იხილეთ კვლევის ანგარიში სრულად
პლატფორმა “კომენტარმა“ სოციალური კვლევისა და ანალიზის ინსტიტუტთან თანამშრომლობით ჩაატარა კვლევა: “ვალის/სესხის აღების პრაქტიკის კვლევა საქართველოში“. კვლევამ მოიცვა 11 რეგიონში მცხოვრები 1200 ოჯახის ფინანსური მდგომარეობის შესწავლა და ვალების დაგროვების ტენდენციების ანალიზი. მთავარი მიზანი იყო, განესაზღვრა სესხების გავრცელების დინამიკა და მათი ზეგავლენა ოჯახების ეკონომიკურ და სოციალურ მდგომარეობაზე.
მზია ამაღლობელი რეჟიმის პატიმარია. ის ბათუმში პოლიციამ 11 იანვარს საპროტესტო აქციაზე დააკავა. პროკურატურამ მას ბრალი პოლიციელზე თავდასხმის მუხლით წაუყენა, რაც 4-დან 7 წლამდე პატიმრობით ისჯება.
„ქართული ოცნების“ გეგმა 2024 წლის 14 დეკემბერს პრეზიდენტად მიხეილ ყაველაშვილის არჩევაა. მისი გეგმის მიხედვის ამას არაპირდაპირი წესით 300-წევრიანი საარჩევნო კოლეგია გააკეთებს.
არჩევნების ადმინისტრირებაზე პასუხისმგებელი ცესკოა. ის ასევე განსაზღვრავს საარჩევნო კოლეგიის დაკომპლექტების ზოგიერთ წესს.
300-წევრიანი საარჩევნო კოლეგიიდან, 150 პარლამენტის, 21 აჭარის, ხოლო 20 აფხაზეთის ავტონომიური უმაღლესი საბჭოს წევრია. დარჩენილ 109 წევრს ასახელებენ პარტიები, რომლებიც მათთვის გამოყოფილი კვოტების ფარგლებში, საკრებულოებიდან. ამ კვოტებს კანონმდებლობით დადგენილი ფორმულა განსაზღვრავს, რომელიც 2021 წელს ჩატარებულ თვითმმართველობის არჩევნების შედეგებზეა მიბმული.
საკონსტიტუციო სასამართლომ წარმოებაში არ მიიღო პრეზიდენტისა და დეპუტატების სარჩელები, რომლებიც საარჩევნო კანონმდებლობის რამდენიმე ნორმისა და მათ საფუძველზე ჩატარებული 26 ოქტომბრის არჩევნების კონსტიტუციურობას ეხებოდა. საკონსტიტუციო სასამართლომ საკუთარი როლი და ადგილი ვერ დაინახა ამ დავაში, შესაბამისად, სარჩელები დასაშვებად არ ცნო.
ჩვენი ქვეყანა კეთილსინდისიერი საჯარო მოხელეების შრომაზე დგას. მათი სახელები და სახეები შეიძლება ხშირად არ ჩანს, მაგრამ ვიცით, მათი საქმის მნიშვნელობა, რომელსაც ხშირად პირადი გამბედაობისა და პოლიტიკური გავლენების მუდმივი მოგერიების ხარჯზე აკეთებენ
როგორ შეუძლიათ პარტიებს უარი თქვან საპარლამენტო საქმიანობაზე?
პარლამენტმა 25 ნოემბერს საკუთარი წევრების, მათ შორის, ოპოზიციონერი დეპუტატების უფლებამოსილება ცნო. ამ მომენტიდან პარტიებს, რომლებსაც არ სურთ საპარლამენტო საქმიანობის დაწყება, შეუძლიათ უარი თქვან მანდატებზე და დანარჩენი კანდიდატების სიებიც (ე.წ. „მომლოდინე სია“) მოხსნან ცესკოს რეგისტრაციიდან.
საქართველოში მაღალია სესხით სარგებლობის მაჩვენებელი. მაგალითად, ბოლო 10 წლის განმავლობაში, საქართველოს ოჯახების 83%-ს აღებული აქვს გარკვეული სახის სესხი ან ვალი. სასესხო ურთიერთობები, მათი სპეციფიკის გათვალისწინებით, შეიძლება პრობლემური გახდეს და ერთი ან მეორე მხარის ინიციატივით სასამართლო დავამდე მივიდეს. კვლევები ადასტურებს, რომ სასამართლოში არსებული სამოქალაქო დავების თითქმის ნახევარი (49%) სწორედ სესხიდან გამომდინარე ურთიერთობებს უკავშირდება. ამ სტატიაში ვისაუბრებთ რა პრინციპებით იხილავს ქართული სასამართლო ამ ტიპის დავებს და რა გამოწვევები აქვს მართლმსაჯულებას ამ სფეროში.
სახელმწიფო ვალის გონივრულად გამოყენებით შესაძლებელია ეკონომიკის კრიზისებიდან სწრაფად გამოყვანა და გაძლიერება. თუმცა, მისმა არასწორად მართვამ შეიძლება სოციალურ კატასტროფამდე მიგვიყვანოს.
ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკაში პარტიები, რომლებიც აკრძალვის საფრთხის წინაშე დადგნენ, სულ სამ კატეგორიად შეიძლება დაიყოს, ამათგან ორი წინა სტატიაში განვიხილეთ. წინამდებარე ტექსტში საუბარი იქნება შემთხვევებზე, როცა პოლიტიკური გაერთიანებები ეროვნულმა სასამართლოებმა ეთნიკური უმცირესობებისთვის ავტონომიის მხარდაჭერის გამო აკრძალეს.
ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლოს განხილული აქვს რამდენიმე საქმე, სადაც პარტიები ასაჩივრებდნენ სახელმწიფოების მიერ მათთვის დაწესებული შეზღუდვების შესაბამისობას ადამიანის უფლებების სტანდარტებთან. წინამდებარე სტატიაში განვიხილავთ იმ შემთხვევებს, როცა საქმე ეხებოდა ანტისეკულარულ და ტერორისტულ ორგანიზაციებთან კავშირში მყოფ პარტიებს.
რატომ ვსაუბრობთ პარტიების აკრძალვაზე?
2024 წლის საპარლამენტო არჩევნების წინ ბიძინა ივანიშვილმა განაცხადა, რომ „ქართული ოცნების“ მიერ საკონსტიტუციო უმრავლესობის მოპოვების შემთხვევაში აკრძალვას დაექვემდებარებიან „ერთიანი ნაციონალური მოძრაობა“ და მასთან დაკავშირებული პარტიები. მაგრამ რამდენად არის შესაძლებელი, დემოკრატიაში ასეთი დაპირება რეალობად იქცეს?
ამ სერიით ვცდილობთ, განვმარტოთ, რას ნიშნავს პარტიების საქმიანობის შეზღუდვა (აკრძალვა/რეგისტრაციაზე უარის თქმა), რა საფუძვლით შეიძლება ამ გადაწყვეტილების მიღება და ვის მიერ, რა საერთაშორისო სტანდარტები და გამოცდილება არსებობს ამ მხრივ.
ვალი არის უმნიშვნელოვანესი ეკონომიკური ინსტრუმენტი, რომელსაც საქართველოს მთავრობა მიმართავს ეკონომიკური კრიზისების დროს, ბიუჯეტის დეფიციტის დასაფინანსებლად. ის გამოიყენება, ასევე, დიდი ინფრასტრუქტურული პროექტების დასაფინანსებლად, რომელთა განხორციელებაც, ხშირად, შეუძლებელია მიმდინარე შემოსავლებით.
განათლების პრივატიზაცია და მარკეტიზაცია ერთ-ერთი ყველაზე საკამათო საკითხებია განათლების სფეროში. მიუხედავად ამისა, თანამედროვე რეფორმები, მათ შორის მასწავლებელთა პოლიტიკა ხშირად საბაზრო ეკონომიკის პრინციპებზეა დაფუძნებული.[1] [2] ამ მხრივ, გამონაკლისი არც საქართველოა. პირიქით, შეიძლება ითქვას ჩვენი სისტემისთვის ამგვარი მიდგომები განსაკუთრებით დამახასიათებელია და განათლების სისტემის ორგანიზებისას, გადაწყვეტილების მიმღებები, მეტწილად, სწორედ მარკეტიზაციის პრინციპებით ხელმძღვანელობენ.
რა შედეგამდე მივალთ, თუ არჩევნებზე არ წავალთ? ან ყველა საარჩევნო სუბიექტს „დავიწუნებთ“, ან მცირე მხარდაჭერის მქონე პარტიებს მივცემთ ხმას? ამ კითხვებზე პასუხის გაცემას ქვემოთ შევეცდებით.
სოციალური პოლიტიკის საფუძვლები სახელმძღვანელო
შუქრუთის პროტესტის მონაწილე სამი პირის სისხლისსამართლებრივი დევნა სახელმწიფომ განგრძობადი პროტესტის ფარგლებში, მაღაროს შესასვლელის ბლოკირებისთვის დაიწყო. საქმის მასალების თანახმად, ამას წინ უძღოდა პროტესტის რამდენიმე მონაწილის, ყოველგვარი ძალადობის თუ მუქარის გარეშე, მაღაროს თანამშრომლისადმი მოწოდება, რომ არ ჩაერთოთ მაღაროში სამუშაოების წარმოებისთვის აუცილებელი სავენტილაციო სისტემა, რასაც ამ მოწოდების შესრულება მოჰყვა. ამ სტატიაში შუქრუთელების მიმართ წაყენებულ ბრალზე და სახელმწიფოს მხრიდან პროტესტის ფორმების კრიმინალიზებაზე ვისაუბრებთ.
ბოლო წლებია სასკოლო კვების საკითხი განათლების სფეროში ალბათ ყველაზე ხშირად განხილული საკითხია. მცირე გამონაკლისების გარდა, ფაქტობრივად არ არსებობს ჯგუფი, ვინც სკოლაში კვების დანერგვას არ ითხოვს და არ ეთანხმება. მიუხედავად ამისა, სამწუხაროდ, სახელმწიფოს მხრიდან ამ მიმართულებით ქმედითი ნაბიჯები არ გადადგმულა და სკოლაში შიმშილის პრობლემა კვლავ ერთ-ერთი მთავარი გამოწვევაა.
ათწლეულებია მედია, საზოგადოებრივი ორგანიზაციები თუ პოლიტიკოსები მუდმივად ლაპარაკობენ განათლების სისტემაში არსებულ გამოწვევებზე, რომლებიც ფაქტობრივად არ იცვლება. მაგალითად, საერთაშორისო კვლევების მიხედვით, საქართველოს მიღწევების დინამიკას თუ შევხედავთ, არანაირი თვისებრივი გაუმჯობესება არ გვაქვს მოსწავლეთა აკადემიური მოსწრების კუთხით.
[1] მუდმივად პრობლემურია სასკოლო ინფრასტრუქტურა, სკოლამდელ განათლებაზე თანაბარი ხელმისაწვდომობა, უთანასწორობა სხვადასხვა ჯგუფებს შორის, სახელმძღვანელოების ხარისხი და ა.შ. მიუხედავად ფორმალურად განხორციელებული სხვადასხვა „რეფორმისა,“ რასაც მნიშვნელოვანი ფინანსური რესურსის ხარჯვაც ახლავს თან, ამ გამოწვევებზე საპასუხოდ სახელმწიფო ქმედით ნაბიჯებს ფაქტობრივად არ დგამს.
[1] მოსწავლეთა შეფასების საერთაშორისო პროგრამა 2022.
სასამართლოს შეუძლია ინსტრუმენტული როლი შეასრულოს კონკრეტული სფეროების განვითარებაში, ადამიანის უფლებებისა და სახელმწიფოს ვალდებულებების ფარგლების დადგენაში. უზენაესი სასამართლოს პრაქტიკაზე დაყრდნობით, ამ სტატიაში მიმოვიხილავთ, რა როლი აქვს სასამართლოს პაციენტზე ორიენტირებული ჯანდაცვის სისტემის განვითარებაში.
ამ სტატიით ვაგრძელებთ სოციალურ უფლებებთან დაკავშირებით უზენაესი სასამართლოს განმარტებების მიმოხილვას. ამჯერად, საარსებო შემწეობის ირგვლივ განვითარებულ პრაქტიკაზე ვისაუბრებთ.
2023 წელს, უზენაესმა სასამართლომ სოციალური უფლებების დაცვასთან დაკავშირებით უზენაესი სასამართლოს ერთგვაროვანი პრაქტიკის მიმოხილვა გამოაქვეყნა, მათ შორის, დევნილებისა და ეკომიგრანტების საცხოვრებლის უფლებაზეც. შემთხვევითი არ არის, რომ დოკუმენტში საცხოვრებლის უფლება სხვა კონტექსტში საერთოდ არ გვხვდება. სასამართლო საცხოვრებლის უფლების დაცვაში საკუთარ როლს შეზღუდულად ხედავს. ამ სტატიაში საცხოვრებლის უფლების შესახებ განვითარებულ სასამართლოს პრაქტიკაზე ვისაუბრებთ.
დღეს, ქვეყანაში სოციალური პროტესტის არაერთი აქტიური კერაა, განსაკუთრებით კი უნდა გამოვყოთ თბილისში, მექანიზაციის ქუჩაზე, – ევოლუშენ ჯორჯიაში გაფიცული თანამშრომლების მიერ წარმოებული გაფიცვა, რომელიც უკვე 2 თვეა მიმდინარეობს, მეორე კერა ესაა – სოფელ შუქრუთში, სადაც 180 დღეა მოსახლეობა ითხოვს კომპანია „ჯორჯიან მანგანეზის“ მხრიდან მოყენებული ზიანის სამართლიან ანაზღაურებას.
ორივე მათგანი მიმართავს პროტესტის რადიკალურ ფორმებს, იქნება ეს შიმშილობა თუ პირის ამოკერვა, თუმცა სახელმწიფოს მხრიდან დუმილია, რომ აღარაფერი ვთქვათ დამსაქმებელსა თუ კომპანიაზე.
ბოლო პერიოდში ხელისუფლებამ არაერთი არადემოკრატიული ნაბიჯის გადადგმის კვალდაკვალ, შეცვალა დამოკიდებულება მათ შორის სოციალურ პროტესტებთან დაკავშირებითაც და თუკი ადრე, მოჩვენებითად მაინც ცდილობდა პრობლემების გადაწყვეტას, ახლა სრულად დუმილის პოლიტიკა არჩია, ხოლო მეორე მხრივ რეპრესიულ ღონისძიებებს მიმართავს დემონსტრანტების წინააღმდეგ.
თითქმის ნახევარი წელია, ჭიათურის სოფელ შუქრუთში უწყვეტი პროტესტია. ადგილობრივი მოსახლეობა მანგანუმის მოპოვებითი სამუშაოების შედეგად დანგრეული და დაზიანებული სახლებისთვის კომპანიისგან სამართლიან კომპენსაციას ითხოვს. მათი პროტესტი 160 დღეზე მეტია კოროხნალის მაღაროს შესასვლელთან მიმდინარეობს. რამდენიმე ადამიანმა პროტესტის უკიდურეს ზომას მიმართა და პირი ამოიკერა. კომპანიამ პროტესტის მონაწილეების წინააღმდეგ სასამართლოს და სამართალდამცავ უწყებებს მიმართა. შედეგად, ადგილობრივების მიმართ ახლა რამდენიმე საქმის წარმოება მიმდინარეობს, მათ შორის სამოქალაქო და სისხლის სამართლის საქმეების. 2024 წლის 9 აგვისტოს, სწორედ მიმდინარე სამოქალაქო დავის ფარგლებში, რომლითაც კომპანია აქციის მონაწილეებისგან რამდენიმე მილიონი ლარის ანაზღაურებას ითხოვს, საჩხერის რაიონულმა სასამართლომ მიიღო უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენების გადაწყვეტილება და აქციის მონაწილეებს კომპანიისათვის „სასარგებლო წიაღისეულის სამთო–მოპოვებით საქმიანობის განხორციელებაში რაიმე ფორმით ხელშეშლა“ აუკრძალა. უზრუნველყოფის ღონისძიება დროებითი ხასიათის ღონისძიებაა. ამ საქმეზე საბოლოო გადაწყვეტილება ჯერ სასამართლოს არ მიუღია.
თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ასოცირებული პროფესორი, გიორგი რუსიაშვილი გვიზიარებს საკუთარ მოსაზრებებს შუქრუთელების მიმართ სასამართლოს მიერ გამოყენებული ღონისძიების შესახებ.
სოციალური პოლიტიკა მიზნად ისახავს სოციალური უთანასწორობის აღმოფხვრას და კოლექტიური კეთილდღეობის ხელშეწყობას, მაგრამ ის ხშირად აძლიერებს ძალაუფლების არსებულ დისბალანსს და სტრუქტურულ უთანასწორობას, მათ შორის − გენდერულ უთანასწორობას.
სოციალური პოლიტიკა დიდი ხანია განიხილება კეთილდღეობის სახელმწიფოს ფორმირებისა და საზოგადოების საჭიროებების დაკმაყოფილების ინსტრუმენტად. ერთ-ერთ კრიტიკულ ხედვას ამ საკითხზე გვთავაზობს ანტონიო გრამში. მისი კულტურული ჰეგემონიის კონცეფცია იძლევა ძალაუფლების, იდეოლოგიის და სოციალური პოლიტიკის ურთიერთქმედების ნიუანსურ გაგებას.
სოციალური პოლიტიკა, რომელიც შექმნილია საზოგადოების საჭიროებების დასაკმაყოფილებლად და კეთილდღეობის ხელშესაწყობად, ხშირად მოქმედებს წარმოების კაპიტალისტური ურთიერთობებით ჩამოყალიბებულ ჩარჩოებში. მისი სიკეთეების უკან ძალაუფლების დისბალანსითა და სტრუქტურული უთანასწორობით სავსე სისტემა დგას. ამ სტატიაში მარქსისტული მიდგომით შევეცდებით ავხსნათ ის სირთულეები, რომლებიც სოციალური პოლიტიკის თანდაყოლილი წინააღმდეგობებია.
სახელმწიფო ახალგაზრდების გასაძლიერებლად სხვადასხვა სტრატეგიას გეგმავს, ახალგაზრდებისთვის კი ეკონომიკური პრობლემები მაინც მთავარი გამოწვევაა.
ახალგაზრდების სპეციფიკური ეკონომიკური გამოწვევების გადასაჭრელად სხვადასხვა მიდგომა შეიძლება არსებობდეს. სტატიაში განვიხილავთ იმ საერთაშორისო პრაქტიკას, რომელიც მუშაობს ევროპის სხვადასხვა ქვეყანაში ახალგაზრდების წინაშე მდგარი პრობლემების პრევენციისა თუ გადაჭრისთვის.
საქართველოში მიზნობრივი სოციალური დახმარების პროგრამის მიზანი უნდა იყოს სიღარიბის დაძლევა და სოციალური დაცულობის გაზრდა.
მსოფლიოს მრავალ ქვეყანაში, შრომითი უფლებების დაცვის გზამკვლევია საერთაშორისო და რეგიონული ორგანიზაციების მიერ განსაზღვრული სტანდარტები. ორი ყველაზე მნიშვნელოვანი დოკუმენტი ამ მხრივ არის შრომის საერთაშორისო ორგანიზაციისა (ILO) და ევროპის სოციალური ქარტიის სტანდარტები.
სახელმწიფო ვალი ხშირად გამოიყენება გრძელვადიანი განვითარებისთვის, განსაკუთრებით, მსხვილი ინფრასტრუქტურული პროექტების დასაფინანსებლად. მთავრობები ვალით აფინანსებენ ჰესების, გზების, ხიდების და სხვა სატრანზიტო სისტემების მშენებლობას, რაც ხელს უწყობს ეკონომიკურ ზრდას და აუმჯობესებს ცხოვრების ხარისხს. თუმცა, განვითარების ასეთ მიდგომას აქვს თავისი უარყოფითი მხარეებიც.
სახელმწიფო ვალი თანამედროვე ეკონომიკის საკვანძო კომპონენტია. მას განსაკუთრებული როლი უჭირავს ეკონომიკური პოლიტიკის ფორმირებაში და მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს ქვეყნის ფისკალურ მდგრადობასა და ეკონომიკურ განვითარებაზე.
სახელმწიფო ვალით შესაძლებელია ეკონომიკური ზრდისა და განვითარების ხელშეწყობა, კრიზისების დროს, ეკონომიკის სტაბილიზაცია. თუმცა, ვალი ასევე შეიცავს რისკებს.
სტატია მიმოიხილავს თუ როგორ იცვლებოდა საქართველოში ნომინალური და რეალური ხელფასები ბოლო ათწლეულის განმავლობაში. ხელფასების ცვლილების შესწავლით, ჩვენი მიზანია, მოკლედ აღვწეროთ მიმდინარე მაკროეკონომიკური ტენდენციები და გამოვავლინოთ მოქალაქეების მსყიდველუნარიანობა.
სოციალური დახმარების სისტემები ქმნის ერთ-ერთ ყველაზე მნიშვნელოვან ინსტრუმენტს, რომლითაც სახელმწიფოები ეხმარება მოწყვლად ჯგუფებს. თუმცა, თანამედროვე გამოწვევები და გლობალური ცვლილებები საჭიროებს არსებული სისტემების გადახედვას და გაუმჯობესებას, რათა უზრუნველყოფილი იყოს ინკლუზიური კეთილდღეობა.
უმუშევრობა ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი პრობლემაა, რომლის გადაჭრაც ქვეყნის ეკონომიკურ მდგომარეობაზე და ადამიანთა კეთილდღეობაზე მნიშვნელოვნად იმოქმედებს.
ფისკალური პოლიტიკა გადამწყვეტ როლს თამაშობს ნებისმიერი ქვეყნის სოციო-ეკონომიკური პროცესების ფორმირებაში.
სტატია მოკლედ მიმოიხილავს საქართველოს ფისკალურ პოლიტიკას, აანალიზებს საბიუჯეტო ხარჯებს და შემოსავლებს, და მიზნად ისახავს, აჩვენოს, თუ როგორ აისახება ფისკალური გადაწყვეტილებები ქვეყნის ეკონომიკასა და სოციალურ კეთილდღეობაზე.
სასამართლოსთან დაკავშირებით ევროკომისიისა და ვენეციის კომისიის რეკომენდაციების შესრულება, ევროკავშირთან დაახლოების გარდაუვალი წინაპირობაა. ეს რეკომენდაციები სისტემური და ყოვლისმომცველია, ხელისუფლების მიდგომა სასამართლო რეფორმის მიმართ კი ტრადიციულად ზედაპირული და მოჩვენებითი. ამას პარლამენტის მიღებული ბოლო საკანონმდებლო ცვლილებებიც ადასტურებს. ამ სტატიაში სწორედ ამ ცვლილებებს განვიხილავთ და ვნახავთ, როგორ წარმოუდგენია ხელისუფლებას ევროკომისიის რეკომენდაციების შესრულება.
რადიკალური დემოკრატიის თეორია, უპირველეს ყოვლისა, მიზნად ისახავს დემოკრატიის იდეის და პრაქტიკის გაღრმავებას, მისთვის უფრო სამართლიანი და ინკლუზიური შინაარსის დაბრუნებას. ის ხაზს უსვამს პოლიტიკური/იდეოლოგიური/ეპისტემური პლურალიზმისა და აგონიზმის მნიშვნელობას და ამტკიცებს, რომ დემოკრატიამ უნდა მიიღოს საზოგადოებაში არსებული შეხედულებათა მრავალფეროვნება, ან კონფლიქტები, ნაცვლად იმისა, რომ კონსენსუსის სახელით დათრგუნოს და განდევნოს ისინი. ამდენად, ეს თეორია პრინციპულ წინააღმდეგობაში მოდის ლიბერალური დემოკრატიის ტრადიციასთან, რომელიც მეტწილად მიისწრაფვის კონსენსუსისა და პოლიტიკური ჰარმონიისკენ. რადიკალური დემოკრატია მხარს უჭერს მონაწილეობით მმართველობას, სადაც დემოკრატია არის არა მხოლოდ არჩევნებში ხმის მიცემის პროცესი (აგრეგაციული დემოკრატია), არამედ მოქალაქეების მუდმივი მონაწილეობა გადაწყვეტილების მიღების პროცესში ძალაუფლებისა და საზოგადოების სხვადასხვა დონეზე. მარგინალიზებული ჯგუფების გაძლიერება კიდევ ერთი მთავარი ასპექტია მათი ხმების მოსმენის, დემოკრატიულ პროცესში ჩართვის უზრუნველსაყოფად. ის მოითხოვს ძალაუფლების დეცენტრალიზაციას, ხელს უშლის მის კონცენტრაციას ელიტის ხელში, მხარს უჭერს ყოველდღიური ცხოვრების დემოკრატიზაციას, დემოკრატიული პრინციპების გაფართოებას სოციალურ, ეკონომიკურ და კულტურის სფეროებში.
პოსტსაბჭოთა პოლიტიკური სისტემებისთვის დამახასიათებელი სტრუქტურული ფაქტორები ერთის მხრივ, საბჭოთა მემკვიდრეობის, მეორეს მხრივ კი, დამოუკიდებლობის მოპოვების შემდეგ წარმოქმნილი კონტექსტის შედეგია. ამ ქვეყნების პოლიტიკურ-ეკონომიკური რეფორმების ტრაექტორია განსხვავებული იყო, თუმცა მათ გავლენა მოახდინეს თითეოული ამ ქვეყნის დღვანდელობაზე.
სათანადო საცხოვრებლის ხელმისაწვდომობის საკითხში ერთ-ერთი ყველაზე პრობლემური კომპონენტია უსახლკარობის კონცეფციის ნაკლოვანებები. იმისთვის, რომ უსახლკაროებისთვის სათანადო პირობები შეიქმნას, საჭიროა სწორად განისაზღვროს, ვინ მიეკუთვნება ამ ჯგუფს, რაც გამოწვევებთანაა დაკავშირებული.
პოსტსაბჭოთა პერიოდში საბინაო პოლიტიკის საკითხი აქტუალური გახდა, რადგან გეგმური ეკონომიკიდან საბაზრო ეკონომიკაზე გადასვლამ გამოიწვია უძრავი ქონების, როგორც კაპიტალის გაჩენა. შესაბამისად, ასეთ კაპიტალზე ხელმისაწვდომობა არა საყოველთაო სიკეთე, არამედ პრივილეგიაა. ამ სტატიაში განვიხილავთ საცხოვრებლის ხელმისაწვდომობის პრობლემას და იმ პრაქტიკებს, რომელიც ქართულ რეალობაში არსებობს.
სათანადო საცხოვრებლის უფლება ადამიანის ერთ-ერთი ფუნდამენტური უფლებაა, რომელიც საერთაშორისო შეთანხმებებით არის გამყარებული. მიუხედავად ამისა, მისი დაცვა, ხშირ შემთხვევაში, დიდ სირთულეებს უკავშირდება.
საქართველოს საბიუჯეტო-საგადასახადო (ფისკალური) პოლიტიკა რეგულირდება კანონით “ეკონომიკური თავისუფლების შესახებ”, რომლის თავდაპირველი ვარიანტი საქართველოს პარლამენტმა 2011 წელს მიიღო და 2013 წლის 31 დეკემბრიდან ამოქმედდა.
წინამდებარე სტატიაში განხილულია, თუ როგორ ზღუდავს ფისკალური პოლიტიკის ეფექტიანად განხორციელების შესაძლებლობას ეს კანონმდებლობა.
ეკონომიკური რყევების და კრიზისების დროს, ფისკალური პოლიტიკის გამოყენებით მთავრობებს შეუძლიათ გააუმჯობესონ, ან გააუარესონ ქვეყნის ეკონომიკური მდგომარეობა.
ისტორიულად, ზოგიერთმა მთავრობამ, სწორ დროს სწორი ფისკალური პოლიტიკა გაატარა, რამაც ხელი შეუწყო ეკონომიკურ გაჯანსაღებას. ასევე იყო შემთხვევები, როდესაც მთავრობებმა არასწორ ფისკალურ პოლიტიკას მიმართეს და ქვეყანა უფრო მწვავე ეკონომიკური პრობლემების წინაშე დააყენეს.
გლობალიზაციის პირობებში, ეროვნული ეკონომიკები უფრო მოწყვლადი ხდება საგარეო შოკების მიმართ, რაც ადგილობრივ დონეზე ეკონომიკურ რყევებში და დესტაბილიზაციაში გამოიხატება.
მიჩნეულია, რომ სამართალი გენდერულად ნეიტრალურია და ის საზოგადოების ყველა წევრს თანაბრად ეხება, მაგრამ ქალების სპეციფიკური გამოცდილებების და საჭიროებების მიმართ სამართლის „ნეიტრალურობა“ ხშირად სამართლის „გულგრილობას“ გულისხმობს. აღნიშნულიდან გამომდინარე, საჭირო ხდება სამართალშემოქმედებისა და სამართალწარმოების პროცესის კრიტიკული გააზრება, რათ მან ერთი მხრივ დაინახოს, ხოლო მეორე მხრივ, აღმოფხვრას ისტორიულად განპირობებული სტრუქტურული გენდერული უთანასწორობა.
რა უნდა ვიცოდეთ?
საკუთრება და კაპიტალი, ინდივიდის თავისუფლებასთან ერთად, ლიბეარლური სისტემის მთავარი ელემენტია. მისი მოპოვება და შენარჩუნება ადამიანთა შრომის გარეშე შეუძლებელია. ლიბეარალური სისტემების განვითარებაზე დაკვირვებამ დაგვანახა, რომ უმცირესობის კიდევ უფრო გასამდიდრებლად გაიზარდა უმრავლესობის ექსპლუატაცია. ამან დაპირისპირებულ მხარეებად დაყო საზოგადოება და გაამძაფრა პროტესტი. შედეგად ლიბერალურ სისტემას დისციპლინის ზომების გაძლიერება დასჭირდა. ამდენად, წესრიგს ახალი მნიშვნელობა და ფუნქცია გაუჩნდა – მას უნდა დაეცვა კაპიტალი მშრომელების ამბოხისა და პროტესტისგან.
კრიმინოლოგია, როგორც მეცნიერების ცალკეული დარგი, მე-18 საუკუნის ბოლოდან განვითარდა. მისი მიზანია დანაშაულის, დანაშაულებრივი ქმედებების, სასჯელის ეფექტის და ზოგადად, სასჯელის ფენომენის ანალიზი. კლასიკურ კრიმინოლოგიას მნიშვნელოვანი წვლილი მიუძღვის დამნაშავის, როგორც რაციონალური სუბიექტის გაგების ჩამოყალიბებაში. ეს იყო გადახვევა მანამდე გაბატონებული დანაშაულის სპირიტუალური (სამყაროსა და არსებული რეალობის, მათ შორის დანაშაულის თუ დამნაშავის რელიგიური თუ მეტაფიზიკური პერსპექტივით) გაგებისგან. ამ ყველაფრის შემდეგ დანაშაულზე მოძღვრება უფრო მეტად დაემყარა ზუსტ მეცნიერებებს და შესაბამისად, სასჯელმაც თეატრალური, პერფორმატიული ბუნებიდან, მეტად შეიძინა პრაგმატული, ეკონომიკურად დასაბუთებადი შინაარსი.
სასამართლოს მთავარი იარაღი გადაწყვეტილებაა. მისი ძალაუფლება კი ამ გადაწყვეტილების მიმართ ხალხის ნდობას და აღიარებას ეფუძნება. სწორედ ამას გულისხმობს ლეგიტიმაციის იდეაც – უფლებამოსილებას, რომ იმოქმედო და ამ უფლებამოსილების ცნობას სხვების მხრიდან.
კლასიკური ლიბერალური თეორიის თანახმად, თანასწორობის უფლება რეალიზებული იქნება, თუ სახელმწიფო ნეგატიურ ვალდებულებებს შეასრულებს. ესე იგი, თავს შეიკავებს ნებისმიერი ჩარევისგან, რამაც, შესაძლოა, ადამიანების ერთმანეთისგან რაიმე ნიშნით განსხვავება გამოიწვიოს. ეს თეორია არ ითვალისწინებს სახელმწიფოს ანდა სხვა აქტორების მიერ რესურსის გაღების საჭიროებას. ამ მიდგომის თანახმად, ადამიანების განსხვავებულობას რაც ნაკლებად „შევიმჩნევთ“, მით უფრო მარტივად მიაღწევენ თანასწორობას. არსებობს საფრთხე, რომ მხოლოდ ამგვარმა გაგებამ თანასწორობის პრინციპის ტექნიკურ, შინაარსისგან დაცლილ აღქმამდე მიგვიყვანოს. ეს მიდგომა, რომელიც სამომავლო პროგრესის მხრივ, ნაკლებად პერსპექტიულია, თანამედროვე იურისდიქციებშიც აქტიურად და მეინსტრიმულად გამოიყენება.
გავრცელებული აზრით, ადამიანის უფლებების მასობრივი დარღვევის მიზეზები სახელმწიფოს კონკრეტული პოლიტიკა, გაუმართავი ინსტიტუტები, პოლიტიკური ლიდერების ქმედებები, და სხვა მსგავსი ინდივიდუალური თუ ინსტიტუციური ჩავარდნებია. ასე დასმული პრობლემა ითარგმნება ისეთ გამოსავლებში, როგორიცაა საკანონმდებლო რეფორმა, ინსტიტუტების გაძლიერება, ანგარიშვალდებულების, გამჭირვალობის და კარგი მმართველობის სხვა პრინციპების, ან პრაქტიკის დანერგვა და ა.შ.
ბოლოდროინდელი ტექსტების სერიაში გერმანელი სოციოლოგი ვოლფგანგ შტრეეკი საუბრობს კაპიტალიზმსა და დემოკრატიას შორის არსებულ შინაგან კონფლიქტზე. კაპიტალიზმის დაგროვების ლოგიკას, ამბობს ის, ყოველთვის ეშინოდა დემოკრატიის, რადგან დემოკრატია ღარიბი უმრავლესობის მიერ არჩეული ხელისუფლების მმართველობას გულისხმობს: ხელისუფლება, რომელიც ვერ პასუხობს სიმდიდრის გადანაწილების შესახებ ღარიბი უმრავლესობის მოთხოვნებს, მხარდაჭერას კარგავს. შტრეეკის მიხედვით, ხელისუფლების გადანაწილებითი ჩარევის მიმართ შიში კაპიტალიზმს აიძულებს, კანონის ძალით დააფუძნოს წესრიგი, რომელშიც პოლიტიკური ხელისუფლების ჩარევა არა უბრალოდ არასასურველია, არამედ აკრძალულია. გასული საუკუნის 80-იანი წლებში საბაზრო ფუნდამენტალისტები ამბობდნენ, რომ სხვა არჩევანი არ არსებობს; დღეს უკვე ხშირად გაიგონებთ, რომ სხვა არჩევანი არაკონსტიტუციურია.
ამერიკული სამართლებრივი რეალიზმი სამართალს, არსებითად, სოციოლოგიურად უყურებს: მას სამართალი აინტერესებს არა განყენებულად, არამედ იმ სოციალურ სინამდვილეში, რომელშიც ის ყალიბდება, ვითარდება და მოქმედებს. ამერიკული სამართლებრივი რეალიზმი უპირისპირდება ფორმალიზმს, რომლის მიხედვით სამართალი არის თვითკმარი სისტემა და სამართლებრივ საკითხების განსჯა არ მოითხოვს მორალურ თუ პოლიტიკურ ღირებულებათა გათვალისიწინებას.
ვეტინგის შესახებ მიმდინარე დისკუსიები საზოგადოებას უჩენს კითხვას, ვინ და რა კრიტერიუმებით უნდა შეაფასოს მოსამართლეები, რომელთაც დანიშვნამდე თანამდებობასთან შესაბამისობის შემოწმების პროცედურა ერთხელ უკვე გაიარეს. ამ სტატიაში სწორედ ამ კითხვებს ვუპასუხებთ.
სოციალურ კეთილდღეობას და პოლიტიკურ მშვიდობას დამოუკიდებელი ინსტიტუტები ქმნის. პოლიტიკური ჯგუფების თუ კორპორაციული გავლენების პირობებში სასამართლოს დამოუკიდებლობის მიღწევა შეუძლებელია. ვეტინგის ამოცანა სწორედ ამ გავლენებისა და კონტროლისაგან სასამართლოს ინსტიტუციური გათავისუფლებაა. ვეტინგით დასახული ამოცანები რამდენიმე მეთოდით მიიღწევა და მათ ამ სტატიაში მიმოვიხილავთ.
ქვეყანაში სოციალური დაცვის მექანიზმები არ არის სისტემური და უმეტესად ფრაგმენტულია. არაფორმალურ შრომაში დასაქმებული ადამიანებისთვის ეს პრობლემა კიდევ უფრო მძიმედ დგას, ვინაიდან ისინი შეღავათებისა და სოციალური დაცვის მიღმა არიან. ამასთან, ზოგჯერ ფორმალურ სექტორში დასაქმებულსაც არ აქვს წვდომა სოციალური დაცვის გარკვეულ ინსტრუმენტებზე.
საქართველოში მშრომელების ბრძოლა საკუთარი უფლებების დასაცავად და უსამართლო შრომითი პირობების შესაცვლელად უფრო რთულია, ვიდრე ეკონომიკურად ძლიერ ქვეყნებში. ამას მრავალი მიზეზი განაპირობებს.
ბოლო წლებში, ქვეყანაში შრომითი უფლებების დაცვის მიმართულებით საკანონმდებლო რეფორმები გატარდა. ამის შედეგად შედარებით გაძლიერდა დასაქმებულთა სამართლებრივი გარანტიები, ასევე შრომით უფლებებზე ზედამხედველობა. მიუხედავად ამისა, საქართველოში ბევრ სხვადასხვა სფეროში მშრომელთა უფლებები ყოველდღიურად ირღვევა.
საქართველოში, ბოლო დროის შემაშფოთებელი ცვლილებების ფონზე, წარდგენილია კანონპროექტი „დაგროვებითი პენსიის შესახებ” საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე, რომელიც საპენსიო სააგენტოს ფუნქციებსა და მმართველობის ფორმაში ცვლილებების შეტანას ისახავს მიზნად. ეს ცვლილებები ორი მთავარი საკითხის ირგვლივ ერთიანდება – ინვესტიციების შესაძლებლობა და სააგენტოს მმართველობა.
ლიბერალური დემოკრატიის მრავალნაირი კრიტიკა არსებობს, თუმცა მათი ამოსავალი ერთია − პოლიტიკური მოწყობის ეს ფორმა ვერ ამართლებს იმ იმედს, რასაც ისახავდა და ვერ ასრულებს იმ დაპირებას, რაც დადო.
წინა სტატიაში ვეცადეთ ჩამოგვეყალიბებინა ლიბერალური დემოკრატიის არსი, გვესაუბრა მისი წარმოშობისა და განვითარების ტენდენციებზე. ახლა კი გვინდა ყურადღება გავამახვილოთ პრინციპებზე, რომელსაც ის ეყრდნობა.
ხელისუფლებამ საკუთარი საზოგადოებისთვის მიცემული პირობა გატეხა და კანონპროექტი ხელახალი განხილვისთვის პარლამენტში დააბრუნა. ახლა კი ხელისუფლების პროპაგანდა ცდილობს, რომ ეს ინიციატივა გამჭვირვალობის არგუმენტით შეფუთოს და თან დაარწმუნოს საზოგადოება, რომ ანალოგიური კანონები დემოკრატიულ სისტემებშიც მოქმედებს. ამ სტატიის მიზანია საზოგადოებას გააცნოს სიმართლე კანონპროექტის შესახებ.
მას შემდეგ, რაც საქართველოს ხელისუფლებამ, არაერთხელ და დემონსტრაციულად, რეაგირების გარეშე დატოვა მოწოდებები სასამართლოს და იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს ძირეული რეფორმის საჭიროებაზე, ვენეციის კომისიამ, პირველად და მკაფიოდ მიუთითა საქართველოში ვეტინგის მექანიზმის გამოყენების იდეაზე. მოგვიანებით ეს საკითხი დღის წესრიგში ევროკომისიამაც დააყენა. გასულ წელს, საქართველოსთვის ევროკავშირის კანდიდატი ქვეყნის სტატუსის მონიჭებასთან ერთად, ევროკავშირის 9 პრიორიტეტში ჩაიწერა კეთილსინდისიერების შემოწმების სპეციალური მექანიზმის დანერგვის შესახებ იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს წევრების, უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეებისა და სასამართლოს თავმჯდომარეების მიმართ. ვეტინგთან დაკავშირებით ბევრი შეკითხვა დაგროვდა და შევეცდებით მათ ამ ტექსტში ვუპასუხოთ.
რატომ წამოვიწყეთ სტატიების ეს ციკლი?
ყოველდღიურ ცხოვრებაში არც თუ იშვიათად გვესმის ტერმინი „ლიბერალური დემოკრატია“. მას მიაწერენ კონკრეტულ პოლიტიკურ სიკეთეებს, ან პირიქით, პრობლემების მიზეზად მოჰყავთ. მასზე იმდენად ხშირად საუბრობენ, გვექმნება შთაბეჭდილება, რომ ის ერთადერთი, უალტერნატივო დემოკრატიული სისტემაა.
ჩვენი სურვილია სტატიების ახალ ციკლში მმართველობის ამ მოდელზე, მის შინაარსსა და მახასიათებლებზე ვისაუბროთ. ერთად გავაანალიზოთ, რატომ გახდა ის დომინანტური მოდელი, შევხედოთ მას კრიტიკული პერსპექტივიდან; გვინდა ვცადოთ და გვიგოთ, რა შეიძლება იყოს ალტერნატივა და სად უნდა ვეძიოთ ის.
ეთნიკური უმცირესობები ნაკლებად იღებენ უმაღლეს განათლებას. სრულ საშუალო განათლებაზე მაღალი საფეხურისთვის მიღწეული აქვს ქვეყნის მთლიანი მოსახლეობის 43%-ს, იგივე მაჩვენებელი კი ეთნიკური უმცირესობების შემთხვევაში 26%-ია.
საქართველოში საყოველთაო ჯანდაცვის პროგრამის ამოქმედების შემდეგ, სერვისებზე გეოგრაფიული ხელმისაწვდომობა გაიზარდა. თუმცა, ეთნიკური უმცირესობებით დასახლებულ რეგიონებში სამედიცინო დაწესებულებებზე ფიზიკურ წვდომას მაინც აფერხებს გაუმართავი სატრანსპორტო სისტემა. ადგილზე მისულ მოქალაქეებს კი ენის ბარიერის, ექიმების შეზღუდული სამუშაო გრაფიკის, არასაკმარისი რესურსებისა და ინფრასტრუქტურული პრობლემების გამო სრულყოფილი სერვისის მიღება მაინც უჭირთ.
სამედიცინო სერვისებზე ხელმისაწვდომობის ხარისხი ქვეყანაში მოქმედ ჯანდაცვის მოდელთანაა დაკავშირებული. მართალია არ არსებობს საუკეთესო ჯანდაცვის ერთი კონკრეტული მოდელი, თუმცა, ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის თანახმად, ნებისმიერ სისტემაში პრიორიტეტული უნდა იყოს პირველადი ჯანდაცვის განვითარება, ჯანდაცვით საყოველთაო მოცვა, ხარისხიანი, უსაფრთხო, დროული და ხალხის საჭიროებებზე ორიენტირებული მომსახურება, რომელსაც კერძო თუ საჯარო დაწესებულებებში ეფექტიან კონტროლს სახელმწიფო გაუწევს.
ჯანმრთელობა ღირსეული ცხოვრების, საზოგადოების განვითარებისა და კეთილდღეობის საზომია. მასზე ზრუნვა სცდება ინდივიდუალური პასუხისმგებლობის ფარგლებს და სახელმწიფოს ჯანმრთელობისა და სოციალური პოლიტიკის ისეთი სისტემის შექმნას ავალებს, რომელიც საზოგადოების ყველა ჯგუფს მისწვდება.
სკოლამდელი განათლების საყოველთაობა და თანაბარი ხელმისაწვდომობა გარანტირებულია კანონმდებლობით. მიუხედავად ამისა, საქართველოში საბავშვო ბაღში სკოლამდელი ასაკის ბავშვების მხოლოდ 72% დადის, მაშინ, როცა ევროპული სამიზნე ნიშნული 95%-ია. ამასთან, გაეროს ბავშვთა ფონდის 2018 წლის მონაცემებით, ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენელ ბავშვებში სკოლამდელ დაწესებულებებში ჩართულობა მხოლოდ 33%-ს შეადგენდა.
კანონმდებლობით სახელმწიფო უზრუნველყოფს ზოგადი განათლების მიღებას სახელმწიფო ან/და მშობლიურ ენაზე. საქართველოში ფუნქციონირებს სომხურენოვანი, აზერბაიჯანულენოვანი და რუსულენოვანი სკოლები და სექტორები. ასეთი სკოლები ზოგად საგანმანათლებლო დაწესებულების დაახლოებით 10%-ია (294). იმ მოსწავლეთა წილი კი, რომლებიც არაქართულენოვან ან სექტორულ სკოლებში სწავლობენ, 14%-ია.
ქვეყანაში არსებული ზოგადი მდგომარეობის შესწავლის შემდეგ, გადავწყვიტეთ, სათამაშო ბიზნესთან დაკავშირებული საკითხები მუნიციპალურ დონეზე განგვეხილა. ამისთვის ახალქალაქი შევარჩიეთ.
ამას ორი მიზეზი აქვს:
ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია სათამაშო ბიზნესს ჯანმრთელობისთვის საფრთხის შემცველად მიიჩნევს. თუმცა, ის ბოლო წლებში მნიშვნელოვნად არის გაზრდილი მთელი მსოფლიოს მასშტაბით. იგივე ხდება საქართველოშიც. კვლევები ცხადყოფს, რომ აზარტული თამაშების ორგანიზება ერთ-ერთი ყველაზე მომგებიანი საქმიანობაა საქართველოში და მისი ბრუნვა ყოველწლიურად მატულობს.
ლიბერალური დემოკრატიის ფარგლებში განვითარებულმა ეკონომიკურმა სისტემამ ნოყიერი ნიადაგი შეუქმნა აზარტული თამაშების ინდუსტრიის (იგივე სათამაშო ბიზნესი) განვითარებას, შეასუსტა ამ სფეროში რეგულაციები და სახელმწიფოს როლი მის მართვაში. დროთა განმავლობაში ეს სფერო ბიუჯეტის ერთ-ერთ მთავარ წყაროდ იქცა, განსაკუთრებით კი – ღარიბი ქვეყნებისთვის. მაგრამ ამ ვითარებამ საზოგადოების სოციალურ ქსოვილს შეუქმნა საფრთხე.
მოქალაქეთა მონაწილეობაზე დამყარებულ დემოკრატიას სულ მცირე ორი ელემენტი სჭირდება ფუნქციონირებისთვის. ესენია: (1) მონაწილეობის ინსტრუმენტები; (2) ამ ინსტრუმენტებზე ხელმისაწვდომობა. პირველ საკითხზე წინა სტატიაში ვისაუბრეთ, ახლა კი ეთნიკური უმცირესობებით დასახლებული რამდენიმე მუნიციპალიტეტის (ახალქალაქი, ნინოწმინდა, მარნეული, გარდაბანი) მაგალითზე მონაწილეობის ხელმისაწვდომობაზე ვიმსჯელებთ.
წარმომადგენლობითმა დემოკრატიამ თანდათან შეამცირა ხალხის გავლენა პოლიტიკურ პროცესებზე. ეს ზრდის საზოგადოების უკმაყოფილებას და სისტემასთან წინააღმდეგობას. ამ პირობებში მნიშვნელოვანი ფუნქცია აქვს საყოველთაო ჩართულობაზე ორიენტირებულ მართვის მოდელს. ის პოლიტიკაში რიგითი ადამიანების მონაწილეობის ინსტრუმენტებს ქმნის და პროცესებში რთავს მათ. სტატიაში ვნახავთ, ადგილობრივ დონეზე მონაწილეობის რა ფორმები მოქმედებს საქართველოში.
სასამართლოში სამართალწარმოება ქართულად მიმდინარეობს, ხოლო მას, ვინც სახელმწიფო ენას ვერ ფლობს, სახელმწიფოს ხარჯზე ენიშნება თარჯიმანი. ამ სტატიაში ვისაუბრებთ, თუ რა სირთულეები ექმნებათ ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენლებს თარჯიმნის სერვისით სარგებლობისას.
სასამართლოს გზით უფლებების დაცვას ფინანსური ხარჯები ახლავს თავს. ზოგჯერ კი ეს გარდაუვალი ხარჯები მოქალაქეს სამართლებრივი დავისგან თავის შეკავებისკენ უბიძგებს და პრობლემების ამ გზით გადაჭრაზე უარს ათქმევინებს. ეს სტატია სწორედ სასამართლო დავასთან დაკავშირებულ ხარჯებს მიმოიხილავს.
მართლმსაჯულებაზე ხელმისაწვდომობა არის უფლება, რომელიც უპირველესად მასზე ტერიტორიულ და ფიზიკურ წვდომას მოიაზრებს. უფრო ფართო გაგებით, ეს პრინციპი მოითხოვს ყველა იმ სოციალურ-პოლიტიკური ბარიერის გაუქმებას, რომელიც მოქალაქეებს ურთულებს ამ უფლებით სარგებლობას. ასეთი ბარიერები შეიძლება იყოს სასამართლო ხარჯები, სამართალწარმოების ენა, იურიდიული დახმარების არქონა და სხვა. სტატიების ამ ციკლში, მართლმსაჯულების ხელმისაწვდომობაზე და ეთნიკური უმცირესობებისთვის არსებულ ბარიერებზე ვისაუბრებთ.
ადგილობრივ დონეზე მართვის პროცესში საზოგადოების ჩართულობას ორი სარგებელი აქვს: ის მუნიციპალიტეტის საქმიანობის ეფექტიანობას ამაღლებასთან ერთად, სახალხო საჭიროებებზე ორიენტირებული პოლიტიკის წარმოების უწყობს ხელს. ამ იდეის მნიშვნელობა და ღირებულება უდავოა, ამიტომ დღეს დისკუსიები უმეტესად მონაწილეობის ფორმების, ინსტრუმენტებისა და ყველა ჯგუფისთვის ჩართულობის თანაბარი შესაძლებლობების შექმნის შესახებ მიმდინარეობს. სტატიაში ადგილობრივ დონეზე გადაწყვეტილების მიღების პროცესში ეთიკური უმცირესობების მონაწილეობასა და მის მნიშვნელობაზე ვისაუბრებთ.
საქართველოში სოციალური და ეკონომიკური უთანასწორობა ადამიანების ყოველდღიური ცხოვრების თანმდევი მოვლენაა. ეთნიკური უმცირესობები კი დამატებით აწყდებიან პრობლემებს დასაქმების და შემოსავლის გამომუშავების თვალსაზრისით.
განათლება აღიარებულია, როგორც დამოუკიდებელი უნივერსალური უფლება, ასევე ფუნდამენტი და წინაპირობა, რომლის რეალიზებაც გადამწყვეტია სხვა ძირითადი უფლებებით სარგებლობისთვის. განათლებასთან დაკავშირებული საკითხები განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ეთნიკური უმცირესობებისთვის, ვინაიდან განათლების სისტემა უნდა ითვალისწინებდეს მათ სპეციფიურ საჭიროებებს.
ეთნიკური უმცირესობები ენობრივი ბარიერის გამო ხშირად მნიშვნელოვან სირთულეებს აწყდებიან, მაგალითად, შრომის ბაზარზე, განათლებაზე, ჯანდაცვასა და სხვა სოციალურ სერვისებზე ხელმისაწვდომობის მხრივ.
გარდა ამისა, ოფიციალური ენის არცოდნა გარკვეულწილად ხელს უშლის კულტურის, ტრადიციების გაზიარებას და საზოგადოებრივ ცხოვრებაში მეტ ჩართულობას.
ეკომიგრანტების განსახლების საკითხი სასამართლოს მსჯელობის საგანი შეიძლება გახდეს. მაგალითად, სახელმწიფოს უარი განსახლებაზე სასამართლოში საჩივრდება და ამის არაერთი მაგალითი გვაქვს. ამ სტატიაში სწორედ სასამართლოს პრაქტიკაზე ვისაუბრებთ.
ლიბერალურმა დემოკრატიამ ფუნდამენტურად შეცვალა პოლიტიკური წარმომადგენლობის ჩარჩო. მან არ დატოვა სივრცე სახალხო საჭიროებებზე სამუშაოდ. ეს ტენდენცია გვხვდება საქართველოშიც. ის ამომრჩევლისა და პოლიტიკური ელიტის გაუცხოებაში ვლინდება. საზოგადოებისთვის სიღარიბე და ეკონომიკური უთანასწორობა უმთავრესი პრობლემაა, თუმცა პოლიტიკური დღის წესრიგი არ ითვალისწინებს სოციალურ წუხილებს.
სტატიაში ვეცდებით, წარმოვაჩინოთ, რამდენად პრიორიტეტულია პარლამენტისთვის ის, რაც ყველაზე მეტად აწუხებთ ქვეყანაში.
ლიბერალური დემოკრატია წარმომადგენლობითი პრინციპის მეშვეობით მუშაობს. თეორიულად ამ კონცეფციის სათავეში ხალხი და მისი ინტერესი დგას. თუმცა, ბოლო პერიოდში სულ უფრო მეტი იწერება ამ მოდელის კრიზის შესახებ. ავტორები ვარაუდობენ, რომ წარმომადგენლობითი დემოკრატია ვერ ამართლებს საკუთარ მიზნებს, ის წარუმატებელია როგორც მოქალაქეთა წარმომადგენლობის, ასევე მისი ინტერესების დაცვაში. ამ მოდელის კრიზისის გლობალური ტენდენცია კარგად ჩანს საქართველოს პარლამენტის მაგალითზე. წინა სტატიებში ჩვენ ვიმსჯელეთ პარლამენტის როლზე სოციალურ საკითხებთან დაკავშირებით. ახლა კი ვისაუბრებთ, რა შეუძლია და რას აკეთებს ის საზოგადოების ფიზიკური უსაფრთხოების დასაცავად სტიქიური უბედურების დროს.
გლობალურად მზარდი სოციალური უთანასწორობისა და მმართველი ელიტების მიმართ საზოგადოებრივი უკმაყოფილების ფონზე, ლიბერალური დემოკრატიის კრიზისის შესახებ ბევრს საუბრობენ. ამ დისკუსიას ეჭვი შეაქვს მოქალაქის წარმომადგენლობის ტრადიციულ კონცეფციაში და არსებული დემოკრატიული მოდელის გადააზრების აუცილებლობას აყენებს დღის წესრიგში. ამას თავისი მიზეზი აქვს – ლიბერალურ დემოკრატიაში ხელისუფლება სათანადოდ ვერ წარმოადგენს ხალხს და ვერ იცავს მის ინტერესს. ამ ციკლის ფარგლებში ჩვენ პარლამენტზე, როგორც უმაღლეს წარმომადგენლობით ორგანოზე ვისაუბრებთ.
ქვეყანაში სიღარიბის დონის შესაფასებლად მნიშვნელოვანია როგორც დასაქმების სტატისტიკის შესწავლა, ასევე შემოსავლების ანალიზი. ამ სტატიაში განვიხილავთ სხვაობებს სხვადასხვა მეთოდოლოგიით დათვლილ მონაცემს შორის.
ეკომიგრანტების მიმართ სახელმწიფო პოლიტიკის განხორციელება და მათი სოციალურ-ეკონომიკური პირობების გაუმჯობესება დევნილთა, ეკომიგრანტთა და საარსებო წყაროებით უზრუნველყოფის სააგენტოს ევალება. ეკომიგრანტების ყოველდღიურ გამოწვევებზე ამ სტატიაში ვისაუბრებთ.
რამდენიმე კვირის წინ რაჭისა და გურიის რეგიონებს დამანგრეველი სტიქია დაატყდა თავს, რომელმაც არაერთი ადამიანის სიცოცხლე შეიწირა და მუდმივი საცხოვრებლის დატოვება აიძულა ბევრ ოჯახს. ამ სტატიაში სტიქიის შედეგად დაზარალებულთა ღირსეული საცხოვრებლით უზრუნველყოფასა და მასში სახელმწიფოს პასუხისმგებლობაზე ვისაუბრებთ.
უმუშევრობის დონის შემცირება და დასაქმებულთა რიცხვის ზრდა ქვეყნის ეკონომიკური განვითარების ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორია. ამ სტატიაში გავაანალიზებთ საქართველოში სტატისტიკის წარმოების მეთოდოლოგიას და შევისწავლით, რომელი მონაცემები რჩება მის მიღმა.
ეუთოს დემოკრატიული ინსტიტუტებისა და ადამიანის უფლებების ოფისმა (ODHIR) მმართველი გუნდის მიერ ინიცირებული და შემდეგ საზოგადოების პროტესტის გამო უარყოფილი კანონპროექტების შესახებ დასკვნა გამოაქვეყნა. დოკუმენტი კრიტიკულად აფასებს კანონპროექტებს, მათ შესაძლო გავლენას საქართველოს დემოკრატიულ განვითარებაზე.
პოლიტიკური პოლარიზაცია მკაფიოდ განსხვავებული შეხედულებების მქონე პირთა დაპირისპირებას, მათ შორის წინააღმდეგობრივი მუხტის გაძლიერებას გულისხმობს. ის ამახინჯებს ჯგუფებს შორის ნორმალურ კომუნიკაციასა და ხელს უშლის შეთანხმებას სტრატეგიულ საკითხებზე. ამ სტატიაში მოკლედ განვიხილავთ პოლარიზაციის მნიშვნელობას, მის ფორმებს და ვიმსჯელებთ, როგორი გავლენა აქვს მას დემოკრატიაზე.
ოჯახები თვალთმაქცური სქემის შედეგად დაკარგულ საცხოვრებლებს, როგორც წესი, საკუთარი ნებით არ ტოვებენ. მათი გამოსახლებისთვის მევახშეები სასამართლოებს მიმართავენ. ასეთ დავაში კვალიფიციური იურიდიული წარმომადგენლობა და სასამართლოს როლი მოვალეებისთვის კრიტიკულად მნიშვნელოვანია.
ბოლნისის რაიონული სასამართლოს ერთ-ერთ გადაწყვეტილებაში ვკითხულობთ: „[პირს] დაეკისროს […] ზედმეტად მიღებული საარსებო შემწეობის – 20 ლარის უკან დაბრუნება თვეში 20%-ის დაფარვით, სახელმწიფო ბიუჯეტის სასარგებლოდ.“ 2018 წლის ეს საქმე ზედმეტად მიღებული საარსებო შემწეობის ბიუჯეტში უკან დაბრუნებას ეხება. სტატიაში სწორედ ამ საკითხთან დაკავშირებულ 2018-2020 წლების სასამართლო პრაქტიკას მიმოვიხილავთ.
სასამართლოს შეუძლია სახელმწიფო ორგანოს საქმიანობის უკეთესობისკენ შეცვლა და საარსებო შემწეობით სარგებლობაზე წვდომის მნიშვნელოვნად გაზრდა. ამ სტატიაში მოკლედ მიმოვიხილავთ უზენაესი სასამართლოს პრაქტიკას მოცემულ ჭრილში.
უთანასწორობის წინააღმდეგ ბრძოლაში სასამართლოს გადამწყვეტი როლი ენიჭება. საინტერესოა, თავად სასამართლო როგორ ხედავს საკუთარ დანიშნულებას ამ პროცესში. სტატიაში მოგიყვებით, რომელი ტენდენციები იკვეთება სასამართლოს მუშაობაში, როდესაც საქმე სესხს და მისგან გამომდინარე საცხოვრებლის დაკარგვის რისკს უკავშირდება.
პოლიტიკური პოლარიზაცია სხვადასხვა ფორმით და საფუძვლით ვითარდება. ზოგიერთ შემთხვევაში პარტიებს შორის არსებული იდეოლოგიური სხვაობა ბუნებრივად იწვევს წინააღმდეგობას. თუმცა ქვეყანაში არსებული ტენდენციები ცხადყოფს, რომ ის ხშირად ელიტებს შორის ხელოვნურად აღმოცენებული და გამიზნულად შენარჩუნებული დაპირისპირებაა. ამ სტატიაში მოკლედ ვიმსჯელებთ, როდის და რატომ ირჩევენ პოლარიზაციას მმართველი ელიტები.
ზოგიერთი ფიქრობს, რომ სასესხო ურთიერთობებში სახელმწიფო არ უნდა ერეოდეს, რადგან სესხის საკითხი ორ მხარეს შორის ინდივიდუალური ინტერესების საფუძველზე წყდება. თუმცა, ახლოდან დაკვირვებისას აშკარა ხდება, თუ რამდენი უსამართლობა და „თაღლითობა“ იჩენს თავს ამ სფეროში მოწყვლადი ადამიანების ხარჯზე. სასესხო ურთიერთობების რეგულაცია და სასამართლო კონტროლი სწორედ იმისთვისაა აუცილებელი, რომ ისედაც რთულ სოციო-ეკონომიკურ სიტუაციაში საქართველოს მოქალაქეები უფრო არ დაზარალდნენ და უკანასკნელი ქონება არ დაკარგონ.
სიღარიბე ჩვენი თანამოქალაქეების მთავარი გამოწვევაა, რაც პოლიტიკური და ეკონომიკური სისტემის ძირეულ პრობლემაზე მიუთითებს. თუმცა, სასამართლოს შეუძლია მნიშვნელოვანი როლი შეასრულოს სოციალური უფლებების დაცვასა და არსებული მდგომარეობის გაუმჯობესებაში. სასამართლოს შეუძლია დაადგინოს უფლების დარღვევის ფაქტი, განსაზღვროს საკომპენსაციო ზომა და საფუძველი ჩაუყაროს სოციალურად მგრძნობიარე პოლიტიკას რათა, წინ აღუდგენს სამომავლო ჩაგვრას.
პირველ სტატიაში უკვე აღვწერეთ უთანასწორო სასესხო ურთიერთობები, რომელთა გამოც საქართველოში მრავალი ოჯახი საცხოვრებელი სახლის გარეშე დარჩა. ამ პრობლემის გათვალისწინებით, საკონსტიტუციო სასამართლომ დაადგინა გარკვეული სტანდარტები ფიზიკური პირების სოციალურ-ეკონომიკური მოწყვლადობისაგან დასაცავად. სწორედ ამ სტანდარტებზე ვისაუბრებთ დღეს.
არსებობს მითი, რომ ძლიერი საბაზრო ეკონომიკა ისეთ საზოგადოებრივ პირობებს ქმნის, რომლებშიც სოციალური უფლებები თვითაღსრულებადია, სახელმწიფოს კი ამაზე პასუხისმგებლობის აღება არ უნდა უწევდეს. ეს ხედვა ხელს უშლის ეროვნულ კანონმდებლობებში სოციალური უფლებების განმტკიცებასა და მათი სასამართლოს გზით აღსრულებას. თუმცა ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო სისტემა აღიარებს სასამართლოს როლს სოციალური უფლებების დაცვაში და ადგენს სტანდარტებს, რომლითაც მან სოციალური საკითხების განხილვისას უნდა იხელმძღვანელოს.
რა არის ეს სტანდარტები და როგორ უნდა ავამოქმედოთ ისინი?
1990-იანი წლებიდან საქართველო მნიშვნელოვან საერთაშორისო დახმარებას იღებს სხვა სახელმწიფოებისა და საერთაშორისო ინსტიტუტებისგან სესხების, გრანტების ან პირდაპირი დახმარების სახით. საგარეო დახმარება მნიშვნელოვან როლს ასრულებს საჯარო სექტორში განხორციელებულ რეფორმებსა თუ ინიციატივებში და ხშირად მათ შინაარსსა და პოლიტიკასაც კი განსაზღვრავს.
უძრავი ქონებით დატვირთული ვალდებულებები ზოგჯერ გამოსახლებით სრულდება. ამის მიზეზი შეიძლება იყოს მაღალი და მზარდი საპროცენტო განაკვეთი, ეკონომიკურად არასტაბილური გარემო და ისეთი უსამართლო ხელშეკრულებები, რომლებიც უთანასწორო მდგომარეობაში აყენებს მსესხებელს.
ზეგანაკვეთურ სამუშაოსთან დაკავშირებით ევროკავშირმა და შრომის საერთაშორისო ორგანიზაციამ (ILO) შეიმუშავეს სახელმძღვანელო დოკუმენტები და ჩამოაყალიბეს მიდგომები დასაქმებულთა უფლებების დაცვისა და სამართლიანი კომპენსაციის ხელშესაწყობის მიზნით.
საერთაშორისო სტანდარტების დანერგვა ხელს უწყობს როგორც სამართლიან და მდგრად შრომის ბაზარს, ასევე მშრომელთა კეთილდღეობას და უფრო თანასწორუფლებიან გარემოს ქმნის.
დღევანდელ სწრაფ, მრავალფეროვან და მომთხოვნ სამუშაო გარემოში ზეგანაკვეთური შრომა სულ უფრო ხშირია. რეგულარულ სამუშაო საათებს მიღმა შრომას მნიშვნელოვანი გავლენა აქვს თანამშრომლებზე, მათ კეთილდღეობაზე, სამუშაოსა და პირად ცხოვრებას შორის ბალანსზე, სამართლიან ანაზღაურებაზე.
საქართველოში შექმნილი ეკონომიკური და სოციალური მდგომარეობა უკვე ათწლეულებია, ქვეყნიდან მოსახლეობის უწყვეტ გადინებას იწვევს – ასიათასობით ჩვენი მოქალაქის საზღვარგარეთ შრომას გადამწყვეტი წვლილი მიუძღვის ჩვენს ყოველდღიურ ფიზიკურ და სოციალურ კვლავწარმოებაში.
უცხოურ ვალუტაში გამომუშავებული ანაზღაურების გადმორიცხვით ხდება ოჯახების გამოკვება, ჯანდაცვისა და განათლების დაფინანსება, საცხოვრებლის ხარჯის დაფარვა თუ სხვა აუცილებელი საჭიროებების დაკმაყოფილება, რაც შინამეურნეობების მნიშვნელოვან ნაწილს ამ გადმორიცხვებზე ფინანსურად დამოკიდებულად აქცევს.
იპოთეკური სესხი არის უძრავი ქონებით უზრუნველყოფილი სესხი, რომლის საშუალებითაც ფიზიკურ პირებს შეუძლიათ უძრავი ქონების შეძენა. იპოთეკური სესხის წილი (რომელიც შინამეურნეობების ვალის მშპ-თან ფარდობიდან ითვლება), სხვა სესხებთან შედარებით, საქართველოში კვლავაც მაღალია (2021-2022 წლის მონაცემებით დაახლოებით მშპ-ს 15-18%-ს შეადგენს). გარდა ამისა, გაზრდილია უძრავი ქონების ფასი, განსაკუთრებით, ბოლო ერთ წლის განმავლობაში.
იმის გამო, რომ უძრავი ქონება იტვირთება ვალდებულებით და სწორედ იპოთეკური სესხის საფუძველზე შეიძლება ადამიანები დარჩნენ უსახლკაროდ, აუცილებელია საერთაშორისო სტანდარტების შესაბამისი კანონმდებლობის არსებობა და რეგულირება, რომელიც დაიცავს ადამიანებს უსახლკარობისგან.
საქართველოს უახლესი ისტორიის ბევრი ეპიზოდი მოითხოვს შეფასებას. ძალადობრივი გამოცდილების უგულებელყოფა ხელს უშლის ჩვენს ქვეყანაში სიმართლის დადგენას, შერიგებას, ჩაგვრის პრევენციასა და დემოკრატიული რეფორმების წარმატებით განხორციელებას. ამის საპირისპიროდ არსებობს გარდამავალი მართლმსაჯულების, ანუ სამართლიანობის აღდგენის, კონცეფცია, რომელიც გვაჩვენებს წარსულის ანალიზისა და მომავალი განვითარების გზებს. სტატიაში მოკლედ მიმოვიხილავთ ძირითად ისტორიულ ეტაპებს, რომელთა კონტექსტშიც ღირს საქართველოში ამ იდეაზე საუბარი.
გარდამავალი მართლმსაჯულების კონცეფცია გასული საუკუნის ბოლოს, ავტორიტარული რეჟიმების რღვევის ფონზე განვითარდა. ამ პროცესს ლათინურ ამერიკასა და აღმოსავლეთ ევროპაში დაწყებულმა პოლიტიკურმა გარდაქმნებმა შეუწყო ხელი. სტატიაში მოკლედ მიმოვიხილავთ გარდამავალი მართლმსაჯულების გამოცდილებას ზემოთ აღნიშნული რეგიონების მაგალითზე.
ევროკავშირის წევრი სახელმწიფოების პოლიტიკის განსაზღვრაში მართლმსაჯულების ევროპული სასამართლო ცენტრალურ როლს ასრულებს. ამ სტატიაში მოგიყვებით, როგორ გააფართოვა სასამართლოს განმარტებებმა პაციენტის უფლებების დაცვის სტანდარტი ევროკავშირში.
უკვე ათწლეულებია, საქართველოში ეკონომიკური განვითარების უალტერნატივო გზად მიჩნეულია უცხოური ინვესტიციების მოზიდვაზე ორიენტირებული პოლიტიკა. მოცემულ სტატიაში განვიხილავთ, რატომ არის მსგავსი მიდგომა რეალურად ეკონომიკური განვითარების ჩამკეტი მექანიზმი და არ იწვევს ინკლუზიურ ეკონომიკურ ზრდას.
ბანკებს საქართველოში, სუსტი მარეგულირებელი ჩარჩოს გამო, წლების განმავლობაში მოქმედების დიდი თავისუფლება გააჩნდათ. 2014 წლამდე ბანკებს არაპროფილური საქმიანობაც არ ეკრძალებოდათ და შესაბამისად, ისინი ფლობდნენ დეველოპერულ კომპანიებს, სხვა ბიზნესებთან ერთად. ბანკები საკუთარი დეველოპერულ კომპანიების ბინებს ყიდდნენ და ბინის შესაძენად მყიდველს გრძელვადიან და ძვირ იპოთეკურ სესხსაც სთავაზობდნენ.
ამრიგად, საკანონმდებლო რეგულირება მნიშვნელოვანია როგორც საპროცენტო განაკვეთისა და გადამხდელუნარიანობის სტანდარტის დაწესების კუთხით, ასევე საბანკო სექტორის არაპროფილური საქმიანობის შესაზღუდად.
ევროკავშირის სასამართლო, მართლმსაჯულების დამოუკიდებლობის დაცვის კუთხით, ევროკავშირის ყველაზე ეფექტიან ინსტიტუტად ჩამოყალიბდა. მის ბოლოდროინდელ გადაწყვეტილებებს ,,ჭეშმარიტად რევოლუციურსაც“ კი უწოდებენ. წინამდებარე სტატია სწორედ მართლმსაჯულების ევროპული სასამართლოს (ECJ) საინტერესო განმარტებებს მიმოიხილავს სასამართლოს დამოუკიდებლობის შესახებ.
წარსულის დავიწყება დიდი ხნის განმავლობაში მიიჩნეოდა ავტორიტარული რეჟიმების მსხვრევის და სახელმწიფოს ხელახალი შენების მშვიდობიან გზად. თუმცა სამართლიანობამ სახელმწიფოებს კოლექტიურ ტრავმებზე სრულფასოვანი რეაგირება მოსთხოვა. ამ იდეაზე დაყრდნობით განვითარდა გარდამავალი მართლმსაჯულება. სტატია მოკლედ ხსნის, რას ნიშნავს და როგორ მოქმედებს გარდამავალი მართლმსაჯულება.
ღირსეული საცხოვრებლით უზრუნველყოფის გარეშე სხვა ფუნდამენტური უფლებებით სარგებლობა შეუძლებელია. ამ სტატიაში მოგიყვებით, რა სტანდარტების გათვალისწინებას სთხოვს მართლმსაჯულების ევროპული სასამართლო ევროკავშირის წევრ სახელმწიფოებს საცხოვრისის უფლებასთან დაკავშირებით.
ევროკავშირი წევრი ქვეყნების მოქალაქეებს კანონის წინაშე თანასწორ მოპყრობას, თანაბარ შესაძლებლობებსა და დაცვას ჰპირდება. ამაში კი მართლმსაჯულების ევროპულ სასამართლოს მთავარი როლი აქვს.
საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ საქართველო გეგმიური ეკონომიკიდან საბაზრო ეკონომიკაზე გადავიდა. დაჩქარებული მარკეტიზაციის პროცესი, პოლიტიკური ქაოსისა და ომების ფონზე, მეტად მტკივნეული აღმოჩნდა ქვეყნის მოსახლეობის უმრავლესობისათვის.
ძველი სტრუქტურების უცაბედმა მოშლამ, ისე, რომ ახალი ინსტიტუტები ჯერ ჩამოყალიბებული არ იყო, და ეკონომიკური საქმიანობის სრულმა კრახმა, გააუარესა საზოგადოების სოციალური და ეკონომიკური ყოფა.
უმუშევრობის, სიღარიბის და შემოსავლების უთანასწორობის მაჩვენებლები მნიშვნელოვნად არც ,,ვარდების რევოლუციის“ შემდეგ გაუმჯობესებულა. თუმცა ამ დროიდან გაიზარდა მოსახლეობის ხელმისაწვდომობა კრედიტზე და შინამეურნეობებმა მათი საბაზისო მოთხოვნილებების დასაკმაყოფილებლად სესხებს მიმართეს.
გიგ-ეკონომიკამ გამოწვევების წინაშე დააყენა დასაქმების ტრადიციული მოდელები და წარმოშვა არასტანდარტული სამუშაო მოწყობის მრავალფეროვანი ლანდშაფტი.
პლატფორმული სამუშაო აგრძელებს სწრაფად გაფართოებას. შესაბამისად, გადამწყვეტი მნიშვნელობა ენიჭება მარეგულირებელი ჩარჩოებისა და პოლიტიკის შესწავლას, რაც შესაძლებელს გახდის ამ განვითარებადი შრომის ბაზრის დარეგულირებასა და სამართლიანი შრომითი პრაქტიკის შემუშავებას.
პოლიტიკური სისტემა მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს მართლმსაჯულების ორგანოების ფუნქციონირებაზე. უმრავლესობის (მაჟორიტარული) პრინციპით მართვა გადაწყვეტილებების სწრაფად მიღებას უწყობს ხელს. ამდენად, ის ეფექტიანი საჯარო ადმინისტრირების მოლოდინს ქმნის. თუმცა ფაქტია, რომ ამ მოდელით საქართველომ ვერ შეძლო მართლმსაჯულების დამოუკიდებელი სისტემა შეექმნა. შედეგად კი გააქტიურდა მსჯელობა საყოველთაო ჩართულობასა და შეთანხმებაზე ორიენტირებული (კონსენსუალური) დემოკრატიის შესახებ. სტატიის მიზანია, დაგვანახოს, რომ ამ უკანასკნელს სამართლიანი მართლმსაჯულების შემოთავაზება შეუძლია.
მზარდი ინფლაცია მრავალშრიანი ფენომენია, რომელიც უარყოფითად აისახება ქვეყნის ეკონომიკაზე. საქართველოში გაზრდილი ინფლაციის გამომწვევი მიზეზების გარკვევა მნიშვნელოვანია როგორც პოლიტიკოსებისა და ეკონომისტებისთვის, ასევე ფართო საზოგადოებისთვის.
წინამდებარე სტატია მიზნად ისახავს, ნათელი მოჰფინოს იმ მიზეზებს, რომლებიც მიმდინარე (2021-2023) ინფლაციას განაპირობებს საქართველოში.
გიგ-ეკონომიკამ ფუნდამენტურად შეცვალა შრომის ბაზარი, შექმნა მუშაობის ახალი ფორმები, ეს კი შრომითი ურთიერთობებისთვის ახალი გამოწვევაა.
ასეთ შრომას ახასიათებს მოქნილი გრაფიკი, არატრადიციული შეთანხმებები და ციფრული პლატფორმების გამოყენება, რომლითაც იგი უპირისპირდება დასაქმების სტანდარტულ ცნებას.
გიგ-ეკონომიკაში შრომითი ურთიერთობების სირთულეების გააზრება მნიშვნელოვანია ძალაუფლების დინამიკის, თანასწორობისა და მშრომელთა პრობლემების იდენტიფიცირებისათვის.
საერთაშორისო მიგრანტები მნიშვნელოვან გავლენას ახდენენ როგორც წარმოშობის ქვეყნების, ასევე მიმღები ქვეყნების სოციალურ, ეკონომიკურ თუ კულტურულ სურათზე.
საარჩევნო სისტემა დემოკრატიული საზოგადოების ფუძემდებლური ელემენტია. განმსაზღვრელია, რამდენად შეუძლია მას ყველა მოქალაქე თანასწორად და სამართლიანად წარმოადგინოს პოლიტიკურ პროცესებში. მასში გადამწყვეტი როლი ენიჭება საარჩევნო ბარიერს. მაღალი საარჩევნო ბარიერი პოლიტიკური პროცესებში დაბალი წარმომადგენლობის საფრთხეს ქმნის. სტატიის მიზანია, მოკლედ მიმოიხილოს საარჩევნო ბარიერები და მასთან დაკავშირებული კრიტიკა ევროკავშირის წევრ ქვეყნებში.
სპეციალიზებული სასამართლო მართლმსაჯულების სისტემის ნაწილია და მისი ამოცანაა, განიხილოს სპეციფიკური საკითხები, მაგალითად, სოციალური, შრომითი ან ფინანსური დავები. სპეციალიზებული სასამართლო ძირითად იქმნება ისეთი საქმეებისთვის, რომლებიც გამოირჩევა კომპლექსურობით და მოითხოვს განსხვავებულ ცოდნას, გამოცდილებას და, შესაძლოა, პროცედურებსაც.
უნგრეთში სასამართლოზე შეტევა 2010 წელს ხელისუფლებაში მემარჯვენე პოპულისტური პარტიის მოსვლას უკავშირდება. ამ სტატიაში უნგრეთის სასამართლოს მდგომარეობასა და საერთაშორისო ინსტიტუტების რეაქციაზე მოგიყვებით.
სასამართლო დამოუკიდებლად ვერ შექმნის პროგრესულ პოლიტიკას და დემოკრატიულ სისტემას. თუმცა შეუძლია, წინ აღუდგეს ანტიდემოკრატიული და ავტორიტარული პოლიტიკური რეჟიმების გეგმებს და შეაფერხოს მათი განხორციელება. ამისათვის სასამართლო თავად უნდა იყოს პროგრესული იდეების ერთგული. წინამდებარე სტატიაში სწორედ პროგრესული მართლმსაჯულების შესახებ მოგიყვებით.
2015 წელს პოლონეთის ხელისუფლებაში მემარჯვენე პოპულისტური პარტია „კანონი და სამართლიანობა“ მოვიდა, რომელმაც მალევე დაიწყო სასამართლოზე შეტევა. წინამდებარე სტატიაში ამ მოვლენებზე მოგიყვებით.
პლებისციტური დემოკრატია ლიბერალური დემოკრატიის ალტერნატივაა, ზღუდავს ელიტების ძალაუფლებას და აძლიერებს ხალხის მონაწილეობას პოლიტიკურ პროცესებში. იგი ნამდვილი, სახალხო დემოკრატიის ფორმაა. თუმცა დემოკრატიის სასარგებლოდ მხოლოდ იმ სისტემაში მოქმედებს, რომელშიც აღკვეთილია პოლიტიკურ პროცესებზე ერთპიროვნული გავლენის, მანიპულაციის და ძალაუფლების ბოროტად გამოყენების საფრთხე. ავტორიტარული ტენდენციების მქონე ქვეყნებში იგი კარგავს დემოკრატიულ ბუნებას და რეჟიმის ლეგიტიმაციის ინსტრუმენტი ხდება. სტატიის მიზანია, მოკლედ მიმოიხილოს პლებისციტური დემოკრატიის იდეა და მისი ბოროტად გამოყენების მაგალითები.
გიგ-ეკონომიკა მშრომელებს მოქნილ სამუშაო პირობებს სთავაზობს, თუმცა ასეთ სამუშაოს მნიშვნელოვანი გამოწვევებიც ახლავს თან, მაგალითად: დაუცველი სამუშაო სივრცე, არასათანადო შრომითი პირობები, სოციალური გარანტიების ნაკლებობა და სხვა. ამ პრობლემების წინაშე ყოველდღიურად უამრავი მშრომელი დგას, შესაბამისად, არაფორმალური ეკონომიკა და მისი რეგულირება პოლიტიკურ დღის წესრიგში მნიშვნელოვანი საკითხი გახდა.
ფასების დონის სტაბილურობის უზრუნველყოფა ცენტრალური ბანკის ერთ-ერთი მთავარი მისიაა. ეროვნული ვალუტის მქონე ქვეყნების უმეტესობაში ამ მიზნის მისაღწევად ეროვნული ბანკი მონეტარულ პოლიტიკას იყენებს, რომელიც პოლიტიკური ჩარევისაგან დამოუკიდებლად უნდა განხორციელდეს.
არჩევანი კონსენსუალურ და მაჟორიტარულ პოლიტიკურ სისტემებს შორის არსებითად განსაზღვრავს დემოკრატიის არქიტექტურას სახელმწიფოში. მაჟორიტარიზმი (უმრავლესობის მმართველობა) ძალაუფლებას ერთი გუნდის, უმრავლესობის ხელში აგროვებს. ხოლო, კონსენსუალური, შეთანხმებაზე დაფუძნებული დემოკრატია მას სხვადასხვა ჯგუფს შორის აზიარებს და თანაბრად ხელმისაწვდომს ხდის. ამ სტატიის მიზანია, მოკლედ მიმოიხილოს მათ შორის არსებული სხვაობა და აჩვენოს, რატომ გვჭირდება კონსენსუსზე დაფუძნებული დემოკრატიულ სისტემაზე გადასვლა.
ეკონომიკური ზრდის პარალელურად, მნიშვნელოვანია დოვლათის გადანაწილების საკითხი. ჩვენი სტატია პროცესში სახელმწიფოს როლზე ამახვილებს ყურადღებას და გვაჩვენებს, თუ როგორი გამოცდილება არსებობს ამ მხრივ ევროპის სხვადასხვა ქვეყანაში.
ინფლაცია ეკონომიკური საკითხია, რომელიც მუდამ იწვევს ვნებათაღელვას საზოგადოებაში. ეს კი იმითაა განპირობებული, რომ ინფლაციას მნიშვნელოვანი გავლენა აქვს ჩვენი ცხოვრების ხარისხზე. გაზრდილი ინფლაცია უარყოფითად აისახება როგორც ჩვენს დანაზოგებზე და საინვესტიციო შესაძლებლობებზე, ისე ფასებზე, რომლებსაც საქონელსა და მომსახურებაზე ვიხდით.
ინფლაციას ეკონომიკაში ფასების საერთო დონის ზრდას უწოდებენ. როდესაც ქვეყანაში ინფლაციაა, ეროვნული ვალუტის მსყიდველობითი ძალა მცირდება, მომხმარებელი კი ფულის იმავე რაოდენობით, დროთა განმავლობაში ნაკლებ პროდუქტსა და მომსახურებას შეიძენს.
2022 წლის მონაცემებით, გლობალურად, მიგრანტების თითქმის 50% ქალები არიან. მათი რიცხვი დაახლოებით 140 მილიონია და ეს მაჩვენებელი ბოლო 5 ათწლეულის განმავლობაში განუხრელად იზრდება. 2017 წელს ქალების წილი შრომით მიგრანტებში 42%-ს შეადგენდა. ქალები უფრო და უფრო ხშირად ტოვებენ წარმოშობის ქვეყნებს, რათა უკეთესობისაკენ შეცვალონ საკუთარი და ახლობლების ცხოვრება.
საქართველოსთვის კანდიდატის სტატუსის მინიჭება 12 პრიორიტეტის შესრულებასთან არის დაკავშირებული, რომელთა შორის საკვანძო ადგილი მართლმსაჯულების რეფორმას უჭირავს. ამ სტატიის მიზანია, თავი მოუყაროს ძირითად საერთაშორისო რეკომენდაციებს სასამართლოსთან დაკავშირებით.
ნაფიც მსაჯულთა სასამართლო ანგლო-ამერიკული სამართლის სისტემიდან ამოიზარდა და დღემდე მისი განუყოფელი ნაწილია. ამ სისტემას სხვადასხვა დროს განსხვავებული როლი და გამოწვევები ჰქონდა. სტატიის მიზანი სწორედ ამ საკითხების მიმოხილვაა.
ეს საინფორმაციო სტატია აგრძელებს ქართული სასამართლოს შესახებ სხვადასხვა დროს მომზადებული საერთაშორისო შეფასებების მიმოხილვას. ჩვენ უკვე გამოვაქვეყნეთ ამგვარი შეფასებები 2004-2012 წლებისათვის. ახლა კი გვინდა, თავი მოვუყაროთ ძირითად შეფასებებს ქართული ოცნების მმართველობის პერიოდში.
ეკონომიკური ზრდა ქვეყანაში ადამიანთა ცხოვრების დონის ერთ-ერთი განმსაზღვრელი ფაქტორია, ხოლო მისი მთავარი ინდიკატორი მთლიანი შიდა პროდუქტის (მშპ) დათვლაა. ეს სტატია სწორედ ეკონომიკური ზრდისა და ცხოვრების დონის ურთიერთმიმართებას მიმოიხილავს კრიტიკულად და იმ ფაქტორებზე ამახვილებს ყურადღებას, რომლებიც ამ ინდიკატორში არ არის გათვალისწინებული.
ქვეყნის ეკონომიკური მდგომარეობის სურათს, გარკვეულწილად, მთლიანი შიდა პროდუქტი ასახავს. თუმცა რამდენად თანაბრად არის განაწილებული სიმდიდრე საზოგადოების სხვადასხვა ჯგუფში, ამ ნიშნულიდან არ ჩანს.
დღეს მსოფლიოში ყოველი 30 ადამიანიდან ერთი მიგრანტია. საერთო ჯამში, 281 მილიონი მიგრანტი ცხოვრობს წარმოშობის ქვეყნის გარეთ. ეს რიცხვი ბოლო 50 წელში გაორმაგდა და განუხრელად იზრდება. მიგრაციას მრავალი გამომწვევი მიზეზი აქვს, მათ შორის, მძიმე სოციო-ეკონომიკური ფონი. აღნიშნული სტატია სწორედ შრომით მიგრაციას მიმოიხილავს.
მოსამართლეების სავიზო შეზღუდვებს პოლიტიკურ ჯგუფებში არაერთგვაროვანი რეაქცია მოჰყვა. ოპოზიციის ნაწილისთვის ეს მხოლოდ მოქმედი ხელისუფლების მხილებაა, მმართველი პარტიისთვის კი სასამართლოზე თავდასხმა, მაშინ როცა, მათივე შეფასებით, წინა ხელისუფლების დროს სასამართლოს მძიმე მდგომარეობა ასევე მწვავედ არ ფასდებოდა. ამ სტატიაში სწორედ 2004-2012 წლებში სასამართლოს მიმართ აშშ-სა და საერთაშორისო ორგანიზაციების შეფასებებს გაგაცნობთ.
5 აპრილს აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტმა საქართველოს სამ მოქმედ და ერთ ყოფილ მოსამართლეს სანქციები დაუწესა, რითაც მათ და მათი ოჯახის წევრებს აშშ-ის ტერიტორიაზე შესვლა აეკრძალათ. საპარლამენტო ოპოზიციამ ამ საკითხზე საგამოძიებო კომისიის შექმნა მოითხოვა, ქართულმა ოცნებამ კი „სოლიდარობა“ გამოუცხადა დასანქცირებულ მოსამართლეებს და ოპოზიციას საგამოძიებო კომიიის შექმნის შესაძლებლობას არ აძლევს.
5 აპრილს, კორუფციულ საქმიანობაში მონაწილეობის გამო, აშშ-მ საქართველოს სამ მოქმედ და ერთ ყოფილ მოსამართლეს, აგრეთვე, მათ ოჯახის წევრებს აშშ-ში შესვლა აუკრძალა. სტატიაში ავხსნით სავიზო სანქციის არსს, ამ ინსტრუმენტის ისტორიას და გამოყენების პარქტიკას.
რამდენიმეთვიანი მასშტაბური პროტესტის შემდეგ, 27 მარტს, ისრაელის პრემიერ მინისტრი იძულებული გახდა, სასამართლო რეფორმის დამტკიცების პროცესი შეეჩერებინა. ცვლილებების პაკეტი მეორე და მესამე მოსმენიდან მოიხსნა. ამ სტატიაში მოგიყვებით, რას ეხებოდა რეფორმა და რატომ გამოიწვია მან ფართომასშტაბიანი პროტესტი.
სასამართლოს ბუნებაზე მსჯელობისას საჭიროა გავლენის საკითხების ანალიზი. გადაწყვეტილების მიღებისას მოსამართლეზე გავლენას განსხვავებული ფაქტორები შეიძლება ახდენდეს, მაგალითად, შინაგანი რწმენა, სამართლის ნორმების ინტერპრეტაცია, პოლიტიკური, სოციალური, ბიზნეს და სხვა ინტერესები, კულტურული თუ საზოგადოებრივი წნეხი და ა.შ. გავლენების მართვაში ამოიცნობა მართლმსაჯულების განხორციელების ლოგიკა. ამ სტატიის მიზანია, გამოკვეთოს, რა თავისებურებებით ხასიათდება მართლმსაჯულება ჰიბრიდული, გარდამავალი დემოკრატიული მმართველობის პირობებში.
მართლმსაჯულების ორგანოებში უცხოელების მონაწილეობის რამდენიმე გზა არსებობს, მათ შორისაა რეფორმებში მათი ჩართულობა, კოლეგიურ ორგანოებში წევრობა (საკონსულტაციო ან ხმის უფლებით), მართლმსაჯულების განხორციელებაში უშუალო მონაწილეობა. ამ სტატიაში მართლმსაჯულების ორგანოების შექმნასა და ფუნქციონირებაში უცხოელების ჩართულობის საკითხზე ვისაუბრებთ.
მოსამართლეები თანამდებობებს სხვადასხვა წესით იკავებენ. ეს წესები განსაზღვრავს სასამართლოს დამოუკიდებლობისა და საზოგადოების ნდობის ხარისხს. ამ სტატიაში განსხვავებული მოდელების უპირატესობებსა და საფრთხეებზე მოგიყვებით.
რას მოიცავს სიტყვა „აგენტის“ მნიშვნელობა?
როდესაც რუსო „საზოგადოებრივი ხელშეკრულების“ მესამე წიგნში „მთავრობას“ ტერმინ „აგენტით“ მოიხსენიებდა, მას ამით, არა მხოლოდ, იმის თქმა სურდა, რომ ეს „მთავრობა“ სუვერენის (ანუ ხალხის) ნდობით აღჭურვილი პირია, არამედ იმისაც, რომ ამ სტატუსის მატარებელს საკუთარი, ინდივიდუალური ნება არ გააჩნია. მისი ფუნქცია ხალხის დავალების ფარგლებში მოქმედება ანუ ადმინისტრირებაა. ასეთივე მნიშვნელობითა, ეს სიტყვა გამოყენებული საქართველოს პირველი კონსტიტუციის განმარტებებში. აქ გაკრიტიკებულია ადგილობრივი თვითმმართველობის ისეთი მოდელი, რომელშიც ადგილობრივი ხელისუფლება „სრულიად ექვემდებარება ცენტრს“ და ამდენად, არის „აგენტი“, რომელიც „გამოხატავს ცენტრის ნებას“. გერმანელი მეცნიერი იულიუს ჰაჩეკიც, ვისი იდეების გავლენაც ჩვენს მაშინდელ უზენაეს კანონზე დიდია, როდესაც სურს უმეშვეო დემოკრატიაში აღმასრულებელი ხელისუფლების სუვერენიტეტისგან დაცულობას გაუსვას ხაზი, მას საკანონმდებლო შტოს „მსახურ აგენტს“ უწოდებს. ინგლისურ ენაში სიტყვა „აგენტის“ ამგვარი გაგება, მერიამ-ვებსტერის ლექსიკონის მიხედვით, შუა საუკუნეების ლათინურიდან შევიდა. ერთ-ერთი მნიშვნელობით ის აღნიშნავდა პირს, ვინც უფლებამოსილია იმოქმედოს სხვისთვის.
„აგენტი“ კერძო ურთიერთობებშიც სწორედ ამ შინაარსით დამკვიდრდა. მის ქვეშ მოიაზრება პირი, რომელიც მარწმუნებლის დავალებით შედის კონკრეტულ პროცესში. გაჩნდა ისეთი ტერმინები, როგორებიცაა, უძრავი ქონების აგენტი, მუსიკოსის აგენტი, გაყიდვების აგენტი და ა.შ. თუმცა, მათ ყველას ერთი და იგივე ფუნქცია აქვთ: „აგენტი“ ის არის, ვინც კონკრეტულ ნაბიჯებს დგამს სხვა ძალის სახელით, ამ ძალის ინტერესებისთვის. მისი ნებისმიერი მოქმედება მარწმუნებლის მოქმედებაა. მას არასდროს არ აქვს უფლება ჩაანაცვლოს იმის ნება, ვისთვისაც მუშაობს.
დემოკრატია სხვა არაფერია თუ არა მოქალაქეთა საერთოზე ზრუნვის მიზნით შეკავშირება. მისი ფუნდამენტია რწმენა, რომ ადამიანებს უკეთესი ცხოვრების შესაქმნელად ერთმანეთი და ერთმანეთთან თანამშრომლობა სჭირდებათ. სწორედ ამ ფუნდამენტური კავშირების მორღვევას ცდილობდა საკანონმდებლო ინიციატივები უცხოური გავლენის შესახებ.
ათ წელზე მეტია რუსეთში მოქმედებს უცხოელი აგენტების შესახებ კანონი, რომელიც რუსეთის ხელისუფლების ავტორიტარული კონტროლის თანდათანობით გაფართოების ნათელი მაგალითია. რუსეთმა არასასურველი აზრის ჩახშობის და საქმიანობის შეჩერების ინსტრუმენტად სწორედ ეს კანონი გამოიყენა. ეს სტატია მიმოიხილავს რუსული კანონის შედეგებს, საფრთხეებსა და მოქმედების არეალს, რომელმაც დღეს, ფაქტობრივად, ყველა სფეროში შეაღწია.
აზერბაიჯანში საზოგადოებრივი ორგანიზაციები პრობლემას აწყდებიან რეგისტრაციისა და ფონდების მოძიების ეტაპზე. რეგისტრაციაზე უარი ან გაუმართლებლად ხანგრძლივი დაყოვნება გაერთიანების თავისუფლებასთან შეუსაბამოდ მიიჩნია ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ აზერბაიჯანის წინააღმდეგ განხილულ ათეულობით საქმეში. ამ სტატიაში აზერბაიჯანის კანონმდებლობაზე მოგიყვებით, რომელიც არაკომერციული ორგანიზაციებისთვის მძიმე ბარიერებს აწესებს.
საქართველოს პარლამენტი უცხოური გავლენის გამჭვირვალობის შესახებ „ხალხის ძალის“ ინიცირებულ ორ კანონპროექტს იხილავს. ავტორების თქმით, პირველი კანონპროექტის შემუშავებისას იხელმძღვანელეს ავსტრალიისა და ისრაელის გამოცდილებით, ხოლო მეორე – აშშ-ს კანონის ანალოგია. კომენტარი წარმოგიდგენთ სტატიების ციკლს, რომელიც საზოგადოებას დაეხმარება კანონპროექტებიდან მომდინარე ფუნდამენტური საფრთხეების ანალიზში, ასევე საერთაშორისო კონტექსტის უკეთ გაცნობაში. ამ სტატიით ავსტრალიისა და ისრაელის გამოცდილებაზე მოგიყვებით.
საქართველოს პარლამენტი უცხოური გავლენის გამჭვირვალობის შესახებ „ხალხის ძალის“ ინიცირებულ ორ კანონპროექტს იხილავს. ავტორების თქმით, პირველი კანონპროექტის შემუშავებისას იხელმძღვანელეს ავსტრალიისა და ისრაელის გამოცდილებით, ხოლო მეორე – აშშ-ს კანონის ანალოგია.
კომენტარი წარმოგიდგენთ სტატიების ციკლს, რომელიც საზოგადოებას დაეხმარება კანონპროექტებიდან მომდინარე ფუნდამენტური საფრთხეების ანალიზში, ასევე საერთაშორისო კონტექსტის უკეთ გაცნობაში. ამ სტატიით ამერიკის გამოცდილებაზე მოგიყვებით.
უფასო იურიდიული დახმარება ხელმისაწვდომი მართლმსაჯულების აუცილებელი კომპონენტია. სიღარიბე, რესურსების არათანაბარი გადანაწილება და პოლიტიკური ინსტიტუტების არადემოკრატიული მოწყობა მართლმსაჯულების სისტემით სარგებლობას ართულებს. ამ სტატიაში გაგიზიარებთ რატომ არის მნიშვნელოვანი ხელმისაწვდომი უფასო იურიდიული დახმარება.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
ჩვენი კომენტარი
საზოგადოებაში არსებული უთანასწორობები გავლენას არ უნდა ახდენდეს სამართლიან მართლმსაჯულებზე. შესაბამისად, სახელმწიფომ უნდა შექმნას ისეთი სისტემა, რომელშიც ხარისხიან იურიდიულ დახმარებას იღებს ყველა, ვისაც ეს სჭირდება ფინანსური თუ სხვა ტიპის მოწყვლადობის გამო.
სასამართლოსადმი ნდობის აღდგენა და მართლმსაჯულების სისტემაში კორუფციასთან ბრძოლა, კოსოვოს მსგავსად, ალბანეთმაც ვეტინგის გზით გადაწყვიტა. ამ სტატიაში სწორედ ვეტინგის გამოცდილებაზე ვისაუბრებთ.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
ალბანეთი, საქართველოს მსგავსად, გარდამავალი დემოკრატიის ქვეყანაა და მართლმსაჯულების სუსტ, ჩამოშლილ სისტემას ებრძვის. მას ვეტინგის მნიშვნელოვანი გამოცდილება აქვს, რომლის გათვალისწინებაც საქართველოში მიმდინარე დისკუსიას წაადგება.
ჩვენი კომენტარი: ალბანეთის გამოცდილება ადასტურებს, რომ მძიმე ინსტიტუციური კრიზისის დროს ვეტინგის მექანიზმის გამოყენება გამართლებულად ითვლება. საყურადღებოა, რომ ამ იდეას ალბანეთში მრავალხმრივი მხარდაჭერა ჰქონდა. თუმცა ვეტინგის ჯერ კიდევ მიმდინარე პროცესი აჩვენებს პრაქტიკაში მისი განხორციელების სირთულეებს, ხანგრძლივი და რთული პროცედურების, ასევე მართლმსაჯულებაში გამოწვეული გარკვეული შეფერხებების გამო.
სასამართლო გადაწყვეტილებებზე მოქალაქეების წვდომის მიზანი საზოგადოებრივი ზედამხედველობის გაზრდაა. ეს მექანიზმი ხელს უშლის, დახურულ კარს მიღმა, მიკერძოებული გადაწყვეტილებების მიღებას. წინამდებარე სტატია მიმოიხილავს მოქალაქის შესაძლებლობას მოიპოვოს და გაეცნოს სასამართლო გადაწყვეტილებებს.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
ზოგიერთი სასამართლო გადაწყვეტილების მიმართ საზოგადოებრივი ინტერესი განსაკუთრებით მაღალია. თუმცა მოქალაქე მათზე სრულფასოვან წვდომას ორი მიზეზის გამო ვერ ახერხებს:
ჩვენი კომენტარი
სასამართლოები გადაწყვეტილებების გამოქვეყნების ვალდებულებას არ ასრულებენ, რაც ხელს უშლის საზოგადოებრივი ზედამხედველობის განხორციელებას მათ საქმიანობაზე. პარლამენტის მომზადებული კანონპროექტი ამ საკითხს მოუგვარებელს ტოვებს. ამავე დროს, პროექტს შემოაქვს პრობლემური პროცედურები და ვადები, რაც დამატებით გაურთულებს მოქალაქეს სასამართლო აქტებზე წვდომას.
ვეტინგი საგამონაკლისო და არასტანდარტული პროცესია, რომელიც ტრანზიციის პროცესში მყოფმა რამდენიმე ქვეყანამ გამოიყენა მართლმსაჯულების სისტემაში. ამ სტატიაში კოსოვოს ვეტინგის გამოცდილებაზე ვისაუბრებთ.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა? მოსამართლეების ვეტინგის შესახებ საქართველოშიც მსჯელობენ. კოსოვოს გამოცდილების შესწავლა, რომელმაც ფართომასშტაბიანი ვეტინგი განახორციელა, ჩვენთვისაც საინტერესოა.
ჩვენი კომენტარი: ვეტინგის პირველი ეტაპი კოსოვოში არაეფექტიანი აღმოჩნდა, რადგან კოსოვოს მართლმსაჯულების რეფორმა მაშინაც და დღესაც კომპლექსურ, გრძელვადიან შედეგზე ორიენტირებულ მიდგომას მოითხოვდა. მხოლოდ ვეტინგი კი ამ მიზანს ვერ უზრუნველყოფს.
მართლმსაჯულებაზე ხელმისაწვდომობა თანამედროვე სამართლებრივი წესრიგის ცენტრალური კონცეფცია და ფუნდამენტური უფლებაა. მის გარეშე ფაქტობრივად შეუძლებელია სხვა უფლებების რეალიზება.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
მართლმსაჯულებაზე ხელმისაწვდომობა როგორც გლობალური, ასევე ლოკალური პრობლემაა. მსოფლიოს მასშტაბით დაახლოებით 4.5 მილიარდი ადამიანი ვერ სარგებლობს კანონმდებლობის მიერ მინიჭებული უფლებებითა და შესაძლებლობებით. მართლმსაჯულების ხელმისაწვდომობის მნიშვნელობაზე ყურადღებას ამახვილებს ევროკავშირსა და საქართველოს შორის გაფორმებულ ასოცირების დღის წესრიგიც.
ჩვენი კომენტარი
მართლმსაჯულებაზე ხელმისაწვდომობის კონცეფცია არ გულისხმობს მხოლოდ სასამართლოზე ან იურიდიულ დახმარებაზე წვდომის შესაძლებლობებს. ის უნდა გავიგოთ ფართოდ კანონის უზენაესობის, სოციალური და საჯარო მმართველობის კონტექსტში. ეს კონცეფცია მოითხოვს მთელი სამართლებრივი სისტემის (მათ შორის, სასამართლოს, სამართალდამცავი ორგანოების, პროკურატურის და ა.შ.) დემოკრატიულ მოწყობას.
რას გვთავაზობს ხალხზე ორიენტირებული მართლმსაჯულება?
ხალხზე ორიენტირებული მართლმსაჯულება არის კონცეფცია, რომელმაც უნდა შეცვალოს მართლმსაჯულებაზე მუშაობის აქამდე მოქმედი მოდელი. მისი მიზანია, მართლმსაჯულების სისტემის შუაგულში დაინახოს ხალხი და არა ინსტიტუტები.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
ბოლო 30 წლის განმავლობაში ჩატარებული კვლევები მიუთითებს, რომ მართლმსაჯულების ინსტიტუტები ვერ პასუხობს მოსახლეობის წინაშე არსებულ მოთხოვნებს. კერძოდ, პრობლემების 10%-ზე ნაკლები გვარდება მართლმსაჯულების სისტემების მიერ. მსოფლიოს მოსახლეობის დაახლოებით 2/3-ს სათანადოდ არ მიუწვდება ხელი მართლმსაჯულებაზე. სიღარიბე, ძალადობა, უთანასწორობა პრობლემას კიდევ უფრო ამძაფრებს მოწყვლადი ჯგუფებისთვის.
ჩვენი კომენტარი
ხალხზე ორიენტირებული მართლმსაჯულება ღირებული კონცეფციაა, რადგან ის ცდილობს, დაინახოს არა ინსტიტუტების, არამედ, უპირატესად, ადამიანის საჭიროებები მართლმსაჯულების სისტემაში. მიუხედავად ამისა, ეს კონცეფცია იზოლირებულად არ უნდა განიხილებოდეს და ის უფრო ფართო პოლიტიკური მიდგომის ნაწილი უნდა იყოს.
საავტორო უფლებები პოლიტიკური საკითხია. ის საზოგადოების საერთო ინტერესს უკავშირდება. გავრცელებული შეხედულებით, საავტორო უფლებების მიზანია, დაიცვას ბალანსი საზოგადოებრივ და ხელოვანის პირად ინტერესს შორის. ესაა ინდივიდუალურ და კოლექტიურ უფლებებს შორის კონფლიქტის გადაჭრის მცდელობა. თუმცა, რამდენად დაცულია ეს ბალანსი? როგორია საავტორო უფლებების გლობალური პოლიტიკა?
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა
საავტორო უფლებების კანონმდებლობის დახვეწის საკითხი ევროკავშირთან ასოცირების დღის წესრიგის ნაწილია. თუმცა, ასევე მნიშვნელოვანია ის გარემოებაც, რომ საავტორო უფლებები გავლენას ახდენს რესურსების განაწილებაზე და უკავშირდება საზოგადოების ფუნდამენტურ ინტერესს – ისარგებლოს შემოქმედებითი პროგრესით.
ჩვენი კომენტარი
თანამედროვე წარმოდგენები, საავტორო უფლებებს აღიქვამს არა საზოგადოებრივი სიკეთის, არამედ საბაზრო ეკონომიკის ხელშეწყობის ინსტრუმენტად. ინფორმაცია გახდა ახალი ფორმის კაპიტალი, ხოლო საავტორო კანონმდებლობები – კორპორაციებისთვის სარგებლის მიღების წყარო
უკრაინაში რუსეთის შეჭრამ და ფართომასშტაბიანმა ომმა ასოცირების ტრიოს ქვეყნებისთვის ევროკავშირთან დაახლოების ახალი შესაძლებლობა გააჩინა. ევროკავშირში გაწევრების განაცხადი, ომის დაწყებიდან 5 დღეში, პირველმა სწორედ უკრაინამ გააკეთა. ეს სტატია მიმოიხილავს უკრაინის განვლილ გზას კანდიდატი ქვეყნის სტატუსამდე და მართლმსაჯულების სფეროში გადადგმულ ნაბიჯებს.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა? საქართველომ ევროკავშირის კანდიდატი ქვეყნის სტატუსის მოპოვება უკრაინასთან და მოლდოვასთან ერთად სცადა. თუმცა, მათგან განსხვავებით, სტატუსი ვერ მიიღო. ევროკავშირმა ხაზი გაუსვა, რომ საქართველოს ევროპული პერსპექტივა რეალურია, თუმცა საჭიროა წინაპირობების შესრულება. ამ პროცესში უკრაინის მიერ გადადგმული ნაბიჯების განხილვა შესაძლოა სასარგებლო იყოს.
ჩვენი კომენტარი: ევროკავშირის შეფასება მოწმობს, რომ უკრაინის კანონმდებლობა მთლიანობაში უკვე შეესაბამება ევროპულ და საერთაშორისო სტანდარტებს, თუმცა გატარებულ რეფორმებს სრულყოფა და გაგრძელება სჭირდება. უკრაინაც, მოლდოვის მსგავსად, აქცენტს აკეთებს მოსამართლეთა კეთილსინდისიერების შეფასების (pre-vetting და vetting) მექანიზმსა და მართლმსაჯულების ინსტიტუტებში საერთაშორისო ექსპერტების ჩართულობაზე.
ევროკავშირის კანდიდატი ქვეყნის სტატუსის მოპოვების ცალსახა წინაპირობა მართლმსაჯულების ძირითადი ინსტიტუტების გაძლიერებაა. ევროკომისიის მიერ განსაზღვრულ 12 პუნქტიან პრიორიტეტებში სასამართლოს ორი რეკომენდაცია ეხება. ამ სტატიაში განვიხილავთ, როგორ სრულდება საქართველოს მიერ ეს წინაპირობები.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
12 პუნქტიანი რეკომენდაციების შესრულებას ევროკომისია, სავარაუდოდ, მომდევნო წლის ოქტომბერში შეაფასებს. სწორედ ამ დროს გავიგებთ, იქნება თუ არა საკმარისი საქართველოს მიერ გადადგმული ნაბიჯები კანდიდატის სტატუსის მისაღებად. თუმცა უკვე შესაძლებლია მსჯელობა იმ დამოკიდებულებაზე, რომელსაც საქართველოს ხელისუფლება სასამართლოს რეფორმებთან მიმართებით ავლენს.
ჩვენი კომენტარი: ევროკომისიის ვრცელი და ზოგიერთ შემთხვევაში ზოგადი რეკომენდაციები, ხელისუფლებამ უკიდურესად ვიწროდ განმარტა და მხოლოდ მინიმალური ტექნიკური შესწორებებისთვის გამოიყენა. შესაბამისად, საქართველოს პარლამენტმა შეიმუშავა სტრატეგია და საკანონმდებლო ცვლილებები, რომლებიც სასამართლო სისტემაში არსებულ ვერცერთ მთავარ გამოწვევას ვერ უპირისპირდება.
ევროკავშირი, კანდიდატი ქვეყნის სტატუსის სანაცვლოდ, დამოუკიდებელი მართლმსაჯულებისთვის ურყევ და თანმიმდევრულ მუშაობას ითხოვს. მოლდოვამ, ჯერ კიდევ არსებული გამოწვევების მიუხედავად, სისტემის გაჯანსაღების მცდელობის ჩვენება შეძლო, რაც სტატუსის მოსაპოვებლად მნიშვნელოვანი აღმოჩნდა. ეს სტატია მიმოიხილავს მოლდოვის მიერ კანდიდატი ქვეყნის სტატუსამდე განვლივ გზას მართლმსაჯულების სფეროში.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
საქართველომ ევროკავშირის კანდიდატი ქვეყნის სტატუსის მოპოვება უკრაინასთან და მოლდოვასთან ერთად სცადა. თუმცა, მათგან განსხვავებით, სტატუსი ვერ მიიღო. ევროკავშირმა აღნიშნა, რომ საქართველოს ევროპული პერსპექტივა რეალურია, თუმცა საჭიროა წინაპირობების შესრულება. ამ პროცესში მოლდოვის მიერ გადადგმული ნაბიჯების განხილვა შესაძლოა სასარგებლო იყოს.
ჩვენი კომენტარი: მოლდოვაში მართლმსაჯულების რეფორმირების პროცესი დასრულებული არ არის და ის სრულყოფას ჯერ კიდევ საჭიროებს. თუმცა თვალშისაცემია, რომ კორუფციასთან ბრძოლისა და სასამართლოს მიმართ ნდობის გაზრდის გზად ქვეყანამ მოსამართლეთა კეთილსინდისიერების შეფასების (pre-vetting და vetting) მექანიზმის შემოღება და პროცესებში საერთაშორისო საზოგადოების პირდაპირი მონაწილეობა დაისახა.
2022 წლის საზოგადოებრივი აზრის კვლევის მიხედვით, გამოკითხულთა მხოლოდ 1% აღნიშნავს, რომ პრობლემები მართლმსაჯულების სისტემაში ქვეყნის დემოკრატიული განვითარების მთავარი გამოწვევაა. ამ სტატიაში ვეცდებით, ავხსნათ სასამართლოს და საზოგადოების გაუცხოების ზოგიერთი მიზეზი.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
ჩვენ გამუდმებით გვესმის სამართლიანი კრიტიკა სასამართლოს მიმართ. თუმცა იშვიათად გვეკითხებიან, როგორი სასამართლო გვინდა. ახლა, როცა ევროკავშირის რეკომენდაციების საკვანძო საკითხები კვლავ მართლმსაჯულებას ეხება და ამ თემას დიდი პოლიტიკური წონა აქვს, მასზე მსჯელობის დაწყება მნიშვნელოვანია.
ჩვენი კომენტარი
სასამართლოსადმი ნდობაზე ან მისი მნიშვნელობის აღიარებაზე ბევრი ფაქტორი ახდენს გავლენას. მართლმსაჯულების სისტემისადმი გაუცხოების მიზეზები შესაძლოა იმაზე ფუნდამენტური იყოს, ვიდრე ეს ერთი შეხედვით ჩანს. ამ საკითხზე მსჯელობა მოითხოვს, შევაფასოთ, არის თუ არა მართლმსაჯულება დღეს ის, რასაც მისგან საზოგადოება მოელის.
სასამართლოს დამოუკიდებლობა მნიშვნელოვანი ღირებულებაა, მისი დანაკლისი კი საზოგადოებისთვის მძიმე შედეგებს იწვევს. თუკი სასამართლო თანამედროვე დემოკრატიული სახელმწიფოს საყრდენია, რომელიც ხალხის ინტერესების სასარგებლოდ მოქმედებს, დამოუკიდებლობა საზოგადოების წინაშე ამ ვალდებულების შესრულების ერთგვარი საშუალებაა. ამ სტატიაში გაგიზიარებთ რომელ ელემენტებზე დგას სასამართლოს დამოუკიდებლობა და რით განსხვავდება იგი ინსტიტუციური კორპორატივიზმისგან. ეს უკანასკნელი ვიწრო ჯგუფების კერძო ინტერესის დასაცავად ძალაუფლების და გავლენის მობილიზებას გულისხმობს.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
დამოუკიდებელი სასამართლო სამართლიანი, თანასწორი და მშვიდობიანი საზოგადოების მშენებლობისთვის გვჭირდება. სასამართლოს ძირეული გაჯანსაღების გარეშე ევროკავშირთან დაახლოების მიზანიც შეუსრულებელი დარჩება.
ჩვენი კომენტარი
დამოუკიდებლობა არ არის მოსამართლის პრივილეგია. თუმცა, დამოუკიდებლობის სახელით, მანკიერი კორპორატივიზმის შექმნის რისკი რეალურია, ამ დროს ზღვარი სასამართლოს დამოუკიდებლობას და ანგარიშვალდებულებას შორის ფაქტობრივად წაშლილია.
შესავალი
სოციალური დიალოგი შრომის ბაზრის რეგულირების ეფექტიანი იარაღია, რომელიც ღირსეული შრომის, ინკლუზიური განვითარებისა და სოციალური სამართლიანობის გარანტს ქმნის.
საქართველოში ოჯახში დასაქმებულები არაფორმალურ ეკონომიკაში არიან ჩართულნი და დამქირავებელთან დადებულ ზეპირ შეთანხმებას ჯერდებიან. მსგავსი ტიპის შეთანხმება კი არასრულყოფილია.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა:
2019 წლის მონაცემებით, ოჯახში დასაქმებული ადამიანთა რიცხვი საქართველოში დაახლოებით 17994 ადამიანს შეადგენს, მათი უფლებების დაცვა მაინც არ დგას მწვავედ დღის წესრიგში, შესაბამისად, ამ საკითხთან დაკავშირებული ლიტერატურა და კვლევითი მონაცემებიც მწირია.
ჩვენი კომენტარი:
ზეპირი შეთანხმებისა და დამქირავებლის კეთილი ნების იმედად დარჩენილი ოჯახში დასაქმებულები, ფაქტობრივად, განდევნილები არიან სოციალური დაცვის სისტემიდან და მათი საბაზისო უფლებები არ არის დაკმაყოფილებული.
შესავალი: ტყიბული ისტორიული ინდუსტრიული ქალაქია საქართველოს ორი კუთხის, რაჭისა და იმერეთის, საზღვარზე, სადაც ქვანახშირი XIX საუკუნის დასაწყისიდან მოიპოვება. სხვადასხვა ისტორიულ ეტაპზე ქალაქი სრულფასოვანი საზოგადოებრივი და კულტურული ცხოვრებით ცხოვრობდა. დღეს ტყიბულის ცხოვრების მთავარი და ერთადერთი განმსაზღვრელი ქვანახშირის წარმოებაა: აქ ადამიანთა უმრავლესობის ცხოვრება დამოკიდებულია იმაზე, თუ რა ხდება „საქნახშირში“ და როგორ ცხოვრობენ მეშახტეები.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა: საქართველოს ინდუსტრიულ ქალაქებს შორის, ტყიბულში ყველაზე მაღალია მუშათა სიკვდილიანობა და ის ყველაზე მეტად არის დაცლილი მოსახლეობისაგან. მნიშვნელოვანია, ვიცოდეთ, თუ კონკრეტულად რას ეწირება ჩვენი თანამოქალაქეების სიცოცხლე და ჯანმრთელობა, როგორ ცხოვრობენ ტყიბულელები და რატომ ტოვებენ მასიურად საკუთარ ქალაქს.
ჩვენი კომენტარი:
უკვე ათწლეულებია, ტყიბულის შახტებში მეშახტეები იღუპებიან და საწარმოო ტრავმებს იღებენ – შრომა არ არის უსაფრთხო სიცოცხლისა და ჯანმრთელობისთვის, საწარმოს მიერ გაცემული ხელფასები კი საცხოვრებლად არასაკმარისია. ამას მოწმობს ტყიბულელთა გაფიცვების ისტორია, გავალიანებისა და მიგრაციის მკვეთრად გამოხატული პრობლემები. ტყიბული, სხვა ინდუსტრიული ქალაქების მსგავსად, საჭიროებს საზოგადოების მუდმივ სოლიდარობასა და მხარდაჭერას.
შესავალი: კაზრეთი ქვემო ქართლში, ბოლნისთან ახლოს მდებარე დასახლებაა, სადაც ოქრო, სპილენძი და სხვა ფერადი ლითონები მოიპოვება. სტრატეგიულად მნიშვნელოვანი ინდუსტრიული დანიშნულების გარდა, კაზრეთი ცნობილია ისტორიული სიძველით – ბრინჯაოს ხანისა და ქვის ხანის უნიკალური სამარხებით, ანტიკური ხანის ნამოსახლარით და სხვ.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
ოქროსა და სპილენძის კონცენტრატები – მადანი, რომელიც დაბა კაზრეთში მოიპოვება, საქართველოდან ექსპორტირებული ყველაზე მაღალი ღირებულების მქონე საქონელთა ათეულშია, მისი მოპოვების ლიცენზია კი ყველაზე ძვირადღირებული ლიცენზიაა ქვეყანაში.
ოქროთი და სპილენძით მდიდარი დასახლება და მის გარშემო მდებარე სოფლები, სხვა ინდუსტრიული ქალაქების მსგავსად, უკვე წლებია სიღარიბით, უპერსპექტივობით, საგანგაშოდ დაბინძურებული გარემოთი და ჯანმრთელობის პრობლემებით იტანჯება. აუცილებელია, ვიცოდეთ, თუ ვინ ფლობს ამ სიმდიდრეს და რატომ არის ყველაზე ძვირფასი რესურსებით მდიდარი დასახლება ასეთ მდგომარეობაში.
ჩვენი კომენტარი:
დაბა კაზრეთსა და მის შემოგარენში კომპანია RMG ერთადერთი მსხვილი დამსაქმებელია. წლებია, საწარმოში შრომა უმძიმესია და არ არის უსაფრთხო, დასახლებაში ცხოვრება კი ჯანმრთელობისთვის მძიმე შედეგების მომტანია. წყლის, ჰაერისა და ნიადაგის დაბინძურების გამო, დაბის შემოგარენში სოფლის მეურნეობაც შეუძლებელი ხდება. კომპანია ცდილობს, ქალაქში ჩაანაცვლოს სახელმწიფო, ადგილობრივი მთავრობა და პოლიცია – ის შემჩნეულია მშრომელთა და მაცხოვრებელთა დაშინებისა და კონტროლის პრაქტიკაში. კაზრეთი და მიმდებარე სოფლები საჭიროებს ჩვენს შეუქცევად სოლიდარობას.
რეგიონიდან ქალაქში სასწავლებლად ჩასულ სტუდენტებს საცხოვრებლის პოვნა უჭირთ. ხელმისაწვდომი სტუდენტური საცხოვრებლები ამ პრობლემის გადაჭრის საშუალება იქნებოდა, თუმცა ეს საკითხი საქართველოში მოუგვარებელია.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
ჩვენი კომენტარი
საცხოვრისის საკითხი გადაჯაჭვულია ისეთ სოციალურ-ეკონომიკურ ფაქტორებთან, როგორებიცაა: ადგილმდებარეობის ცვლილება, დასაქმების, განათლების ხელმისაწვდომობა და სხვა. ეს კი განსაკუთრებით აქტუალურია სტუდენტების შემთხვევაში, როდესაც ბევრი მათგანი იცვლის საცხოვრებელ ადგილს.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
მსოფლიოს ბევრ ქვეყანაში უნივერსიტეტები ნაწილობრივ უზრუნველყოფენ სტუდენტურ საცხოვრებლებს და ამგვარად ცდილობენ, გადაჭრან სტუდენტებისთვის საცხოვრისის კრიზისი. შესაბამისად, მნიშვნელოვანია, ვიცოდეთ, რა არის საერთო საცხოვრებელი, რაში ეხმარება ის სტუდენტს და როგორია საუკეთესო გამოცდილება.
ჩვენი კომენტარი
ხელმისაწვდომი სტუდენტური საერთო საცხოვრებლის არსებობა განათლების მიღების მნიშვნელოვან გარანტიებს ქმნის. სახელმწიფო განათლების პოლიტიკის განხორციელებისას ამ საკითხებს უნდა ითვალისწინებდეს, ხოლო სახელმწიფო უნივერსიტეტები, რომელთა მიზანი არ არის ფინანსური მოგება, უნდა ეხმარებოდნენ სტუდენტებს და მათთვის უფრო ხელმისაწვდომს უნდა ხდიდნენ სწავლას.
დროთა განმავლობაში დასაქმებულთა პროტესტმა სხვადასხვა სახე და ფორმა შეიძინა, რამაც მეტად შედეგიანი გახადა ბრძოლა შრომითი უფლებებისთვის. ეს სტატია სხვადასხვა ტიპის გაფიცვის რეგულირებას მიმოიხილავს სხვადასხვა ქვეყნის მაგალითებით.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
გაფიცვის სხვადასხვა სახე არსებობს, ამის აღიარება მნიშვნელოვანია, რადგან გაფიცვათა მიზანი შეიძლება არ შემოიფარგლებოდეს ერთ კონკრეტულ საწარმოში შრომითი პირობების გაუმჯობესებით, კონკრეტულ პირთა საჭიროებების მოგვარებით, არამედ იყოს უფრო ფართო, როგორიცაა, მაგალითად, სახელმწიფოში მშრომელთა დაუცველობის წინააღმდეგ ბრძოლა.
ჩვენი კომენტარი
ევროპის ქვეყნებში გაფიცვა სხვადასხვაგვარად რეგულირდება. თუმცა, შრომის საერთაშორისო ორგანიზაციის (ILO) დადგენილი საერთო პრინციპების გაზიარების გამო, ბევრია საერთოც. გაფიცვის კანონიერების დადგენა სწორედ მისი რეგულირების თავისებურებებს უკავშირდება.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
ჩვენი კომენტარი
გაფიცვა, რომელიც XIX საუკუნის ბოლომდე დანაშაულადაც კი ითვლებოდა, დროთა განმავლობაში დასაქმებულთა ეკონომიკური და სოციალური ინტერესების დაცვის ერთ-ერთ მნიშვნელოვან ინსტრუმენტად ჩამოყალიბდა. დღეს კი საერთაშორისო აქტებით ადამიანის უფლებად არის აღიარებული.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
საქართველოში შრომითი უფლებები თითქმის ყველა სფეროში ირღვევა, რასაც საბაზისო პირობების მოთხოვნით მშრომელთა ხშირი გაფიცვაც მოწმობს. აუცილებელია, ვიცოდეთ, თუ როგორ შეიძლება ებრძოლო დამსაქმებლის ეკონომიკურ და პოლიტიკურ ძალაუფლებას და კანონიერი გზებით შეძლო საკუთარი სამართლიანი ინტერესების დაკმაყოფილება.
ჩვენი კომენტარი
სანამ საქართველოს კანონმდებლობას გავაანალიზებთ, უნდა გავიგოთ, როგორ ხედავენ გაფიცვის როლს ადამიანის უფლებების დაცვის საერთაშორისო ორგანიზაციები.
საქართველოში დასაქმებულებს ხშირად უწევთ არასათანადო სამუშაო გარემოსა და პირობებში მუშაობა, ასევე ხშირია მათი შრომითი უფლებების დარღვევის შემთხვევები. შესაბამისად, დასაქმებულთა უფლებების დაცვის თვალსაზრისით, განსაკუთრებული როლი აკისრია პროფესიულ გაერთიანებებს.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
ჩვენი კომენტარი
საქართველოში ძიძების, დამლაგებლების, მზრუნველების და საოჯახო სამუშაოში ჩართული ადამიანების ადამიანების შრომის უფლებები კანონით არ რეგულირდება. ეს პრობლემაა.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
მნიშვნელოვანია, ვიცოდეთ, თუ როგორია საოჯახო მშრომელების სოციალური დაცვის საერთაშორისო გამოცდილება და მინიმალური სტანდარტები, რათა ჩვენმა ძიძებმა, დამლაგებლებმა, ოჯახში დამხმარეებმა ისინი საკუთარ ქვეყანაშიც მოითხოვონ.
ჩვენი კომენტარი:
აუცილებელია, საქართველოს შრომით კანონმდებლობაში განისაზღვროს საოჯახო შრომის დეფინიცია, რათა ქვეყანაში შეიქმნას საოჯახო მშრომელთა სოციალური დაცვის საბაზისო მექანიზმები და მათ შეძლონ იმ უფლებებითა და ბენეფიტებით სარგებლობა, რომლებიც განსაზღვრულია სხვა დასაქმებულთათვის.
საოჯახო შრომა გულისხმობს დაქირავებულ საშინაო შრომას, როდესაც ადამიანები ფიზიკურ და ემოციურ შრომას სხვის ოჯახებში, ანაზღაურების სანაცვლოდ ასრულებენ. ოჯახში დასაქმებულები როგორც წესი, არიან ბავშვების აღმზრდელები, მოხუცების, სპეციალური საჭიროების მქონე პირების მზრუნველები, დამლაგებლები და ა.შ. ოჯახებში დასაქმებული ადამიანების უმრავლესობას არ აქვს შრომითი ხელშეკრულებები, შესაბამისად, ისინი ჩართულნი არიან არაფორმალურ ეკონომიკაში.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
2020 წლის მონაცემებით, საქართველოში სრული სამუშაო ძალის დაახლოებით 40% არაფორმალურ ეკონომიკაშია ჩართული, მათ შორის არიან საოჯახო მშრომელები. გარდა ამისა, ქვეყნიდან უამრავი ემიგრანტია გასული, რომლებიც სხვა ქვეყნებში მუშაობენ ოჯახებში. მნიშვნელოვანია, ვიცოდეთ ამ ტიპის შრომაში ჩართული ადამიანების პრობლემები და საჭიროებები.
ჩვენი კომენტარი:
საქართველოში, საოჯახო შრომაში ჩართულ პირებს არ იცავს შრომის კანონმდებლობა, რადგან ის არ ცნობს ამ ტიპის შრომის დეფინიციას. სახელმწიფო ვალდებულია დაიცვას საოჯახო შრომაში ჩართული მშრომელები, უზრუნველყოს ისინი უფლებებით და ბენეფიტებით, რომლითაც სარგებლობენ ფორმალურად დასაქმებულები. ამავე დროს, აღასრულოს შრომის საერთაშორისო ორგანიზაციის (ILO) მიერ დადგენილი მინიმალური სტანდარტები.
საქართველოში შრომის ინსპექციის სამსახურს რთული და წინააღმდეგობრივი ისტორია აქვს. მისი არსებობა და უფლებამოსილებები არაერთხელ გამხდარა ცხარე პოლიტიკური და იდეოლოგიური დებატების საგანი.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
იმისთვის, რომ გავიაზროთ, რაში გვჭირდება შრომის ინსპექცია, უნდა გავიგოთ, როგორი წინააღმდეგობების წინაშე იდგა ეს ინსტიტუტი წლების განმავლობაში საქართველოში.
ჩვენი კომენტარი
დასაქმებულთა უფლებების რეალურად დასაცავად აუცილებელია, რომ ქვეყანაში მოქმედებდეს ეფექტური, სათანადოდ აღჭურვილი და ხელისუფლებებისა და მათი იდეოლოგიური პრეფერენციებისაგან დამოუკიდებელი შრომის ინსპექციის სამსახური.
ჭიათურა საქართველოს ისტორიული ინდუსტრიული ქალაქია, სადაც მანგანუმი ჯერ კიდევ XIX საუკუნიდან მოიპოვება. თუმცა უკანასკნელი ათწლეულების განმავლობაში ეს სიმდიდრე ქალაქის და მისი მაცხოვრებლების მდგომარეობაზე არ აისახება.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა??
დღეს საქართველო მანგანუმის შენადნობების 5 ყველაზე მსხვილ ექსპორტიორ ქვეყანას შორისაა, მხოლოდ ფეროშენადნობების ექსპორტმა კი 2022 წლის იანვარ-მარტში მთლიანი ექსპორტის 18%-ზე მეტი შეადგინა. მიუხედავად ამისა, ჭიათურა და ჭიათურელები გაუსაძლისი სოციალური, ყოფით თუ ეკოლოგიური პრობლემებით იტანჯებიან.
ჩვენი კომენტარი:
ათწლეულებია, ჭიათურაში ხელფასები საცხოვრებლად არასაკმარისია, შრომა არ არის უსაფრთხო სიცოცხლისა და ჯანმრთელობისთვის და ქალაქი სხვადასხვა სახის ეკოლოგიური კატასტროფის წინაშეა. ჭიათურა და ჭიათურელები საჭიროებენ საზოგადოების შეუქცევად სოლიდარობას.
საქართველოში არაფორმალურ შრომაში ათიათასობით ადამიანია ჩართული. მნიშვნელოვანია, მათ ხელი მიუწვდებოდეთ სოციალური დაცვის საბაზისო სისტემებზე, რადგან ასეთი ტიპის შრომაში დასაქმებული პირები განსაკუთრებით დაუცველები არიან.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
საქართველოში სოციალური დაცვის მექანიზმები ისედაც ფრაგმენტულია, არაფორმალურად მშრომელი ადამიანებისთვის კი პრობლემა კიდევ უფრო მძიმედ დგას. მათ არ აქვთ შრომითი ხელშეკრულებები, არ სარგებლობენ შრომის კანონმდებლობით განსაზღვრული მინიმალური უფლებებით, რაც კიდევ უფრო აღრმავებს სოციალურ უთანასწორობას.
ჩვენი კომენტარი
შრომის ინსპექციის ეფექტური ფუნქციონირება უმნიშვნელოვანესია ქვეყანაში შრომის უსაფრთხოებისა და შრომითი უფლებების დაცვის მიმართულებით.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
იმიტომ, რომ საქართველოში შრომის ინსპექციის სამსახურის საქმიანობა რეალური შედეგების მომტანი იყოს, აუცილებელია, კარგად ვიცნობდეთ ამ მიმართულებით არსებულ საერთაშორისო სტანდარტებს და საუკეთესო პრაქტიკას.
ჩვენი კომენტარი
შრომის ინსპექციის უფლებამოსილებების ეფექტურად განსახორციელებლად აუცილებელია ინსპექტორთა სათანადო რაოდენობა, კვალიფიკაცია, საკანონმდებლო დონეზე გაწერილი შესაბამისი უფლება-მოვალეობები, რომლებიც მათ მისცემს შესაძლებლობას, ეფექტურად განახორციელონ ინსპექტირება, მათ შორის, არასტანდარტულ სამუშაო ადგილებზე.
ღირსეული და უსაფრთხო შრომის პირობების შექმნა მნიშვნელოვანია უკეთესი სამუშაო ადგილების შესაქმნელად, სიღარიბის შესამცირებლად და უკეთესი ცხოვრების დონის უზრუნველსაყოფად. მის დამკვიდრებასა და შენარჩუნებაში კი კრიტიკული როლი ეფექტიან შრომის ინსპექციას აქვს.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
ჩვენი კომენტარი
სახელმწიფო ვალდებულია, დაამკვიდროს შრომის პირობებზე ეფექტიანი ზედამხედველობა. ამისთვის კი მნიშვნელოვანია, გაძლიერდეს პრევენციული ღონისძიებები და შრომის ინსპექციის სამსახური აღიჭურვოს შესაბამისი და საკმარისი რესურსით.
უსაფრთხოების ნორმების დაცვა და მათი შესრულების კონტროლი სამუშაო ადგილზე მძიმე და ფატალური შემთხვევების შემცირების მთავარი წინაპირობაა. საინფორმაციო სახის პრევენციული ღონისძიებები კი ეხმარება საწარმოო შემთხვევების რაოდენობის შემცირებას.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
ეკონომიკურად არამდგრად ქვეყნებში, მათ შორის საქართველოში, მშენებლობა ერთ-ერთი ყველაზე სწრაფად მზარდი და სიცოცხლისთვის საშიში სფეროა. მნიშვნელოვანია, ვიცოდეთ, როგორ უნდა დავიცვათ მშრომელები დაზიანებისა და ფატალური შემთხვევებისგან.
ჩვენი კომენტარი
უსაფრთხო სამუშაო გარემო ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორია ქვეყნის სოციალური და ეკონომიკური განვითარებისათვის. შესაბამისად, უსაფრთხოების ნორმების დაცვა და მათი შესრულების კონტროლი არა მხოლოდ მშრომელთა, არამედ მთელი საზოგადოების ინტერესს წარმოადგენს. სახელმწიფომ კი უნდა გამოიკვლიოს საწარმოო შემთხვევების მიზეზები და ებრძოლოს მრავალმხრივი პრევენციული ღონისძიებებით.
მიგრაციის პროცესების მართვაში სახელმწიფოს განსაკუთრებული როლი ენიჭება. სახელმწიფოები თავად წყვეტენ მიგრაციასთან დაკავშირებულ პრიორიტეტებს. ეს, ძირითადად, ქვეყანაში შემომსვლელ იმიგრანტებს ეხება, თუმცა მიგრაციის მართვა მოიცავს ქვეყნის დატოვების, ემიგრაციის, საკითხებსაც.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
შესაბამისად, მნიშვნელოვანია, ვიცოდეთ, რას აკეთებს სახელმწიფო თავისი მოქალაქეების ინტერესების დასაცავად მაშინ, როდესაც მათ უწევთ ქვეყნის დატოვება და სამუშაოდ უცხო ქვეყანაში გამგზავრება.
ჩვენი კომენტარი
თუმცა, საზღვარგარეთ მუშაობის მსურველებს სათანადოდ ვერ მიაწოდა ინფორმაცია, როგორ პირობებში მოუწევდათ მუშაობა და არც ქმედითი ბერკეტები აღმოაჩნდა მათ დასაცავად.
ბოლო წლებში განხორციელებული შრომის რეფორმის ფარგლებში გაიზარდა შრომის ინსპექციის მანდატი, შედარებით გაუმჯობესდა სიმაღლეზე მუშაობისა და მშენებლობის მარეგულირებელი ნორმები. თუმცა, სამუშაო ადგილზე ჯანმრთელობის და სიცოცხლის უფლების ხელყოფის შემთხვევები კვლავ ბევრია.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
ჩვენი კომენტარი:
საქართველოში მშენებლობა ეკონომიკური საქმიანობის ერთ-ერთი ყველაზე მსხვილი სფეროა, რომელშიც ყველაზე მეტი მშრომელი იღუპება. შედარებით გაუმჯობესებული კანონმდებლობა კი არ არის საკმარისი მუშათა სიცოცხლისა და ჯანმრთელობის დასაცავად. პრევენციული ღონისძიებების გატარება და მასზე ზედამხედველობა კვლავ პრობლემად რჩება.
დასაქმების გასააქტიურებელი პროგრამების ფრაგმენტები საქართველოში 2006 წლიდან ფუნქციონირებს და ამისათვის ბიუჯეტიდან ყოველწლიურადაა თანხები გამოყოფილი. თუმცა, ამ პროგრამებში მუდმივად შედის ცვლილებები, შესაბამისად, ის არ წარმოადგენს ერთი პოლიტიკის გრძელვადიან გეგმას.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
ჩვენი კომენტარი
სახელმწიფო დასაქმების გასააქტიურებელი პოლიტიკის მიზანია, მოქალაქე დააბრუნოს შრომის ბაზარზე. ის შეგვიძლია განვიხილოთ როგორც სოციალური დაცვის ერთ-ერთი ბერკეტი, რადგან გასააქტიურებელი პოლიტიკის ამოცანა უნდა იყოს, დაეხმაროს ინდივიდებს კრიზისების დაძლევაში.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
ჩვენი კომენტარი
დასაქმების გასააქტიურებელი პოლიტიკა ადამიანებს ეხმარება მაშინ, თუ ეს პოლიტიკა ითვალისწინებს თითოეული ინდივიდის საჭიროებებს, ეხმარება მათ ინდივიდუალური გეგმების შემუშავებაში.
ფორმალურ დასაქმებაში, არაფორმალური დასაქმებისგან განსხვავებით, მეტად არის უზრუნველყოფილი სტაბილური შემოსავალი, სოციალური დაცვა და დასაქმებასთან დაკავშირებული სარგებელი. შრომითი ურთიერთობის დროს დასაქმებული დაცულია გარკვეული საკანონმდებლო სტანდარტებით.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
ჩვენი კომენტარი
არაფორმალური შრომა არის ერთგვარი მახე, რომელიც მშრომელს არ სთავაზობს საყოველთაო სიკეთეებსა და პროფესიული განვითარების შესაძლებლობას.
იქიდან გამომდინარე, რომ არაფორმალურ სექტორში მინიმალურია პროფესიული განვითარების ან გადამზადების შესაძლებლობები, სამომავლო პერსპექტივაში რთულდება მშრომელის ფორმალურ სექტორში დასაქმება. ყოველივე ამის გამო, ინდივიდს არ ეძლევა განვითარების საშუალება და ვერც ეკონომიკურ სტაბილურობას აღწევს.
მინიმალური ხელფასი ევროკავშირის ქვეყნებში დასაქმებულის სიღარიბისგან დაცვისა და სათანადო ანაზღაურებით უზრუნველყოფის ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული საშუალებაა.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
ჩვენი კომენტარი
საქართველოს მოქალაქეების დიდი ნაწილი უკვე არის შრომითი მიგრანტი ან მომავალში გეგმავს ქვეყნის დატოვებას. ამ პროცესის სრულად შეჩერება შეუძლებელია, თუმცა ქვეყნისთვის უპირველეს ამოცანას უნდა წარმოადგენდეს ისეთი ეკონომიკური და სოციალური გარემოს შექმნა, რომელიც ორიენტირებული იქნება მოქალაქეების ღირსეულ დასაქმებაზე.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
ჩვენი კომენტარი
2019 წელს, მმართველი პარტიის მაშინდელმა თავმჯდომარემ, ბიძინა ივანიშვილმა, მოსახლეობას მოუწოდა სამუშაო საზღვარგარეთ ეძებნათ, რადგან “2 მილიონ სამუშაო ადგილს საქართველოში ვერცერთი ეკონომიკა ვერ შექმნის.”
არაფორმალური შრომა ფორმალური შრომისგან იმით განსხვავდება, რომ მასში მიმდინარე პროცესები სახელმწიფო რეგულაციების მიღმა ხდება. შესაბამისად, არაფორმალურ შრომაში ჩართული ადამიანი ვერ სარგებლობს მშრომელისთვის კანონით გათვალისწინებული მინიმალური სიკეთეებითაც კი.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
მთელ მსოფლიოში, მათ შორის, საქართველოშიც, არაფორმალურ სექტორში ბევრი ადამიანია დასაქმებული. 2020 წლის მონაცემებით, საქართველოში არაფორმალური შრომა სრული სამუშაო ძალის 40%-ს მოიცავს. შესაბამისად, მნიშვნელოვანია, ვიცოდეთ, თუ რა გამოწვევების წინაშე დგას არაფორმალურ შრომაში ჩართული ადამიანი.
ჩვენი კომენტარი
საჭიროა, სახელმწიფომ გაატაროს თანმიმდევრული პოლიტიკა შრომის ფორმალიზაციის მიმართულებით, რომელიც გაითვალისწინებს მშრომელის საჭიროებებს და საშუალებას მისცემს ნებისმიერ მათგანს, ისარგებლოს ქვეყანაში არსებული სოციალური დაცვით.
დაბალი ხელფასები და შრომის არასათანადო ანაზღაურება საქართველოს მოქალაქეებისთვის უმნიშვნელოვანესი პრობლემაა. ამის მიუხედავად, სახელმწიფოში არ არსებობს ეფექტური მექანიზმი, რომელიც დასაქმებულს შრომის სამართლიანი ანაზღაურებითა და ღირსეული შემოსავლით უზრუნველყოფს.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
საქართველოს კანონმდებლობით განსაზღვრული მინიმალური ხელფასის ოდენობა სრულად აცდენილია მოსახლეობის რეალურ საჭიროებებსა და საერთაშორისო სტანდარტებს.
ჩვენი კომენტარი
აუცილებელია, რომ სახელმწიფომ დროულად გადახედოს მინიმალური ხელფასის ოდენობას და მისი განსაზღვრისას გაითვალისწინოს საარსებო მინიმუმის, საშუალო ხელფასისა და მშპ-ის ოდენობა, ქვეყნის ზოგადი ეკონომიკური მდგომარეობა და დაბალანაზღაურებადი მუშახელის განსაკუთრებული საჭიროებები.
2021 წელს ქვეყანა დატოვა საქართველოს 80 ათასზე მეტმა მოქალაქემ, რაც, გასულ წლებთან შედარებით, გაზრდილი მაჩვენებელია. ემიგრანტების უმრავლესობა შრომისუნარიან ასაკში მყოფი მოსახლეობა, ანუ 15-64 წლის ასაკობრივ ჯგუფის მიეკუთვნება. გაზრდილია მიგრაციის უარყოფითი სალდოც, რაც გულისხმობს ქვეყნიდან გასული და უკან დაბრუნებული ადამიანების თანაფარდობას.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს თემა?
ჩვენი კომენტარი
სიტუაციის გაუმჯობესებაში უმთავრესი როლი სახელმწიფოს ეკისრება. სახელმწიფომ ხელი უნდა შეუწყოს:
სახელმწიფოს მიერ გამოთვლილი საარსებო მინიმუმით თვიდან თვემდე არსებობა გაუსაძლისია. ქვეყანაში საარსებო მინიმუმის გამოთვლის პოლიტიკა შესაცვლელია და საარსებო მინიმუმი თანამედროვე მეთოდითაა გამოსათვლელი, რის შემდეგაც ის მინიმუმ გაორმაგდება.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
ჩვენი კომენტარი:
საქართველოში საარსებო მინიმუმის გაანგარიშების მეთოდოლოგია მოძველებულია და არ პასუხობს ადამიანის საჭიროებებს. ბოლო დროს განსაკუთრებულად გაიზარდა როგორც სასურსათო, ისე არასასურსათო ხარჯები. მაგალითად, ხარჯები აუცილებელ პროდუქციაზე – ბოსტნეულზე, ხილზე და რძის პროდუქტებზე, გაიზარდა სატრანსპორტო, ტანსაცმლის და სხვა ფასები, რაც ნიშნავს, რომ კიდევ უფრო მნიშვნელოვანია, სახელმწიფომ გადახედოს მინიმუმის გაანგარიშების მეთოდოლოგიას და მისი გამოყენების მიზანშეწონილობას.
თვითდასაქმებული ან უმუშევარი ქალების ორსულობის ან მშობიარობის შემდგომ პერიოდისათვის ფინანსური დახმარების პოლიტიკის შემუშავებისას სახელმწიფო ვალდებულია, გაითვალისწინოს მათი სოციალური საჭიროებებიც. ზოგიერთმა სახელმწიფომ მათთვის ფინანსური დახმარების გაცემა კანონმდებლობით დაარეგულირა, ზოგიერთში კი სასამართლო პრაქტიკით მკვიდრდება.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა? ბევრია თვითდასაქმებული, არაფორმალურ შრომაში ჩაბმული ან უმუშევარი ქალი. მათი ისედაც მძიმე სოციალური მდგომარეობა კი უარესდება, თუკი ბავშვის გაჩენას გადაწყვეტენ. სახელმწიფო, საერთაშორისო ვალდებულებების მიუხედავად, არც ერთ ეტაპზე მათთვის დახმარებას ხელმისაწვდომს არ ხდის.
ჩვენი კომენტარი: დღეს საქართველში არ არსებობს სრულყოფილი ინფორმაცია ქვეყანაში თვითდასაქმებული და უმუშევარი ქალების რაოდენობაზე, რაც მათზე ზრუნვის დაწყების არასაკმარისი, თუმცა აუცილებელი წინაპირობა იქნებოდა.
ევროპაში სოციალურ დაცვაზე ორიენტირებული პოლიტიკის დიდი გამოცდილება არსებობს. ევროკავშირის სოციალური დაცვის კოორდინირების შეთანხმება, ორიენტირებულია შექმნას თანაბარი დაცვის გარანტიები და ამავდროულად მისცეს წევრ ქვეყნებს საკუთარი სისტემის შემუშავების საშუალება.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
საქართველოს ევროკავშირთან ასოცირების ხელშეკრულების ფარგლებში აღებული აქვს ვალდებულება, რომლის თანახმად მხარეები გააგრძელებენ თანამშრომლობას სოციალური დაცვის ხელშესაწყობად. შესაბამისად, საჭიროა ვიცოდეთ რა ტიპის სოციალური დაცვის მოდელების პრაქტიკა არსებობს ევროპის ქვეყნებში და რომელი შეიძლება იყოს ყველაზე მეტად რელევანტური ქართული რეალობისთვის.
ჩვენი კომენტარი
ევროპაში ძირითადად მოქმედი სოციალური დაცვის ორი მოდელი – კონტინენტური და ნორდიკული – ითვალისწინებს სახელმწიფოს პასუხისმგებლობას ადამიანთა ცხოვრების დონის გაუმჯობესების, კრიზისების დაზღვევისა თუ გადაჭრის საკითხში, რაც საშუალებას აძლევს ადამიანებს ჰქონდეთ ღირსეული ცხოვრების პირობები.
საარსებო მინიმუმი არის თანხა, რომელიც ყოველთვიურად სჭირდება ადამიანს ღირსეული ცხოვრებისთვის. ის ერთგვარი ორიენტირია, რომელსაც სახელმწიფო სხვადასხვა პროგრამასა და სოციალურ პოლიტიკაზე მუშაობისას უნდა იყენებდეს.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა:
ჩვენი კომენტარი:
სოციალური პოლიტიკის განსაზღვრისას განსაკუთრებული ყურადღება უნდა ექცეოდეს საარსებო მინიმუმის მაჩვენებელს, თუმცა დღეს სახელმწიფო ან საერთოდ არ ეყრდნობა ამ მონაცემს, ან ეყრდნობა ფრაგმენტულად. მაგალითად, მინიმალური ხელფასი დღესაც 20 ლარია, რაც დღეს არსებული საკამათო და ხარვეზიანი საარსებო მინიმუმის 8%-ია.
უკანასკნელი ათწლეულებია, გლობალურად უფრო და უფრო მეტი სოციალური სერვისი ექვემდებარება პრივატიზაციას. ეს აქამდე წარმოუდგენელი იყო, რადგან სოციალურ დაცვას, თავისი არსით, საჯარო ფუნქცია აქვს.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
ამ ტენდენციიდან გამომდინარე, ბევრ ქვეყანაში განხორციელდა საპენსიო აქტივების პრივატიზაცია, რაც საფრთხეს უქმნის ღირსეული პენსიის მომავალს.
ჩვენი კომენტარი
მოხუცებულთათვის ღირსეული პენსიის უზრუნველყოფა სახელმწიფოს ვალდებულებაა. საერთაშორისო გამოცდილება აჩვენებს, რომ სოლიდარობის პრინციპზე დაფუძნებული სოციალური დაცვის სისტემების გაუქმება და სოციალური სერვისების პრივატიზება არ ემსახურება თანასწორობას საზოგადოებაში.
ევროკავშირის ქვეყნებში სხვადასხვა საპენსიო მოდელი მოქმედებს, თუმცა მათ აერთიანებს თაობათაშორისი სოლიდარობის პრინციპი, ეს კი ღირსეულ პენსიას უზრუნველყოფს.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
ევროპული გამოცდილება მნიშვნელოვანია, რათა ვიცოდეთ, თუ როგორი საპენსიო მოდელების დანერგვაა შესაძლებელი საქართველოში.
ჩვენი კომენტარი?
ევროკავშირის ქვეყნების გამოცდილება აჩვენებს, რომ საჯარო საპენსიო სვეტები ღირსეული პენსიის გასაცემად გადამწყვეტი მექანიზმია. უნივერსალური თუ პროფესიული საჯარო საპენსიო სქემები თაობათაშორისი სოლიდარობის ფუნქციას ასრულებს.
ასაკობრივი პენსიის მიზანია, მოხუცებულობა სიღარიბეში არ გავატაროთ. ღირსეული სიბერის უზრუნველყოფა სახელმწიფოს პირდაპირი ვალდებულებაა.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა:
პენსიის საკითხი ყველას გვეხება, რადგან ან უკვე ვართ, ან მომავალში ვიქნებით პენსიონერი, გარდა ამისა, ყველას გვყავს ხანდაზმული მშობლები, ნათესავები თუ ახლობლები. საპენსიო სისტემა კი საქართველოში მოუწესრიგებელია.
ჩვენი კომენტარი:
საქართველოს დღეს მწვავედ აწუხებს მოხუცთა სიღარიბე და უთანასწორობა სხვადასხვა ასაკის ადამიანებს შორის, რასაც, სხვა ფაქტორებთან ერთად, განაპირობებს არასაკმარისი საბაზისო პენსია და ახალი საპენსიო სქემის კონტექსტთან შეუსაბამობა თუ ხარვეზები.
საქართველოში დეკრეტული შვებულების შემთხვევებში ქალების და ბავშვების სოციალური კეთილდღეობა უზრუნველყოფილი არ არის. არადა, ევროკავშირის კანონმდებლობითა და შრომის საერთაშორისო ორგანიზაციის წესების მიხედვით, მშობიარობამდე და მშობიარობის შემდეგ მათთვის შესაბამისი შემოსავალი გარანტირებული უნდა იყოს.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
საქართველოში კერძო სექტორში დასაქმებულ ქალებს ხშირად არჩევანის გაკეთება უწევთ პროფესიულ/კარიერულ და ოჯახურ ცხოვრებას შორის. მიზეზი დეკრეტული შვებულების არასაკმარისი ანაზღაურებაა.
ჩვენი კომენტარი:
საქართველოში დეკრეტული შვებულების ხანგრძლივობა საერთაშორისო სტანდარტების შესაბამისია, თუმცა შრომის კოდექსით დადგენილი მაქსიმუმ 1000 ლარიანი ანაზღაურება დედისა და ბავშვის სოციალური უზრუნველყოფისათვის სრულიად არასაკმარისია.
ევროკავშირის ქვეყნებში უმუშევრად დარჩენილი ადამიანის დასახმარებლად, ძირითადად, ორი საშუალება გამოიყენება: უმუშევრობის შემწეობა და უმუშევრობის დაზღვევა. მათ შორის უფრო გავრცელებულია უმუშევრობის დაზღვევა.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს თემა?
საქართველოში უმუშევართა უფლებები სათანადოდ დაცული არ არის. ევროკავშირთან ასოცირების ხელშეკრულების თანახმად, საქართველოს კანონმდებლობა უნდა დაუახლოვდეს ევროკავშირის შიდა სტანდარტებს. ევროკავშირის სხვადასხვა ქვეყნის მაგალითზე კი ვნახავთ, როგორ იცავს დაზღვევა სამსახურის დაკარგვის შემდეგ უმუშევრად დარჩენილ ადამიანს გაღარიბებისაგან.
ჩვენი კომენტარი:
სახელმწიფომ უნდა შეიმუშაოს უმუშევართა დაცვის სქემა, რომელიც დაეფუძნება საუკეთესო საერთაშორისო გამოცდილებებს და გაითვალისწინებს ქართულ კონტექსტს.
საქართველოში უმუშევრობა ერთ-ერთი უმწვავესი პრობლემაა. ამის მიუხედავად, მოქალაქეები სახელმწიფოსგან არ იღებენ უმუშევრობის შემწეობას, რომელიც მათ მინიმალურ სოციალურ გარანტიებს შესთავაზებდა.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
მერყევი ეკონომიკის პირობებში, როდესაც დასაქმებულთა ინტერესები ხშირად უგულებელყოფილია, თითოეული ჩვენთაგანი მუდამ დგას სამსახურის დაკარგვის რისკის წინაშე.
ჩვენი კომენტარი:
შესაბამისად, სახელმწიფო ვალდებულია, დაიცვას თითოეული ადამიანი სოციალური რისკებისგან, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც ის უმუშევარი რჩება.
სოციალური დაცვის უზრუნველსაყოფად ერთ-ერთი გავრცელებული მიდგომა, ლიბერალური მოდელია. ის ორიენტირებულია ადამიანების საარსებო მინიმუმის უზრუნველყოფასა და მის სოციალურ დაცვაში სახელმწიფოს როლის შემცირებაზე.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
რადგან საქართველოს სუსტი სოციალური პოლიტიკა აქვს, მნიშვნელოვანია, ვიცნობდეთ სოციალური დაცვის წამყვან მოდელებს – რით ჰგავს ან განსხვავდება ისინი ჩვენი პრაქტიკისაგან.
ჩვენი კომენტარი
სოციალური დაცვის ლიბერალური მოდელი სოციალურ დაცვას კერძო პასუხისმგებლობის პრინციპზე აფუძნებს და ვერ აუმჯობესებს მოსახლეობის სოციალურ მდგომარეობას ღარიბ ქვეყნებში, რადგან ასეთ დროს რთულია ადამიანებს შორის თანაბარი მდგომარეობის მიღწევა.
გამართული სოციალური პოლიტიკა ხელს უწყობს ადამიანებს შორის თანასწორობას. შესაბამისად, სახელმწიფოების ვალდებულებაა, საკუთარი მოქალაქეებისთვის შექმნან ღირსეული სოციალური დაცვის სისტემები.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
გამართული სოციალური დაცვის სისტემა ნიშნავს ყველასთვის თანასწორ წვდომას საჯარო სიკეთეებზე, როგორიცაა ჯანდაცვა, განათლება და სხვა ფუნდამენტური საჭიროებები.
სისტემური და კარგად ორგანიზებული სოციალური დაცვის მოდელი მძლავრი იარაღია, რათა:
ჩვენი კომენტარი
თუმცა, პრაქტიკაში გარკვეულწილად ქველმოქმედების ნაირსახეობად უფრო მიიჩნევს.
დეკრეტული შვებულების ანაზღაურების რამდენიმე მოდელი არსებობს. ყველაზე გავრცელებული სახელმწიფო ბიუჯეტთან ერთად დამსაქმებლების მიერ გაცემული ანაზღაურებაა. სხვა მოდელების მიხედვით, დეკრეტულ შვებულებას მხოლოდ სახელმწიფო, უფრო იშვიათად კი, მხოლოდ დამსაქმებლები გასცემენ.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
საქართველოში კერძო სექტორში დასაქმებული ქალების დეკრეტული შვებულების ანაზღაურების მიდგომა, არასაკმარისია ქალის და ბავშვის სოციალური და ეკონომიკური კეთილდღეობისათვის და ის სახელმწიფომ უნდა შეცვალოს. ამისათვის კი მნიშვნელოვანია გავრცელებული მოდელების მიმოხილვა და საუკეთესო საერთაშორისო პრაქტიკის შესწავლა.
ჩვენი კომენტარი:
დეკრეტული შვებულების ანაზღაურების განსხვავებული მოდელების არსებობა სახელმწიფოებს საშუალებას აძლევს, უზრუნველყოს ქალისა და ბავშვის სოციალური და ეკონომიკური კეთილდღეობა. შესაბამისად, საქართველოში უნდა შეიცვალოს სახელმწიფო ბიუჯეტიდან ერთჯერადად გასაცემი მაქსიმუმ 1000 ლარიანი ანაზღაურების წესი და გაიცეს იმგვარი დეკრეტული ანაზღაურება, რომელიც უზრუნველყოს ქალისა და ბავშვის კეთილდღეობა.
