგილობრივი და უცხოელი პირები, ფირმები და ფონდები ყიდულობენ, იმ მიზეზით, რომ მომავალში მთავრობა მათში გადახდილ თანხას უკან დაუბრუნებს გარკვეული სარგებლით. შესაბამისად, სახელმწიფო ვალი შესაძლოა იყოს საშინაო და საგარეო. განვითარებული ქვეყნები ხშირად სესხულობენ საერთაშორისო ორგანიზაციებისა და განვითარების ბანკებისგან, რაც ასევე საგარეო ვალს მიეკუთვნება. საგარეო ვალი უფრო მეტ სავალუტო რისკებს შეიცავს, რადგან მისი დაფარვა უცხოურ ვალუტაში ხორციელდება. გარდა ამისა, მზარდი საგარეო ვალის შემთხვევაში, ქვეყანა მოწყვლადია გლობალური საპროცენტო განაკვეთების რყევების და გეოპოლიტიკურ რისკების წინაშე.
სუვერენული ვალის კრიზისი არის მდგომარეობა, როდესაც სახელმწიფო ობლიგაციები რისკიანი ხდება და მათი ყიდვა აღარავის სურს. მსგავსი კრიზისები შედარებით ხშირია განვითარებად ქვეყნებში. თუმცა, 2010 წელს, ევროზონაში განვითარებული ეკონომიკური რეცესიის გამო, გაიზარდა საპროცენტო განაკვეთები ირლანდიის, საბერძნეთის, ესპანეთისა და პორტუგალიის მთავრობების მიერ გამოშვებულ ობლიგაციებზე, რაც დეფოლტის რისკზე მიანიშნებდა.
სუვერენული ვალის კრიზისში მყოფ მთავრობებს ხშირად უწევთ ქამრების შემოჭერის პოლიტიკას მიმართონ, რაც პენსიების, ხელფასების, სოციალურ შემწეობების და ჯანდაცვის თანხების შემცირებას გულისხმობს.
სწორად მართული ვალის პოლიტიკით შესაძლებელია ქვეყნის ეკონომიკის კრიზისიდან გამოყვანა ისე, რომ დეფოლტის და ქამრების შემოჭერის საჭიროება არ დადგეს დღის წესრიგში. ამისათვის მრავალი სტრატეგია არსებობს. მაგალითად, მთავრობებმა უნდა გაატარონ ექსპანსიური ფისკალური პოლიტიკა რეცესიების დროს, მოთხოვნის გაზრდისა და ეკონომიკური ვარდნის შესამსუბუქებლად, ხოლო ზრდის დროს, მათი მიზანი დეფიციტის და ვალის შემცირება უნდა იყოს.
ამისათვის, ეფექტურ სტრატეგიად მიიჩნევა ისეთი საგადასახადო რეფორმები, რომელიც გაზრდის კაპიტალის, დივიდენდების და სხვა საინვესტიციო შემოსავლების დასაბეგრ ბაზას. ასევე, მნიშვნელოვანია გამონაკლისების და შეღავათების (ოფშორული და არაეფექტიანი თავისუფალი სავაჭრო ზონები) შემცირება ან სრულად აღმოფხვრა. გარდა ამისა, მნიშვნელოვანია ვალის სტრუქტურის დივერსიფიკაცია, რათა მთავრობები მოკლევადიან სესხებზე არ იყვნენ დამოკიდებულნი, რაც ხშირ რეფინანსირებას საჭიროებს.
მნიშვნელოვანია ასევე სხვა ინსტიტუტების, მაგალითად, ეროვნული ბანკის ჩართულობა კრიზისების დროს, რათა უფრო მეტი კოორდინაცია იყოს მონეტარულ და ფისკალურ პოლიტიკებს შორის. ამასთან, ეროვნულ ბანკთან თანამშრომლობით, მთავრობებმა უნდა შეინარჩუნონ ეროვნული ვალუტის სტაბილური კურსი, განსაკუთრებით, იმ შემთხვევაში, თუ ვალის უდიდესი წილი უცხოურ კონვერტირებად ვალუტაში არის აღებული. ეს იმიტომ, რომ სხვა ვალუტებთან შედარებით გაუფასურებულმა კურსმა შეიძლება გაზარდოს მთლიანი სესხის ტვირთი.
