ეკონომიკური რყევების და კრიზისების დროს, ფისკალური პოლიტიკის გამოყენებით მთავრობებს შეუძლიათ გააუმჯობესონ, ან გააუარესონ ქვეყნის ეკონომიკური მდგომარეობა.
ისტორიულად, ზოგიერთმა მთავრობამ, სწორ დროს სწორი ფისკალური პოლიტიკა გაატარა, რამაც ხელი შეუწყო ეკონომიკურ გაჯანსაღებას. ასევე იყო შემთხვევები, როდესაც მთავრობებმა არასწორ ფისკალურ პოლიტიკას მიმართეს და ქვეყანა უფრო მწვავე ეკონომიკური პრობლემების წინაშე დააყენეს.
გლობალიზაციის პირობებში, ეროვნული ეკონომიკები უფრო მოწყვლადი ხდება საგარეო შოკების მიმართ, რაც ადგილობრივ დონეზე ეკონომიკურ რყევებში და დესტაბილიზაციაში გამოიხატება.
მიჩნეულია, რომ სამართალი გენდერულად ნეიტრალურია და ის საზოგადოების ყველა წევრს თანაბრად ეხება, მაგრამ ქალების სპეციფიკური გამოცდილებების და საჭიროებების მიმართ სამართლის „ნეიტრალურობა“ ხშირად სამართლის „გულგრილობას“ გულისხმობს. აღნიშნულიდან გამომდინარე, საჭირო ხდება სამართალშემოქმედებისა და სამართალწარმოების პროცესის კრიტიკული გააზრება, რათ მან ერთი მხრივ დაინახოს, ხოლო მეორე მხრივ, აღმოფხვრას ისტორიულად განპირობებული სტრუქტურული გენდერული უთანასწორობა.
რა უნდა ვიცოდეთ?
საკუთრება და კაპიტალი, ინდივიდის თავისუფლებასთან ერთად, ლიბეარლური სისტემის მთავარი ელემენტია. მისი მოპოვება და შენარჩუნება ადამიანთა შრომის გარეშე შეუძლებელია. ლიბეარალური სისტემების განვითარებაზე დაკვირვებამ დაგვანახა, რომ უმცირესობის კიდევ უფრო გასამდიდრებლად გაიზარდა უმრავლესობის ექსპლუატაცია. ამან დაპირისპირებულ მხარეებად დაყო საზოგადოება და გაამძაფრა პროტესტი. შედეგად ლიბერალურ სისტემას დისციპლინის ზომების გაძლიერება დასჭირდა. ამდენად, წესრიგს ახალი მნიშვნელობა და ფუნქცია გაუჩნდა – მას უნდა დაეცვა კაპიტალი მშრომელების ამბოხისა და პროტესტისგან.
კრიმინოლოგია, როგორც მეცნიერების ცალკეული დარგი, მე-18 საუკუნის ბოლოდან განვითარდა. მისი მიზანია დანაშაულის, დანაშაულებრივი ქმედებების, სასჯელის ეფექტის და ზოგადად, სასჯელის ფენომენის ანალიზი. კლასიკურ კრიმინოლოგიას მნიშვნელოვანი წვლილი მიუძღვის დამნაშავის, როგორც რაციონალური სუბიექტის გაგების ჩამოყალიბებაში. ეს იყო გადახვევა მანამდე გაბატონებული დანაშაულის სპირიტუალური (სამყაროსა და არსებული რეალობის, მათ შორის დანაშაულის თუ დამნაშავის რელიგიური თუ მეტაფიზიკური პერსპექტივით) გაგებისგან. ამ ყველაფრის შემდეგ დანაშაულზე მოძღვრება უფრო მეტად დაემყარა ზუსტ მეცნიერებებს და შესაბამისად, სასჯელმაც თეატრალური, პერფორმატიული ბუნებიდან, მეტად შეიძინა პრაგმატული, ეკონომიკურად დასაბუთებადი შინაარსი.
სასამართლოს მთავარი იარაღი გადაწყვეტილებაა. მისი ძალაუფლება კი ამ გადაწყვეტილების მიმართ ხალხის ნდობას და აღიარებას ეფუძნება. სწორედ ამას გულისხმობს ლეგიტიმაციის იდეაც – უფლებამოსილებას, რომ იმოქმედო და ამ უფლებამოსილების ცნობას სხვების მხრიდან.
კლასიკური ლიბერალური თეორიის თანახმად, თანასწორობის უფლება რეალიზებული იქნება, თუ სახელმწიფო ნეგატიურ ვალდებულებებს შეასრულებს. ესე იგი, თავს შეიკავებს ნებისმიერი ჩარევისგან, რამაც, შესაძლოა, ადამიანების ერთმანეთისგან რაიმე ნიშნით განსხვავება გამოიწვიოს. ეს თეორია არ ითვალისწინებს სახელმწიფოს ანდა სხვა აქტორების მიერ რესურსის გაღების საჭიროებას. ამ მიდგომის თანახმად, ადამიანების განსხვავებულობას რაც ნაკლებად „შევიმჩნევთ“, მით უფრო მარტივად მიაღწევენ თანასწორობას. არსებობს საფრთხე, რომ მხოლოდ ამგვარმა გაგებამ თანასწორობის პრინციპის ტექნიკურ, შინაარსისგან დაცლილ აღქმამდე მიგვიყვანოს. ეს მიდგომა, რომელიც სამომავლო პროგრესის მხრივ, ნაკლებად პერსპექტიულია, თანამედროვე იურისდიქციებშიც აქტიურად და მეინსტრიმულად გამოიყენება.
გავრცელებული აზრით, ადამიანის უფლებების მასობრივი დარღვევის მიზეზები სახელმწიფოს კონკრეტული პოლიტიკა, გაუმართავი ინსტიტუტები, პოლიტიკური ლიდერების ქმედებები, და სხვა მსგავსი ინდივიდუალური თუ ინსტიტუციური ჩავარდნებია. ასე დასმული პრობლემა ითარგმნება ისეთ გამოსავლებში, როგორიცაა საკანონმდებლო რეფორმა, ინსტიტუტების გაძლიერება, ანგარიშვალდებულების, გამჭირვალობის და კარგი მმართველობის სხვა პრინციპების, ან პრაქტიკის დანერგვა და ა.შ.
ბოლოდროინდელი ტექსტების სერიაში გერმანელი სოციოლოგი ვოლფგანგ შტრეეკი საუბრობს კაპიტალიზმსა და დემოკრატიას შორის არსებულ შინაგან კონფლიქტზე. კაპიტალიზმის დაგროვების ლოგიკას, ამბობს ის, ყოველთვის ეშინოდა დემოკრატიის, რადგან დემოკრატია ღარიბი უმრავლესობის მიერ არჩეული ხელისუფლების მმართველობას გულისხმობს: ხელისუფლება, რომელიც ვერ პასუხობს სიმდიდრის გადანაწილების შესახებ ღარიბი უმრავლესობის მოთხოვნებს, მხარდაჭერას კარგავს. შტრეეკის მიხედვით, ხელისუფლების გადანაწილებითი ჩარევის მიმართ შიში კაპიტალიზმს აიძულებს, კანონის ძალით დააფუძნოს წესრიგი, რომელშიც პოლიტიკური ხელისუფლების ჩარევა არა უბრალოდ არასასურველია, არამედ აკრძალულია. გასული საუკუნის 80-იანი წლებში საბაზრო ფუნდამენტალისტები ამბობდნენ, რომ სხვა არჩევანი არ არსებობს; დღეს უკვე ხშირად გაიგონებთ, რომ სხვა არჩევანი არაკონსტიტუციურია.
ამერიკული სამართლებრივი რეალიზმი სამართალს, არსებითად, სოციოლოგიურად უყურებს: მას სამართალი აინტერესებს არა განყენებულად, არამედ იმ სოციალურ სინამდვილეში, რომელშიც ის ყალიბდება, ვითარდება და მოქმედებს. ამერიკული სამართლებრივი რეალიზმი უპირისპირდება ფორმალიზმს, რომლის მიხედვით სამართალი არის თვითკმარი სისტემა და სამართლებრივ საკითხების განსჯა არ მოითხოვს მორალურ თუ პოლიტიკურ ღირებულებათა გათვალისიწინებას.
ვეტინგის საფუძვლები საქართველოს სასამართლოში
საქართველოს ევროკავშირში შემდგომი ინტეგრაციის წინაპირობა მართლმსაჯულების გაჯანსაღება და ამ მიზნით სასამართლოში ვეტინგის ჩატარებაა. სტატიაში იმ გამოწვევების ნაწილს მოვუყრით თავს, რომლებიც სასამართლოში ვეტინგის ჩატარების საჭიროებაზე მიუთითებს.
ვეტინგის შესახებ მიმდინარე დისკუსიები საზოგადოებას უჩენს კითხვას, ვინ და რა კრიტერიუმებით უნდა შეაფასოს მოსამართლეები, რომელთაც დანიშვნამდე თანამდებობასთან შესაბამისობის შემოწმების პროცედურა ერთხელ უკვე გაიარეს. ამ სტატიაში სწორედ ამ კითხვებს ვუპასუხებთ.
სოციალურ კეთილდღეობას და პოლიტიკურ მშვიდობას დამოუკიდებელი ინსტიტუტები ქმნის. პოლიტიკური ჯგუფების თუ კორპორაციული გავლენების პირობებში სასამართლოს დამოუკიდებლობის მიღწევა შეუძლებელია. ვეტინგის ამოცანა სწორედ ამ გავლენებისა და კონტროლისაგან სასამართლოს ინსტიტუციური გათავისუფლებაა. ვეტინგით დასახული ამოცანები რამდენიმე მეთოდით მიიღწევა და მათ ამ სტატიაში მიმოვიხილავთ.
ბოლო პერიოდის პოლიტიკურ დისკუსიებში ხელისუფლება სულ უფრო ხშირად ახსენებს სუვერენიტეტს. მმართველმა გუნდმა ეს რიტორიკა მაშინ გააქტიურა, როცა ჩვენმა სტრატეგიულმა პარტნიორებმა, ქვეყნის საგარეო კურსის მკვეთრი ცვლილებისა და ევროინტეგრაციის პროცესის ხელშეშლის კრიტიკა დაიწყეს. ამ სტატიაში ვეცდებით მოკლედ ავხსნათ, საიდან იღებს სათავეს „სუვერენული დემოკრატიის“ იდეა, რა კავშირი აქვს მას რეალურად სუვერენიტეტთან და რას გულისხმობს ის საქართველოს კონტექსტში.
კომენტარის მიერ ჩატარებული რაოდენობრივი კვლევის მონაცემების თანახმად, რესპონდენტთა 63% უკმაყოფილო ან ძალიან უკმაყოფილოა, ხოლო 33% ნეიტრალურად უყურებს სახელმწიფოს როლს შრომასთან დაკავშირებული საკითხების მოგვარებაში. მეტიც, რესპონდენტთა დიდი ნაწილი, სამსახურში არსებულ გამოწვევებს სამუშაოს შეცვლით (21%), სხვა სამუშაოს დამატებით (32%) უმკლავდება ან საერთოდ ვერ უმკლავდება პრობლემებს დამოუკიდებლად (18%). ეს ცხადად აჩვენებს, რომ სახელმწიფოს როლი და ფუნქცია არ არის სათანადო არსებული გამოწვევების გადაწყვეტაში.
ქვეყანაში სოციალური დაცვის მექანიზმები არ არის სისტემური და უმეტესად ფრაგმენტულია. არაფორმალურ შრომაში დასაქმებული ადამიანებისთვის ეს პრობლემა კიდევ უფრო მძიმედ დგას, ვინაიდან ისინი შეღავათებისა და სოციალური დაცვის მიღმა არიან. ამასთან, ზოგჯერ ფორმალურ სექტორში დასაქმებულსაც არ აქვს წვდომა სოციალური დაცვის გარკვეულ ინსტრუმენტებზე.
საქართველოში მშრომელების ბრძოლა საკუთარი უფლებების დასაცავად და უსამართლო შრომითი პირობების შესაცვლელად უფრო რთულია, ვიდრე ეკონომიკურად ძლიერ ქვეყნებში. ამას მრავალი მიზეზი განაპირობებს.
ბოლო წლებში, ქვეყანაში შრომითი უფლებების დაცვის მიმართულებით საკანონმდებლო რეფორმები გატარდა. ამის შედეგად შედარებით გაძლიერდა დასაქმებულთა სამართლებრივი გარანტიები, ასევე შრომით უფლებებზე ზედამხედველობა. მიუხედავად ამისა, საქართველოში ბევრ სხვადასხვა სფეროში მშრომელთა უფლებები ყოველდღიურად ირღვევა.
ბოლო პერიოდის აქციებმა კიდევ ერთხელ გამოააშკარავა სახელმწიფოს რეპრესიის მასშტაბი. ის პროტესტის ჩახშობას ყველაზე მძიმე მექანიზმებით ცდილობს, აცოცხლებს დემონსტრანტების უსაფუძვლო დასჯის, პოლიციის ძალის გადამეტებისა და დაუსჯელობის წარსულ პრაქტიკას. პოლიციამ ამ დრომდე აქციებზე, სხვადასხვა საფუძვლით, 200 ადამიანი დააკავა. დაკავებულთა უმრავლესობა პოლიციის მხრიდან ფიზიკურ და სიტყვიერ ანგარიშსწორებაზე მიუთითებს. მედიასაშუალებებებით არაერთი ფაქტი გავრცელდა, რომელიც აჩვენებს დაკავებისას პოლიციის მიერ აქციის მონაწილეთა მიზანმიმართული ანგარიშსწორებისა და მძიმე ფიზიკური დაზიანების ფაქტებს. დაკავებისას ძალის გადამეტების გამო, რამდენიმე პირს სამედიცინო ჩარევაც დასჭირდა. ამის მიუხედავად, ამ ეტაპზე არც ერთი პოლიციის თანამშრომლის პასუხისმგებლობა არ დამდგარა. სახელმწიფო ამის გამართლებას ხშირად ერთი არგუმენტით ცდილობს − თითქოს ვერ ახერხებს მოძალადე პოლიციელების იდენტიფიცირებას.
ამ სტატიაში განვიხილავთ, რას ნიშნავს სახელმწიფოს ეს არგუმენტი სინამდვილეში.
საქართველოში, ბოლო დროის შემაშფოთებელი ცვლილებების ფონზე, წარდგენილია კანონპროექტი „დაგროვებითი პენსიის შესახებ” საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე, რომელიც საპენსიო სააგენტოს ფუნქციებსა და მმართველობის ფორმაში ცვლილებების შეტანას ისახავს მიზნად. ეს ცვლილებები ორი მთავარი საკითხის ირგვლივ ერთიანდება – ინვესტიციების შესაძლებლობა და სააგენტოს მმართველობა.
15 აპრილიდან 17 მაისამდე პერიოდში კანონის საწინააღმდეგო აქციაზე 200-მდე დემონსტრანტი დააკავეს. მათ შორის 7 პირი სისხლის სამართლის წესით. ასევე, საგამოძიებო ორგანოში გამოკითხვაზე ინტენსიურად იბარებენ დემონსტრანტებს. ამ სტატიაში მოკლედ ვიმსჯელებთ იმ დანაშაულებზე, რომელთა გამოყენებითაც სახელმწიფო დემონსტრანტების დაფრთხობას და პროტესტის შესუსტებას ცდილობს.
ტრანზიციულ სისტემებში წარსულში მომხდარ სისტემურ დანაშაულებზე არასათანადო რეაგირება გასაქანს არ აძლევს მტკიცე დემოკრატიის შენებას. ასეთ მნიშვნელოვან საკითხებზე საზოგადოებრივი კონსენსუსის არარსებობა მსუყე ნიადაგია ავტორიტარიზმისთვის. ამგვარ რეალობაში ზოგჯერ დემოკრატიისა და ავტორიტარიზმისთვის დამახასაითებელი ნიშნები ერთამანეთს ერწყმის („ჰიბრიდულ რეჟიმი“). აქ პოლიტიკური ლიდერები სახელმწიფოს დემოკრატიის სახელით, მაგრამ რეალურად ავტორიტარული მეთოდებით მართავენ. ავტორიტარულია რეპრესიული აპარატის ხელწერაც, რომელსაც ზურგს ლიბერალური „ლეგიტიმიზაცია“ და „თანხმობაზე დაფუძნებული ძალის გამოყენების“ იდეა უმაგრებს.
ლიბერალური დემოკრატიის მრავალნაირი კრიტიკა არსებობს, თუმცა მათი ამოსავალი ერთია − პოლიტიკური მოწყობის ეს ფორმა ვერ ამართლებს იმ იმედს, რასაც ისახავდა და ვერ ასრულებს იმ დაპირებას, რაც დადო.
წინა სტატიაში ვეცადეთ ჩამოგვეყალიბებინა ლიბერალური დემოკრატიის არსი, გვესაუბრა მისი წარმოშობისა და განვითარების ტენდენციებზე. ახლა კი გვინდა ყურადღება გავამახვილოთ პრინციპებზე, რომელსაც ის ეყრდნობა.
საქართველოს პარლამენტმა 2024 წლის 19 აპრილს მესამე მოსმენით მიიღო კანონი საქართველოს საგადასახადო კოდექსში ცვლილებების შეტანის შესახებ. საგადასახადო კოდექსის 309-ე მუხლის 145-ე ნაწილს დაემატება 146-ე ნაწილი, რომელიც შეღავათიანი დაბეგვრის მქონე, ე.წ. ოფშორული ქვეყნებიდან საქართველოში აქტივების მოზიდვას ემსახურება.
ხელისუფლებამ საკუთარი საზოგადოებისთვის მიცემული პირობა გატეხა და კანონპროექტი ხელახალი განხილვისთვის პარლამენტში დააბრუნა. ახლა კი ხელისუფლების პროპაგანდა ცდილობს, რომ ეს ინიციატივა გამჭვირვალობის არგუმენტით შეფუთოს და თან დაარწმუნოს საზოგადოება, რომ ანალოგიური კანონები დემოკრატიულ სისტემებშიც მოქმედებს. ამ სტატიის მიზანია საზოგადოებას გააცნოს სიმართლე კანონპროექტის შესახებ.
მას შემდეგ, რაც საქართველოს ხელისუფლებამ, არაერთხელ და დემონსტრაციულად, რეაგირების გარეშე დატოვა მოწოდებები სასამართლოს და იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს ძირეული რეფორმის საჭიროებაზე, ვენეციის კომისიამ, პირველად და მკაფიოდ მიუთითა საქართველოში ვეტინგის მექანიზმის გამოყენების იდეაზე. მოგვიანებით ეს საკითხი დღის წესრიგში ევროკომისიამაც დააყენა. გასულ წელს, საქართველოსთვის ევროკავშირის კანდიდატი ქვეყნის სტატუსის მონიჭებასთან ერთად, ევროკავშირის 9 პრიორიტეტში ჩაიწერა კეთილსინდისიერების შემოწმების სპეციალური მექანიზმის დანერგვის შესახებ იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს წევრების, უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეებისა და სასამართლოს თავმჯდომარეების მიმართ. ვეტინგთან დაკავშირებით ბევრი შეკითხვა დაგროვდა და შევეცდებით მათ ამ ტექსტში ვუპასუხოთ.
რატომ წამოვიწყეთ სტატიების ეს ციკლი?
ყოველდღიურ ცხოვრებაში არც თუ იშვიათად გვესმის ტერმინი „ლიბერალური დემოკრატია“. მას მიაწერენ კონკრეტულ პოლიტიკურ სიკეთეებს, ან პირიქით, პრობლემების მიზეზად მოჰყავთ. მასზე იმდენად ხშირად საუბრობენ, გვექმნება შთაბეჭდილება, რომ ის ერთადერთი, უალტერნატივო დემოკრატიული სისტემაა.
ჩვენი სურვილია სტატიების ახალ ციკლში მმართველობის ამ მოდელზე, მის შინაარსსა და მახასიათებლებზე ვისაუბროთ. ერთად გავაანალიზოთ, რატომ გახდა ის დომინანტური მოდელი, შევხედოთ მას კრიტიკული პერსპექტივიდან; გვინდა ვცადოთ და გვიგოთ, რა შეიძლება იყოს ალტერნატივა და სად უნდა ვეძიოთ ის.
საქართველო გამოირჩევა ეთნიკური ჯგუფების მრავალფეროვნებით. ეთნიკური უმცირესობები კომპაქტურად რამდენიმე მუნიციპალიტეტში არიან დასახლებული (მათ შორის, ნინოწმინდა, ახალქალაქი, ახალციხე, მარნეული). ამ სტატიაში ვისაუბრებ ჩემს გამოცდილებაზე და ჩემ გარშემო მყოფი ხალხის მძიმე ყოფაზე ნინოწმინდაში.
მარნეულის მუნიციპალიტეტის სოფელი შაუმიანი ეთნიკური სომხებით კომპაქტურად არის დასახლებული (დღეის მდგომარეობით, დაახლოებით 3000 ადამიანი). როგორც ეთნიკური უმცირესობებით კომპაქტურად დასახლებულ საქართველოს სხვა ადგილებშიც, სოფელ შაუმიანშიც მწვავედ დგას ინტეგრაციის პრობლემა, რომელიც სხვადასხვა კუთხით ვლინდება. ამ ყველაფრის საფუძველია ქართული ენის არცოდნა, რომელიც უბრალოდ ენის ცოდნის პრობლემა არაა − იგი სცდება მის საზღვრებს და მრავალი გამოწვევის წინაშე აყენებს ეთნიკურად სომეხ მოსახლეობას.
დავიბადე და გავიზარდე მარნეულის მუნიციპალიტეტის სოფელ კირიხლოში. 2006 წელს დავიწყე სკოლაში სიარული, საბავშვო ბაღში საერთოდ არ მივლია, იმიტომ, რომ არც ჩვენს სოფელში და არც მეზობელ სოფლებში არ არსებობს საბავშვო ბაღი ან სკოლამდელი განათლების ცენტრი. წარმოიდგინეთ, როგორი რთულია 6 წლის ბავშვისთვის პირდაპირ სკოლაში მისვლა და სასკოლო გარემოში ადაპტირება.
ეთნიკურ უმცირესობად ყოფნა საქართველოში შეიძლება ფუფუნებადაც კი მიაჩნდეს საზოგადოების უმრავლესობას, რადგან ფიქრობენ, რომ თავისუფალი თანაბარუფლებიანი მოქალაქეები ვართ და არანაირი განსხვავებული პრობლემა არ გვაქვს. შეიძლება, ზოგიერთი იმასაც ფიქრობს, რომ ,,იმაზე მეტი უფლებებით ვსარგებლობთ, ვიდრე საჭიროა“. სინამდვილე კი სრულიად სხვანაირია.
განათლების უფლება საქართველოს კონსტიტუციით არის გარანტირებული. ამ უფლების სრულფასოვანი რეალიზება აუცილებელია დემოკრატიული სახელმწიფოს შენებისთვის. ამავე დროს, დაბრკოლებები განათლების ხელმისაწვდომობის კუთხით ადამიანს უზღუდავს სრულფასოვანი არსებობის საშუალებას.
ეთნიკური უმცირესობებისთვის ხარისხიანი განათლების მიღება არის პოტენციალის, უნარ-ჩვევების, ცოდნისა და შესაძლებლობების განვითარების წინაპირობა, რაც აუცილებელია მათი თანაბარ პირობებში საზოგადოებრივ ცხოვრებაში ეფექტიანი ინტეგრაციისთვის.
ეთნიკური უმცირესობები ნაკლებად იღებენ უმაღლეს განათლებას. სრულ საშუალო განათლებაზე მაღალი საფეხურისთვის მიღწეული აქვს ქვეყნის მთლიანი მოსახლეობის 43%-ს, იგივე მაჩვენებელი კი ეთნიკური უმცირესობების შემთხვევაში 26%-ია.
ბოლო წლებში ჯანდაცვის სექტორში ხარჯების ზრდისა და საყოველთაო ჯანდაცვის პროგრამის ამოქმედების მიუხედავად, ჯანდაცვის ხელმისაწვდომობა კვლავ გამოწვევად რჩება. სამედიცინო სერვისების ხელმისაწვდომობასა და საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის მართვაში მნიშვნელოვანი რგოლი პირველადი ჯანდაცვაა, რომლის მასშტაბიც საქართველოში ჯერ კიდევ შეზღუდულია.
საქართველოში საყოველთაო ჯანდაცვის პროგრამის ამოქმედების შემდეგ, სერვისებზე გეოგრაფიული ხელმისაწვდომობა გაიზარდა. თუმცა, ეთნიკური უმცირესობებით დასახლებულ რეგიონებში სამედიცინო დაწესებულებებზე ფიზიკურ წვდომას მაინც აფერხებს გაუმართავი სატრანსპორტო სისტემა. ადგილზე მისულ მოქალაქეებს კი ენის ბარიერის, ექიმების შეზღუდული სამუშაო გრაფიკის, არასაკმარისი რესურსებისა და ინფრასტრუქტურული პრობლემების გამო სრულყოფილი სერვისის მიღება მაინც უჭირთ.
სამედიცინო სერვისებზე ხელმისაწვდომობის ხარისხი ქვეყანაში მოქმედ ჯანდაცვის მოდელთანაა დაკავშირებული. მართალია არ არსებობს საუკეთესო ჯანდაცვის ერთი კონკრეტული მოდელი, თუმცა, ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის თანახმად, ნებისმიერ სისტემაში პრიორიტეტული უნდა იყოს პირველადი ჯანდაცვის განვითარება, ჯანდაცვით საყოველთაო მოცვა, ხარისხიანი, უსაფრთხო, დროული და ხალხის საჭიროებებზე ორიენტირებული მომსახურება, რომელსაც კერძო თუ საჯარო დაწესებულებებში ეფექტიან კონტროლს სახელმწიფო გაუწევს.
ჯანმრთელობა ღირსეული ცხოვრების, საზოგადოების განვითარებისა და კეთილდღეობის საზომია. მასზე ზრუნვა სცდება ინდივიდუალური პასუხისმგებლობის ფარგლებს და სახელმწიფოს ჯანმრთელობისა და სოციალური პოლიტიკის ისეთი სისტემის შექმნას ავალებს, რომელიც საზოგადოების ყველა ჯგუფს მისწვდება.
სკოლამდელი განათლების საყოველთაობა და თანაბარი ხელმისაწვდომობა გარანტირებულია კანონმდებლობით. მიუხედავად ამისა, საქართველოში საბავშვო ბაღში სკოლამდელი ასაკის ბავშვების მხოლოდ 72% დადის, მაშინ, როცა ევროპული სამიზნე ნიშნული 95%-ია. ამასთან, გაეროს ბავშვთა ფონდის 2018 წლის მონაცემებით, ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენელ ბავშვებში სკოლამდელ დაწესებულებებში ჩართულობა მხოლოდ 33%-ს შეადგენდა.
კანონმდებლობით სახელმწიფო უზრუნველყოფს ზოგადი განათლების მიღებას სახელმწიფო ან/და მშობლიურ ენაზე. საქართველოში ფუნქციონირებს სომხურენოვანი, აზერბაიჯანულენოვანი და რუსულენოვანი სკოლები და სექტორები. ასეთი სკოლები ზოგად საგანმანათლებლო დაწესებულების დაახლოებით 10%-ია (294). იმ მოსწავლეთა წილი კი, რომლებიც არაქართულენოვან ან სექტორულ სკოლებში სწავლობენ, 14%-ია.
მსოფლიო ჯანდაცვის ორგანიზაციის ინფორმაციით, ბოლო პერიოდში გლობალური ტენდენცია აქვს როგორც აზარტულ თამაშებში ინვესტიციის, ასევე მისი მოხმარების ზრდას. საქართველოშიც სათამაშო დაწესებულებები თითქმის ყველგან გვხვდება. განსაკუთრებით ბევრია ის ტურისტულ და საზღვრისპირა მხარეებში. ეს ზრდის აზარტულ თამაშებზე დამოკიდებულების (ლუდომანია) და სხვა თანმდევი სოციალური რისკების საფრთხეებს.
ქვეყანაში არსებული ზოგადი მდგომარეობის შესწავლის შემდეგ, გადავწყვიტეთ, სათამაშო ბიზნესთან დაკავშირებული საკითხები მუნიციპალურ დონეზე განგვეხილა. ამისთვის ახალქალაქი შევარჩიეთ.
ამას ორი მიზეზი აქვს:
ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია სათამაშო ბიზნესს ჯანმრთელობისთვის საფრთხის შემცველად მიიჩნევს. თუმცა, ის ბოლო წლებში მნიშვნელოვნად არის გაზრდილი მთელი მსოფლიოს მასშტაბით. იგივე ხდება საქართველოშიც. კვლევები ცხადყოფს, რომ აზარტული თამაშების ორგანიზება ერთ-ერთი ყველაზე მომგებიანი საქმიანობაა საქართველოში და მისი ბრუნვა ყოველწლიურად მატულობს.
ლიბერალური დემოკრატიის ფარგლებში განვითარებულმა ეკონომიკურმა სისტემამ ნოყიერი ნიადაგი შეუქმნა აზარტული თამაშების ინდუსტრიის (იგივე სათამაშო ბიზნესი) განვითარებას, შეასუსტა ამ სფეროში რეგულაციები და სახელმწიფოს როლი მის მართვაში. დროთა განმავლობაში ეს სფერო ბიუჯეტის ერთ-ერთ მთავარ წყაროდ იქცა, განსაკუთრებით კი – ღარიბი ქვეყნებისთვის. მაგრამ ამ ვითარებამ საზოგადოების სოციალურ ქსოვილს შეუქმნა საფრთხე.
ლიბერალურ დემოკრატიაში ჩამოყალიბებულმა მართვის მოდელებმა დაასუსტა მოქალაქის პოლიტიკური როლი და არაპროპორციულად დიდი ძალაუფლება მიანიჭა ელიტას. დროთა განმავლობაში ცხადი გახდა, რომ ხალხის პოლიტიკური წარმომადგენლობის იდეამ საწყის მიზნებს ვერ უპასუხა. გაიზარდა უკმაყოფილება და პროტესტი, რამაც საფრთხე შეუქმნა ელიტის სტაბილურობას და ის იძულებული გახდა, ძალაუფლების ნაწილი დაეთმო. ასე გაჩნდა მონაწილეობითი დემოკრატია, ანუ გადაწყვეტილების მიღების პროცესში მოქალაქეთა ჩართულობაზე ორიენტირებული მართვის მოდელი. დროთა განმავლობაში განვითარდა მისი მექანიზმებიც. თუმცა, სახელმწიფოებმა ამ დრომდე ვერ შეძლეს მონაწილეობის თანასწორი შესაძლებლობის შექმნა საზოგადოების ყველა ჯგუფისთვის, ეს განსაკუთრებით ეთნიკურ უმცირესობებზე ითქმის, რაც აფერხებს მათი საჭიროებების გათვალისწინებას პოლიტიკის ფორმირებისას და ზრდის უთანასწორობას საზოგადოების წევრებს შორის. ეს გამოწვევაა საქართველოსთვისაც.
მოქალაქეთა მონაწილეობაზე დამყარებულ დემოკრატიას სულ მცირე ორი ელემენტი სჭირდება ფუნქციონირებისთვის. ესენია: (1) მონაწილეობის ინსტრუმენტები; (2) ამ ინსტრუმენტებზე ხელმისაწვდომობა. პირველ საკითხზე წინა სტატიაში ვისაუბრეთ, ახლა კი ეთნიკური უმცირესობებით დასახლებული რამდენიმე მუნიციპალიტეტის (ახალქალაქი, ნინოწმინდა, მარნეული, გარდაბანი) მაგალითზე მონაწილეობის ხელმისაწვდომობაზე ვიმსჯელებთ.
წარმომადგენლობითმა დემოკრატიამ თანდათან შეამცირა ხალხის გავლენა პოლიტიკურ პროცესებზე. ეს ზრდის საზოგადოების უკმაყოფილებას და სისტემასთან წინააღმდეგობას. ამ პირობებში მნიშვნელოვანი ფუნქცია აქვს საყოველთაო ჩართულობაზე ორიენტირებულ მართვის მოდელს. ის პოლიტიკაში რიგითი ადამიანების მონაწილეობის ინსტრუმენტებს ქმნის და პროცესებში რთავს მათ. სტატიაში ვნახავთ, ადგილობრივ დონეზე მონაწილეობის რა ფორმები მოქმედებს საქართველოში.
სახელმწიფო უფასო სრულფასოვან იურიდიულ მხარდაჭერას სთავაზობს მათ, ვინც სამართალწარმოების ხანგრძლივ, რთულ და ძვირადღირებულ პროცესს დამოუკიდებლად ვერ უმკლავდება. თუმცა, ეს სერვისი არ არის საყოველთაო, ანუ მას ყველა უპირობოდ ვერ მიიღებს, რაც განსაკუთრებით პრობლემურია ეთნიკური უმცირესობებისთვის.
სასამართლოში სამართალწარმოება ქართულად მიმდინარეობს, ხოლო მას, ვინც სახელმწიფო ენას ვერ ფლობს, სახელმწიფოს ხარჯზე ენიშნება თარჯიმანი. ამ სტატიაში ვისაუბრებთ, თუ რა სირთულეები ექმნებათ ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენლებს თარჯიმნის სერვისით სარგებლობისას.
სასამართლოს გზით უფლებების დაცვას ფინანსური ხარჯები ახლავს თავს. ზოგჯერ კი ეს გარდაუვალი ხარჯები მოქალაქეს სამართლებრივი დავისგან თავის შეკავებისკენ უბიძგებს და პრობლემების ამ გზით გადაჭრაზე უარს ათქმევინებს. ეს სტატია სწორედ სასამართლო დავასთან დაკავშირებულ ხარჯებს მიმოიხილავს.
მართლმსაჯულებაზე ხელმისაწვდომობა არის უფლება, რომელიც უპირველესად მასზე ტერიტორიულ და ფიზიკურ წვდომას მოიაზრებს. უფრო ფართო გაგებით, ეს პრინციპი მოითხოვს ყველა იმ სოციალურ-პოლიტიკური ბარიერის გაუქმებას, რომელიც მოქალაქეებს ურთულებს ამ უფლებით სარგებლობას. ასეთი ბარიერები შეიძლება იყოს სასამართლო ხარჯები, სამართალწარმოების ენა, იურიდიული დახმარების არქონა და სხვა. სტატიების ამ ციკლში, მართლმსაჯულების ხელმისაწვდომობაზე და ეთნიკური უმცირესობებისთვის არსებულ ბარიერებზე ვისაუბრებთ.
ადგილობრივ დონეზე მართვის პროცესში საზოგადოების ჩართულობას ორი სარგებელი აქვს: ის მუნიციპალიტეტის საქმიანობის ეფექტიანობას ამაღლებასთან ერთად, სახალხო საჭიროებებზე ორიენტირებული პოლიტიკის წარმოების უწყობს ხელს. ამ იდეის მნიშვნელობა და ღირებულება უდავოა, ამიტომ დღეს დისკუსიები უმეტესად მონაწილეობის ფორმების, ინსტრუმენტებისა და ყველა ჯგუფისთვის ჩართულობის თანაბარი შესაძლებლობების შექმნის შესახებ მიმდინარეობს. სტატიაში ადგილობრივ დონეზე გადაწყვეტილების მიღების პროცესში ეთიკური უმცირესობების მონაწილეობასა და მის მნიშვნელობაზე ვისაუბრებთ.
საქართველოში სოციალური და ეკონომიკური უთანასწორობა ადამიანების ყოველდღიური ცხოვრების თანმდევი მოვლენაა. ეთნიკური უმცირესობები კი დამატებით აწყდებიან პრობლემებს დასაქმების და შემოსავლის გამომუშავების თვალსაზრისით.
განათლება აღიარებულია, როგორც დამოუკიდებელი უნივერსალური უფლება, ასევე ფუნდამენტი და წინაპირობა, რომლის რეალიზებაც გადამწყვეტია სხვა ძირითადი უფლებებით სარგებლობისთვის. განათლებასთან დაკავშირებული საკითხები განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ეთნიკური უმცირესობებისთვის, ვინაიდან განათლების სისტემა უნდა ითვალისწინებდეს მათ სპეციფიურ საჭიროებებს.
ეთნიკური უმცირესობები ენობრივი ბარიერის გამო ხშირად მნიშვნელოვან სირთულეებს აწყდებიან, მაგალითად, შრომის ბაზარზე, განათლებაზე, ჯანდაცვასა და სხვა სოციალურ სერვისებზე ხელმისაწვდომობის მხრივ.
გარდა ამისა, ოფიციალური ენის არცოდნა გარკვეულწილად ხელს უშლის კულტურის, ტრადიციების გაზიარებას და საზოგადოებრივ ცხოვრებაში მეტ ჩართულობას.
სოციალური სახელმწიფოს შესახებ კონსტიტუციაში გაცხადებული მიზნის მიუხედავად, დღეს სოციალური პოლიტიკის სიმყიფე და ქვეყანაში არსებული სიღარიბე სრულიად თვალსაჩინოა. არაერთი ადამიანი ყოველდღიურ პრობლემებთან გამკლავებას ემიგრაციითაც ცდილობს. სოციალური უფლებებით სათანადო სარგებლობისთვის საკვანძოა სასამართლოს როლი, რომელსაც კონსტიტუცია აძლევს შესაძლებლობას, ჩაერიოს მაშინ, როდესაც სახელმწიფო ინსტიტუტები საკუთარ როლს არ ასრულებენ.
საქართველომ, კონსტიტუციაში სოციალური სახელმწიფოს პრინციპის დეკლარირებით, მოქალაქეების ეკონომიკურ და სოციალურ კეთილდღეობაზე ზრუნვის პასუხისმგებლობა აიღო. ეს ღირსეული განსახლებისათვის აუცილებელი პირობების შექმნასაც გულისხმობს, რაც დღეს არაერთი ადამიანის პრობლემაა, მაგალითად, სტიქიური მოვლენების შედეგად დაზარალებული და იძულებით გადაადგილებული პირების, რომლებსაც ჩვენი კანონმდებლობა ეკომიგრანტების სახელით იცნობს.
არასათანადო პოლიტიკისა და არასაკმარისი სახსრების გამო, განსახლების მოლოდინში წლობით ყოფნის პარალელურად, ეკომიგრანტები გადარჩენას ნათესავების, ახლობლების, ოჯახის წევრების საცხოვრებლებში ცდილობენ. სახელმწიფო კი ეკომიგრანტების საცხოვრებლით უზრუნველყოფას კიდევ უფრო აჭიანურებს. როგორც სასამართლოს გადაწყვეტილებებიდანაც ირკვევა, ამგვარი გაჭიანურება სააგენტოს მხრიდან სრულიად არასწორი პრაქტიკაა. თუმცა, თავის მხრივ, ვერც სასამართლო ახერხებს ეკომიგრანტების უფლებრივი მდგომარეობის არსებით გაუმჯობესებას.
ეკომიგრანტების განსახლების საკითხი სასამართლოს მსჯელობის საგანი შეიძლება გახდეს. მაგალითად, სახელმწიფოს უარი განსახლებაზე სასამართლოში საჩივრდება და ამის არაერთი მაგალითი გვაქვს. ამ სტატიაში სწორედ სასამართლოს პრაქტიკაზე ვისაუბრებთ.
ლიბერალურმა დემოკრატიამ ფუნდამენტურად შეცვალა პოლიტიკური წარმომადგენლობის ჩარჩო. მან არ დატოვა სივრცე სახალხო საჭიროებებზე სამუშაოდ. ეს ტენდენცია გვხვდება საქართველოშიც. ის ამომრჩევლისა და პოლიტიკური ელიტის გაუცხოებაში ვლინდება. საზოგადოებისთვის სიღარიბე და ეკონომიკური უთანასწორობა უმთავრესი პრობლემაა, თუმცა პოლიტიკური დღის წესრიგი არ ითვალისწინებს სოციალურ წუხილებს.
სტატიაში ვეცდებით, წარმოვაჩინოთ, რამდენად პრიორიტეტულია პარლამენტისთვის ის, რაც ყველაზე მეტად აწუხებთ ქვეყანაში.
„სოციალურად დაუცველის სტატუსი არ უნდა იყოს იმისკენ მიდრეკილი, რომ მოსახლეობამ არ იმუშაოს. შრომისუნარიანი მოსახლეობა უნდა მუშაობდეს …შრომისუნარიანი ადამიანები უნდა იყვნენ მიდრეკილები იქით, რომ კერძო სექტორში იმუშაონ…“ – ამბობს ფინანსთა მინისტრის მოადგილე.
სიმბოლურია, რომ სწორედ ფინანსთა სამინისტროს წარმომადგენელი საუბრობს სოციალურად დაუცველებსა და მომავალში გასატარებელ რეფორმებზე და არა ჯანდაცვისა და სოციალური დაცვის სამინისტრო. ამ მოვლენიდან კარგად ჩანს სახელმწიფოს ხედვა – სოციალურად დაუცველთა შემწეობა განიხილება არა სოციალური პასუხისმგებლობისა და სახელმწიფოს ვალდებულების საკითხად, არამედ მხოლოდ სახელმწიფოს ფინანსურ ტვირთად.
იმისთვის, რომ ავხსნათ, რატომ არის დასაქმების პრობლემა მუდმივად აქტუალური, საჭიროა, დავინახოთ, რა კეთდება ამ მიმართულებით სახელმწიფოს მხრიდან.
წარმომადგენლობით დემოკრატიას აქვს პრეტენზია, იმოქმედოს ხალხისთვის, ხალხის ძალით და სახელით. მისი თავდაპირველი იდეა იმ ისტორიული დისბალანსის გარღვევა იყო, რომელსაც საზოგადოების „მმართველ“ და „მართულ“ ნაწილებად დაყოფა იწვევდა. ამ მოდელში კენჭისყრის გზით შერჩეული ელიტა იღებს ძალაუფლებას. წარმომადგენლობითი სისტემის თავისებურება ის არის, რომ ერთი ელემენტი – საზოგადოებრივი ინტერესი – არის მისი როგორც უფლებამოსილების, ასევე ლეგიტიმაციის წყარო. წარმომადგენლობით მართვა უფლებამოსილია, თუ ის ეფუძნება სახალხო ინტერესების შეჯერების საფუძველზე გაკეთებულ თავისუფალ არჩევანს და ლეგიტიმურია, თუ მოქმედებს ამ ინტერესების ფარგლებში. თუმცა თანამედროვე ლიტერატურა კვლევებზე დაყრდნობით ხშირად საუბრობს ამ მოდელის კრიზისზე, რასაც ბევრი ფაქტორი შეიძლება განაპირობებდეს, მაგრამ ყველაზე ცხადად ორ რამეში ვლინდება – ერთია ამომრჩევლის რეპრეზენტაციის (ვის ტოვებს პოლიტიკური პროცესების მიღმა და ვის რთავს მასში), ხოლო მეორე – ამომრჩევლის ინტერესების დაცვის კრიზისი.
წარმომადგენლობის კრიზისი მხოლოდ ახალგაზრდა სახელმწიფოების პრობლემა არ არის. თუმცა მას განსხვავებული საფუძვლები და ფორმა აქვს მყიფე და მყარ დემოკრატიებში. ამ საკითხს ჩვენ საქართველოს მაგალითზე განვიხილავთ და ყურადღებას ამომრჩევლის ინტერესების დაცვაზე გავამახვილებთ.
ლიბერალური დემოკრატია წარმომადგენლობითი პრინციპის მეშვეობით მუშაობს. თეორიულად ამ კონცეფციის სათავეში ხალხი და მისი ინტერესი დგას. თუმცა, ბოლო პერიოდში სულ უფრო მეტი იწერება ამ მოდელის კრიზის შესახებ. ავტორები ვარაუდობენ, რომ წარმომადგენლობითი დემოკრატია ვერ ამართლებს საკუთარ მიზნებს, ის წარუმატებელია როგორც მოქალაქეთა წარმომადგენლობის, ასევე მისი ინტერესების დაცვაში. ამ მოდელის კრიზისის გლობალური ტენდენცია კარგად ჩანს საქართველოს პარლამენტის მაგალითზე. წინა სტატიებში ჩვენ ვიმსჯელეთ პარლამენტის როლზე სოციალურ საკითხებთან დაკავშირებით. ახლა კი ვისაუბრებთ, რა შეუძლია და რას აკეთებს ის საზოგადოების ფიზიკური უსაფრთხოების დასაცავად სტიქიური უბედურების დროს.
გლობალურად მზარდი სოციალური უთანასწორობისა და მმართველი ელიტების მიმართ საზოგადოებრივი უკმაყოფილების ფონზე, ლიბერალური დემოკრატიის კრიზისის შესახებ ბევრს საუბრობენ. ამ დისკუსიას ეჭვი შეაქვს მოქალაქის წარმომადგენლობის ტრადიციულ კონცეფციაში და არსებული დემოკრატიული მოდელის გადააზრების აუცილებლობას აყენებს დღის წესრიგში. ამას თავისი მიზეზი აქვს – ლიბერალურ დემოკრატიაში ხელისუფლება სათანადოდ ვერ წარმოადგენს ხალხს და ვერ იცავს მის ინტერესს. ამ ციკლის ფარგლებში ჩვენ პარლამენტზე, როგორც უმაღლეს წარმომადგენლობით ორგანოზე ვისაუბრებთ.
ქვეყანაში სიღარიბის დონის შესაფასებლად მნიშვნელოვანია როგორც დასაქმების სტატისტიკის შესწავლა, ასევე შემოსავლების ანალიზი. ამ სტატიაში განვიხილავთ სხვაობებს სხვადასხვა მეთოდოლოგიით დათვლილ მონაცემს შორის.
ეკომიგრანტების მიმართ სახელმწიფო პოლიტიკის განხორციელება და მათი სოციალურ-ეკონომიკური პირობების გაუმჯობესება დევნილთა, ეკომიგრანტთა და საარსებო წყაროებით უზრუნველყოფის სააგენტოს ევალება. ეკომიგრანტების ყოველდღიურ გამოწვევებზე ამ სტატიაში ვისაუბრებთ.
რამდენიმე კვირის წინ რაჭისა და გურიის რეგიონებს დამანგრეველი სტიქია დაატყდა თავს, რომელმაც არაერთი ადამიანის სიცოცხლე შეიწირა და მუდმივი საცხოვრებლის დატოვება აიძულა ბევრ ოჯახს. ამ სტატიაში სტიქიის შედეგად დაზარალებულთა ღირსეული საცხოვრებლით უზრუნველყოფასა და მასში სახელმწიფოს პასუხისმგებლობაზე ვისაუბრებთ.
ორპოლუსიან პოლიტიკურ სივრცეში ამომრჩევლის მობილიზების ყველაზე ეფექტიანი მექანიზმი ემოციური პოლარიზაციაა. ამ დროს პარტიებს არ უწევთ საზოგადოების წინაშე არსებული პრობლემების გადასაჭრელად ყოვლისმომცველი სტრატეგიების შემუშავება, პოლიტიკას პროპაგანდა ანაცვლებს, პარტიები კი მხარდაჭერის მოპოვებას ოპონენტზე უშინაარსო თავდასხმებით ცდილობენ.
უმუშევრობის დონის შემცირება და დასაქმებულთა რიცხვის ზრდა ქვეყნის ეკონომიკური განვითარების ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორია. ამ სტატიაში გავაანალიზებთ საქართველოში სტატისტიკის წარმოების მეთოდოლოგიას და შევისწავლით, რომელი მონაცემები რჩება მის მიღმა.
სოციალური დაცვის სქემების მიზანია, საზოგადოების დაუცველ წევრებს დაეხმაროს, რათა მეტად გაძლიერდნენ, დაძლიონ სიღარიბე და შეძლონ, შრომის ბაზარზე ღირსეულად დასაქმდნენ.
შრომის საერთაშორისო ორგანიზაციის მონაცემებით, 2020 წლის მდგომარეობით მსოფლიოში, ადამიანების 47% აქვს მინიმუმ ერთი სოციალური დაცვის შეღავათი. ამ შეღავათებით მოსარგებლეთა უმრავლესობა ამერიკისა და ევროპის კონტინენტზე ცხოვრობს. ეს გასაკვირი არ არის, რადგან ისტორიამ აჩვენა, რომ ძლიერი ეროვნული სოციალური უსაფრთხოების სისტემების ჩამოყალიბება გრძელვადიანი პროცესია, რომლის სრულფასოვან, მდგრად განვითარებას დრო და სწორი, მოქალაქეებზე მორგებული, პოლიტიკური ნაბიჯები სჭირდება.
ჩვენს გარშემო არაერთი ოჯახი კარგავს უკანასკნელ საცხოვრებელს ფინანსური ვალდებულებების გამო. მძიმე სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობის დასაძლევად და გარდაუვალი საჭიროებების დასაკმაყოფილებლად ადამიანები ფინანსურ სახსრებს ეძებენ და ხშირად ეს ძიება მევახშისგან თანხის აღებით სრულდება. თუმცა, ბევრმა არ იცის, როგორი საფრთხეები და სირთულეები ახასიათებს ასეთ სასესხო ურთიერთობებს. კანონი ვერ იცავს მოვალეებს მევახშეთა თვალთმაქცური და თაღლითური სქემებისგან და სამწუხაროდ, ამას ვერც სასამართლო ახერხებს. ამ სტატიაში მოგიყვებით რა და როგორ უნდა შეცვალოს სასამართლომ საცხოვრებელთან დაკავშირებული დავების განხილვისას.
სოციალური უფლებების კონსტიტუციონალიზება და დაცვა დღემდე მნიშნელოვან გამოწვევად რჩება. ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო სისტემა ლიბერალურ იდეოლოგიაზე დაფუძნებით განვითარდა, რომლის მიხედვითაც, თავისუფალ კონკურენციაზე ორიენტირებულ საბაზრო ეკონომიკას მნიშვნელოვანი გავლენა უნდა მოეხდინა სოციალურ კეთილდღეობაზეც. ეს მიდგომა ძლიერ ეკონომიკას ღირსეული ცხოვრების წინაპირობად მიიჩნევდა, რომელშიც ბაზარი სათანადო სამუშაო ადგილების და დოვლათის უზრუნველყოფით „აწარმოებდა კეთილდღეობას.“ ამ მიდგომამ სოციალურ უფლებებზე პასუხისმგებლობა სახელმწიფოდან ინდივიდუალურ პირებზე და კერძო სექტორზე გადაიტანა. ეს, დღეს თითქოს მოძველებული, რიტორიკა ჯერ კიდევ მყარად არის სახელმწიფოთა სოციალური პოლიტიკის საფუძვლებში შემორჩენილი. ამ მიდგომამ ხელი შეუშალა სოციალური უფლებების აღიარებასა და დაცვის ჯეროვანი სისტემის შექმნას, რადგან სადავო გახადა მისი სასამართლოს გზით აღსრულების საკითხი. თუმცა დღეს უკვე ადამიანის უფლებათა თანამედროვე დოქტრინა მკაფიოდ უპირისპირდება ამ მიდგომას. ის მნიშვნელოვან როლს ანიჭებს სასამართლოს სოციალური უფლებების დაცვის კუთხით.
საქართველოში მოსახლეობის მეექვსედი აბსოლუტურ სიღარიბეში ცხოვრობს, ხოლო ფარდობითი სიღარიბის წილი 20%-ამდე მერყეობს. ეს მიანიშნებს, რომ ადამიანთა დიდი ნაწილი საბაზისო მოთხოვნილებების დაკმაყოფილებასაც ვერ ახერხებს და ხშირად სესხების საშუალებით ცდილობს ეკონომიკურ სიდუხჭირესთან გამკლავებას.
ეუთოს დემოკრატიული ინსტიტუტებისა და ადამიანის უფლებების ოფისმა (ODHIR) მმართველი გუნდის მიერ ინიცირებული და შემდეგ საზოგადოების პროტესტის გამო უარყოფილი კანონპროექტების შესახებ დასკვნა გამოაქვეყნა. დოკუმენტი კრიტიკულად აფასებს კანონპროექტებს, მათ შესაძლო გავლენას საქართველოს დემოკრატიულ განვითარებაზე.
პოლიტიკური პოლარიზაცია მკაფიოდ განსხვავებული შეხედულებების მქონე პირთა დაპირისპირებას, მათ შორის წინააღმდეგობრივი მუხტის გაძლიერებას გულისხმობს. ის ამახინჯებს ჯგუფებს შორის ნორმალურ კომუნიკაციასა და ხელს უშლის შეთანხმებას სტრატეგიულ საკითხებზე. ამ სტატიაში მოკლედ განვიხილავთ პოლარიზაციის მნიშვნელობას, მის ფორმებს და ვიმსჯელებთ, როგორი გავლენა აქვს მას დემოკრატიაზე.
ოჯახები თვალთმაქცური სქემის შედეგად დაკარგულ საცხოვრებლებს, როგორც წესი, საკუთარი ნებით არ ტოვებენ. მათი გამოსახლებისთვის მევახშეები სასამართლოებს მიმართავენ. ასეთ დავაში კვალიფიციური იურიდიული წარმომადგენლობა და სასამართლოს როლი მოვალეებისთვის კრიტიკულად მნიშვნელოვანია.
ბოლნისის რაიონული სასამართლოს ერთ-ერთ გადაწყვეტილებაში ვკითხულობთ: „[პირს] დაეკისროს […] ზედმეტად მიღებული საარსებო შემწეობის – 20 ლარის უკან დაბრუნება თვეში 20%-ის დაფარვით, სახელმწიფო ბიუჯეტის სასარგებლოდ.“ 2018 წლის ეს საქმე ზედმეტად მიღებული საარსებო შემწეობის ბიუჯეტში უკან დაბრუნებას ეხება. სტატიაში სწორედ ამ საკითხთან დაკავშირებულ 2018-2020 წლების სასამართლო პრაქტიკას მიმოვიხილავთ.
სასამართლოს შეუძლია სახელმწიფო ორგანოს საქმიანობის უკეთესობისკენ შეცვლა და საარსებო შემწეობით სარგებლობაზე წვდომის მნიშვნელოვნად გაზრდა. ამ სტატიაში მოკლედ მიმოვიხილავთ უზენაესი სასამართლოს პრაქტიკას მოცემულ ჭრილში.
უთანასწორობის წინააღმდეგ ბრძოლაში სასამართლოს გადამწყვეტი როლი ენიჭება. საინტერესოა, თავად სასამართლო როგორ ხედავს საკუთარ დანიშნულებას ამ პროცესში. სტატიაში მოგიყვებით, რომელი ტენდენციები იკვეთება სასამართლოს მუშაობაში, როდესაც საქმე სესხს და მისგან გამომდინარე საცხოვრებლის დაკარგვის რისკს უკავშირდება.
პოლიტიკური პოლარიზაცია სხვადასხვა ფორმით და საფუძვლით ვითარდება. ზოგიერთ შემთხვევაში პარტიებს შორის არსებული იდეოლოგიური სხვაობა ბუნებრივად იწვევს წინააღმდეგობას. თუმცა ქვეყანაში არსებული ტენდენციები ცხადყოფს, რომ ის ხშირად ელიტებს შორის ხელოვნურად აღმოცენებული და გამიზნულად შენარჩუნებული დაპირისპირებაა. ამ სტატიაში მოკლედ ვიმსჯელებთ, როდის და რატომ ირჩევენ პოლარიზაციას მმართველი ელიტები.
სახელმწიფოს დემოკრატიული ტრანსფორმაცია არასდროსაა წარმატებული ძალადობრივ წარსულზე სათანადო რეაგირების გარეშე. პოსტ-რეპრესიული სახელმწიფოების უახლესმა გამოცდილებამ დაამსხვრია მითი, რომ „ისტორიული ამნეზია“ კურნავს კოლექტიურ ტრავმას და სტაბილურ გარემოში დემოკრატიის შენების საფუძველს ქმნის. წარსულის დავიწყება, როგორც მართვის მეთოდი, ვერ იმარჯვებს საზოგადოებრივ მეხსიერებაზე და მუდმივად ქმნის კონფლიქტების გაღვივების, ჩაგვრის დაბრუნების რისკს.
ზოგიერთი ფიქრობს, რომ სასესხო ურთიერთობებში სახელმწიფო არ უნდა ერეოდეს, რადგან სესხის საკითხი ორ მხარეს შორის ინდივიდუალური ინტერესების საფუძველზე წყდება. თუმცა, ახლოდან დაკვირვებისას აშკარა ხდება, თუ რამდენი უსამართლობა და „თაღლითობა“ იჩენს თავს ამ სფეროში მოწყვლადი ადამიანების ხარჯზე. სასესხო ურთიერთობების რეგულაცია და სასამართლო კონტროლი სწორედ იმისთვისაა აუცილებელი, რომ ისედაც რთულ სოციო-ეკონომიკურ სიტუაციაში საქართველოს მოქალაქეები უფრო არ დაზარალდნენ და უკანასკნელი ქონება არ დაკარგონ.
სიღარიბე ჩვენი თანამოქალაქეების მთავარი გამოწვევაა, რაც პოლიტიკური და ეკონომიკური სისტემის ძირეულ პრობლემაზე მიუთითებს. თუმცა, სასამართლოს შეუძლია მნიშვნელოვანი როლი შეასრულოს სოციალური უფლებების დაცვასა და არსებული მდგომარეობის გაუმჯობესებაში. სასამართლოს შეუძლია დაადგინოს უფლების დარღვევის ფაქტი, განსაზღვროს საკომპენსაციო ზომა და საფუძველი ჩაუყაროს სოციალურად მგრძნობიარე პოლიტიკას რათა, წინ აღუდგენს სამომავლო ჩაგვრას.
პირველ სტატიაში უკვე აღვწერეთ უთანასწორო სასესხო ურთიერთობები, რომელთა გამოც საქართველოში მრავალი ოჯახი საცხოვრებელი სახლის გარეშე დარჩა. ამ პრობლემის გათვალისწინებით, საკონსტიტუციო სასამართლომ დაადგინა გარკვეული სტანდარტები ფიზიკური პირების სოციალურ-ეკონომიკური მოწყვლადობისაგან დასაცავად. სწორედ ამ სტანდარტებზე ვისაუბრებთ დღეს.
არსებობს მითი, რომ ძლიერი საბაზრო ეკონომიკა ისეთ საზოგადოებრივ პირობებს ქმნის, რომლებშიც სოციალური უფლებები თვითაღსრულებადია, სახელმწიფოს კი ამაზე პასუხისმგებლობის აღება არ უნდა უწევდეს. ეს ხედვა ხელს უშლის ეროვნულ კანონმდებლობებში სოციალური უფლებების განმტკიცებასა და მათი სასამართლოს გზით აღსრულებას. თუმცა ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო სისტემა აღიარებს სასამართლოს როლს სოციალური უფლებების დაცვაში და ადგენს სტანდარტებს, რომლითაც მან სოციალური საკითხების განხილვისას უნდა იხელმძღვანელოს.
რა არის ეს სტანდარტები და როგორ უნდა ავამოქმედოთ ისინი?
ბოლო წლებში, ქვეყანაში შრომითი უფლებების დაცვის მიმართულებით რიგი რეფორმები გატარდა, გაძლიერდა როგორც დასაქმებულთა სამართლებრივი გარანტიები, ისე ზედამხედველობა შრომით უფლებებზე. მიუხედავად ამისა, ზეგანაკვეთურ შრომასთან დაკავშირებული საკითხები კვლავ გამოწვევად რჩება.
1990-იანი წლებიდან საქართველო მნიშვნელოვან საერთაშორისო დახმარებას იღებს სხვა სახელმწიფოებისა და საერთაშორისო ინსტიტუტებისგან სესხების, გრანტების ან პირდაპირი დახმარების სახით. საგარეო დახმარება მნიშვნელოვან როლს ასრულებს საჯარო სექტორში განხორციელებულ რეფორმებსა თუ ინიციატივებში და ხშირად მათ შინაარსსა და პოლიტიკასაც კი განსაზღვრავს.
უძრავი ქონებით დატვირთული ვალდებულებები ზოგჯერ გამოსახლებით სრულდება. ამის მიზეზი შეიძლება იყოს მაღალი და მზარდი საპროცენტო განაკვეთი, ეკონომიკურად არასტაბილური გარემო და ისეთი უსამართლო ხელშეკრულებები, რომლებიც უთანასწორო მდგომარეობაში აყენებს მსესხებელს.
საქართველოს მთავრობა ბოლო 2 წლის განმავლობაში გამუდმებით საუბრობს, რომ ქვეყანა მდიდრდება და ეკონომიკა იზრდება, მცირდება სიღარიბე და უმუშევართა რიცხვიც ისტორიულ მინიმუმზეა.
სტატია მიზნად ისახავს, დაადგინოს, რამდენად შეესაბამება სიმართლეს მთავრობის განცხადებები, როგორ ითვლება ეს სტატისტიკა, რა ტიპის მონაცემები არის გამოტოვებული მასში და აისახება თუ არა ქვეყანაში დაგროვებული დოვლათი საზოგადოების უმრავლესობაზე.
ზეგანაკვეთურ სამუშაოსთან დაკავშირებით ევროკავშირმა და შრომის საერთაშორისო ორგანიზაციამ (ILO) შეიმუშავეს სახელმძღვანელო დოკუმენტები და ჩამოაყალიბეს მიდგომები დასაქმებულთა უფლებების დაცვისა და სამართლიანი კომპენსაციის ხელშესაწყობის მიზნით.
საერთაშორისო სტანდარტების დანერგვა ხელს უწყობს როგორც სამართლიან და მდგრად შრომის ბაზარს, ასევე მშრომელთა კეთილდღეობას და უფრო თანასწორუფლებიან გარემოს ქმნის.
დღევანდელ სწრაფ, მრავალფეროვან და მომთხოვნ სამუშაო გარემოში ზეგანაკვეთური შრომა სულ უფრო ხშირია. რეგულარულ სამუშაო საათებს მიღმა შრომას მნიშვნელოვანი გავლენა აქვს თანამშრომლებზე, მათ კეთილდღეობაზე, სამუშაოსა და პირად ცხოვრებას შორის ბალანსზე, სამართლიან ანაზღაურებაზე.
საქართველოში შექმნილი ეკონომიკური და სოციალური მდგომარეობა უკვე ათწლეულებია, ქვეყნიდან მოსახლეობის უწყვეტ გადინებას იწვევს – ასიათასობით ჩვენი მოქალაქის საზღვარგარეთ შრომას გადამწყვეტი წვლილი მიუძღვის ჩვენს ყოველდღიურ ფიზიკურ და სოციალურ კვლავწარმოებაში.
უცხოურ ვალუტაში გამომუშავებული ანაზღაურების გადმორიცხვით ხდება ოჯახების გამოკვება, ჯანდაცვისა და განათლების დაფინანსება, საცხოვრებლის ხარჯის დაფარვა თუ სხვა აუცილებელი საჭიროებების დაკმაყოფილება, რაც შინამეურნეობების მნიშვნელოვან ნაწილს ამ გადმორიცხვებზე ფინანსურად დამოკიდებულად აქცევს.
იპოთეკური სესხი არის უძრავი ქონებით უზრუნველყოფილი სესხი, რომლის საშუალებითაც ფიზიკურ პირებს შეუძლიათ უძრავი ქონების შეძენა. იპოთეკური სესხის წილი (რომელიც შინამეურნეობების ვალის მშპ-თან ფარდობიდან ითვლება), სხვა სესხებთან შედარებით, საქართველოში კვლავაც მაღალია (2021-2022 წლის მონაცემებით დაახლოებით მშპ-ს 15-18%-ს შეადგენს). გარდა ამისა, გაზრდილია უძრავი ქონების ფასი, განსაკუთრებით, ბოლო ერთ წლის განმავლობაში.
იმის გამო, რომ უძრავი ქონება იტვირთება ვალდებულებით და სწორედ იპოთეკური სესხის საფუძველზე შეიძლება ადამიანები დარჩნენ უსახლკაროდ, აუცილებელია საერთაშორისო სტანდარტების შესაბამისი კანონმდებლობის არსებობა და რეგულირება, რომელიც დაიცავს ადამიანებს უსახლკარობისგან.
საქართველოს უახლესი ისტორიის ბევრი ეპიზოდი მოითხოვს შეფასებას. ძალადობრივი გამოცდილების უგულებელყოფა ხელს უშლის ჩვენს ქვეყანაში სიმართლის დადგენას, შერიგებას, ჩაგვრის პრევენციასა და დემოკრატიული რეფორმების წარმატებით განხორციელებას. ამის საპირისპიროდ არსებობს გარდამავალი მართლმსაჯულების, ანუ სამართლიანობის აღდგენის, კონცეფცია, რომელიც გვაჩვენებს წარსულის ანალიზისა და მომავალი განვითარების გზებს. სტატიაში მოკლედ მიმოვიხილავთ ძირითად ისტორიულ ეტაპებს, რომელთა კონტექსტშიც ღირს საქართველოში ამ იდეაზე საუბარი.
გარდამავალი მართლმსაჯულების კონცეფცია გასული საუკუნის ბოლოს, ავტორიტარული რეჟიმების რღვევის ფონზე განვითარდა. ამ პროცესს ლათინურ ამერიკასა და აღმოსავლეთ ევროპაში დაწყებულმა პოლიტიკურმა გარდაქმნებმა შეუწყო ხელი. სტატიაში მოკლედ მიმოვიხილავთ გარდამავალი მართლმსაჯულების გამოცდილებას ზემოთ აღნიშნული რეგიონების მაგალითზე.
ევროკავშირის 12 პუნქტიანი რეკომენდაციების შესასრულებლად, 13 ივნისს, პარლამენტმა სასამართლო სისტემასთან დაკავშირებით ცვლილებები მიიღო. სტატიით შევაფასებთ, რამდენად თანხვედრაშია მიღებული ცვლილებები ვენეციის კომისიის მოსაზრებებთან, როგორც ამას ევროკავშირი მოითხოვს და, შესაბამისად, რამდენად პასუხობს ეს კანონი 2022 წელს ევროკომისიის მიერ გაცემულ რეკომენდაციებს.
ევროკავშირის წევრი სახელმწიფოების პოლიტიკის განსაზღვრაში მართლმსაჯულების ევროპული სასამართლო ცენტრალურ როლს ასრულებს. ამ სტატიაში მოგიყვებით, როგორ გააფართოვა სასამართლოს განმარტებებმა პაციენტის უფლებების დაცვის სტანდარტი ევროკავშირში.
ცენტრალური ბანკები ფასების სტაბილურობის მისაღწევად მონეტარულ პოლიტიკას მიმართავენ, რომლის ეფექტიანობა 2021-2022 წლის ინფლაციურ წნეხთან მიმართებაში ინტენსიური განსჯის საგნად იქცა აკადემიურ სივრცეში.
2022 წელს ფასები 8.4%-ით გაიზარდა, პასუხად, ევროპის ცენტრალურმა ბანკმა, უკანასკნელ ათწლეულში პირველად გაამკაცრა მონეტარული პოლიტიკა, შესაბამისად, დაასრულა უარყოფითი საპროცენტო განაკვეთების ეპოქა ევროზონაში. ევროპის ცენტრალური ბანკის ეს პოლიტიკა ინფლაციის 2%-იან სამიზნე დონეზე დაბრუნებას ემსახურება.
წინამდებარე სტატია 2021-2022 წლებში საქართველოში ფასების დონის ზრდასა და ეროვნული ბანკისგან საპასუხო მონეტარულ პოლიტიკას მიმოიხილავს. გავაანალიზებთ ინფლაციის გამომწვევ მიზეზებს და ვეცდებით მონეტარული პოლიტიკის ეფექტიანობის შეფასებას. ამავე დროს, ინფლაციის შემცირების ალტერნატიულ საშუალებებსაც განვიხილავთ.
უკვე ათწლეულებია, საქართველოში ეკონომიკური განვითარების უალტერნატივო გზად მიჩნეულია უცხოური ინვესტიციების მოზიდვაზე ორიენტირებული პოლიტიკა. მოცემულ სტატიაში განვიხილავთ, რატომ არის მსგავსი მიდგომა რეალურად ეკონომიკური განვითარების ჩამკეტი მექანიზმი და არ იწვევს ინკლუზიურ ეკონომიკურ ზრდას.
ბანკებს საქართველოში, სუსტი მარეგულირებელი ჩარჩოს გამო, წლების განმავლობაში მოქმედების დიდი თავისუფლება გააჩნდათ. 2014 წლამდე ბანკებს არაპროფილური საქმიანობაც არ ეკრძალებოდათ და შესაბამისად, ისინი ფლობდნენ დეველოპერულ კომპანიებს, სხვა ბიზნესებთან ერთად. ბანკები საკუთარი დეველოპერულ კომპანიების ბინებს ყიდდნენ და ბინის შესაძენად მყიდველს გრძელვადიან და ძვირ იპოთეკურ სესხსაც სთავაზობდნენ.
ამრიგად, საკანონმდებლო რეგულირება მნიშვნელოვანია როგორც საპროცენტო განაკვეთისა და გადამხდელუნარიანობის სტანდარტის დაწესების კუთხით, ასევე საბანკო სექტორის არაპროფილური საქმიანობის შესაზღუდად.
ევროკავშირში, როდესაც დემოკრატიის უკუსვლაზე საუბრობენ, ორ ქვეყანაზე აკეთებენ განსაკუთრებულ აქცენტს – პოლონეთსა და უნგრეთზე. ანტიდემოკრატიულმა პროცესებმა განსაკუთრებით საშიში ბუნება უნგრეთში მიიღო, სადაც ხელისუფლებამ მართლმსაჯულება და სხვა საჯარო ინსტიტუტები, მედია და სამოქალაქო სექტორი, დიდწილად საკუთარი კონტროლის ქვეშ მოაქცია. ზოგიერთი საერთაშორისო ორგანიზაცია უნგრეთს საერთოდ აღარ მიიჩნევს დემოკრატიად. ის კანონის უზენაესობის ინდექსით ევროკავშირში ბოლო ადგილზეა და სხვა არაერთ ქვეყანასაც, მათ შორის, საქართველოსაც, ჩამორჩება. რაც შეეხება პოლონეთს, მას ამ ინდექსში ბოლო წლებში ევროკავშირის ქვეყნებს შორის ყველაზე მკვეთრი ვარდნა აქვს.
ამ სტატიაში მართლმსაჯულების ევროპული სასამართლოს მიერ დემოკრატიის დასაცავად მიღებულ სამ მნიშვნელოვან გადაწყვეტილებაზე მოგიყვებით.
ევროკავშირის სასამართლო, მართლმსაჯულების დამოუკიდებლობის დაცვის კუთხით, ევროკავშირის ყველაზე ეფექტიან ინსტიტუტად ჩამოყალიბდა. მის ბოლოდროინდელ გადაწყვეტილებებს ,,ჭეშმარიტად რევოლუციურსაც“ კი უწოდებენ. წინამდებარე სტატია სწორედ მართლმსაჯულების ევროპული სასამართლოს (ECJ) საინტერესო განმარტებებს მიმოიხილავს სასამართლოს დამოუკიდებლობის შესახებ.
წარსულის დავიწყება დიდი ხნის განმავლობაში მიიჩნეოდა ავტორიტარული რეჟიმების მსხვრევის და სახელმწიფოს ხელახალი შენების მშვიდობიან გზად. თუმცა სამართლიანობამ სახელმწიფოებს კოლექტიურ ტრავმებზე სრულფასოვანი რეაგირება მოსთხოვა. ამ იდეაზე დაყრდნობით განვითარდა გარდამავალი მართლმსაჯულება. სტატია მოკლედ ხსნის, რას ნიშნავს და როგორ მოქმედებს გარდამავალი მართლმსაჯულება.
ღირსეული საცხოვრებლით უზრუნველყოფის გარეშე სხვა ფუნდამენტური უფლებებით სარგებლობა შეუძლებელია. ამ სტატიაში მოგიყვებით, რა სტანდარტების გათვალისწინებას სთხოვს მართლმსაჯულების ევროპული სასამართლო ევროკავშირის წევრ სახელმწიფოებს საცხოვრისის უფლებასთან დაკავშირებით.
ევროკავშირი წევრი ქვეყნების მოქალაქეებს კანონის წინაშე თანასწორ მოპყრობას, თანაბარ შესაძლებლობებსა და დაცვას ჰპირდება. ამაში კი მართლმსაჯულების ევროპულ სასამართლოს მთავარი როლი აქვს.
საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ საქართველო გეგმიური ეკონომიკიდან საბაზრო ეკონომიკაზე გადავიდა. დაჩქარებული მარკეტიზაციის პროცესი, პოლიტიკური ქაოსისა და ომების ფონზე, მეტად მტკივნეული აღმოჩნდა ქვეყნის მოსახლეობის უმრავლესობისათვის.
ძველი სტრუქტურების უცაბედმა მოშლამ, ისე, რომ ახალი ინსტიტუტები ჯერ ჩამოყალიბებული არ იყო, და ეკონომიკური საქმიანობის სრულმა კრახმა, გააუარესა საზოგადოების სოციალური და ეკონომიკური ყოფა.
უმუშევრობის, სიღარიბის და შემოსავლების უთანასწორობის მაჩვენებლები მნიშვნელოვნად არც ,,ვარდების რევოლუციის“ შემდეგ გაუმჯობესებულა. თუმცა ამ დროიდან გაიზარდა მოსახლეობის ხელმისაწვდომობა კრედიტზე და შინამეურნეობებმა მათი საბაზისო მოთხოვნილებების დასაკმაყოფილებლად სესხებს მიმართეს.
გიგ-ეკონომიკამ გამოწვევების წინაშე დააყენა დასაქმების ტრადიციული მოდელები და წარმოშვა არასტანდარტული სამუშაო მოწყობის მრავალფეროვანი ლანდშაფტი.
პლატფორმული სამუშაო აგრძელებს სწრაფად გაფართოებას. შესაბამისად, გადამწყვეტი მნიშვნელობა ენიჭება მარეგულირებელი ჩარჩოებისა და პოლიტიკის შესწავლას, რაც შესაძლებელს გახდის ამ განვითარებადი შრომის ბაზრის დარეგულირებასა და სამართლიანი შრომითი პრაქტიკის შემუშავებას.
სწრაფი ტექნოლოგიური განვითარების ეპოქაში ატიპიური შრომის მაგალითები იზრდება. მნიშვნელოვანია, კრიტიკულად განიხილებოდეს შრომისა და დასაქმების ტრანსფორმაცია და ის შედეგები, რომლებიც დროთა განმავლობაში გავლენას მოახდენს სხვადასხვა სოციალურ პროცესზე.
სტატია მიზნად ისახავს, ჩაუღრმავდეს გიგ-ეკონომიკის მიერ წარმოქმნილ მრავალმხრივ გამოწვევას და შეისწავლოს პოტენციური გადაწყვეტილებები მშრომელთა კეთილდღეობისა და უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფად.
პოლიტიკური სისტემა მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს მართლმსაჯულების ორგანოების ფუნქციონირებაზე. უმრავლესობის (მაჟორიტარული) პრინციპით მართვა გადაწყვეტილებების სწრაფად მიღებას უწყობს ხელს. ამდენად, ის ეფექტიანი საჯარო ადმინისტრირების მოლოდინს ქმნის. თუმცა ფაქტია, რომ ამ მოდელით საქართველომ ვერ შეძლო მართლმსაჯულების დამოუკიდებელი სისტემა შეექმნა. შედეგად კი გააქტიურდა მსჯელობა საყოველთაო ჩართულობასა და შეთანხმებაზე ორიენტირებული (კონსენსუალური) დემოკრატიის შესახებ. სტატიის მიზანია, დაგვანახოს, რომ ამ უკანასკნელს სამართლიანი მართლმსაჯულების შემოთავაზება შეუძლია.
მზარდი ინფლაცია მრავალშრიანი ფენომენია, რომელიც უარყოფითად აისახება ქვეყნის ეკონომიკაზე. საქართველოში გაზრდილი ინფლაციის გამომწვევი მიზეზების გარკვევა მნიშვნელოვანია როგორც პოლიტიკოსებისა და ეკონომისტებისთვის, ასევე ფართო საზოგადოებისთვის.
წინამდებარე სტატია მიზნად ისახავს, ნათელი მოჰფინოს იმ მიზეზებს, რომლებიც მიმდინარე (2021-2023) ინფლაციას განაპირობებს საქართველოში.
გიგ-ეკონომიკამ ფუნდამენტურად შეცვალა შრომის ბაზარი, შექმნა მუშაობის ახალი ფორმები, ეს კი შრომითი ურთიერთობებისთვის ახალი გამოწვევაა.
ასეთ შრომას ახასიათებს მოქნილი გრაფიკი, არატრადიციული შეთანხმებები და ციფრული პლატფორმების გამოყენება, რომლითაც იგი უპირისპირდება დასაქმების სტანდარტულ ცნებას.
გიგ-ეკონომიკაში შრომითი ურთიერთობების სირთულეების გააზრება მნიშვნელოვანია ძალაუფლების დინამიკის, თანასწორობისა და მშრომელთა პრობლემების იდენტიფიცირებისათვის.
საერთაშორისო მიგრანტები მნიშვნელოვან გავლენას ახდენენ როგორც წარმოშობის ქვეყნების, ასევე მიმღები ქვეყნების სოციალურ, ეკონომიკურ თუ კულტურულ სურათზე.
საარჩევნო სისტემა დემოკრატიული საზოგადოების ფუძემდებლური ელემენტია. განმსაზღვრელია, რამდენად შეუძლია მას ყველა მოქალაქე თანასწორად და სამართლიანად წარმოადგინოს პოლიტიკურ პროცესებში. მასში გადამწყვეტი როლი ენიჭება საარჩევნო ბარიერს. მაღალი საარჩევნო ბარიერი პოლიტიკური პროცესებში დაბალი წარმომადგენლობის საფრთხეს ქმნის. სტატიის მიზანია, მოკლედ მიმოიხილოს საარჩევნო ბარიერები და მასთან დაკავშირებული კრიტიკა ევროკავშირის წევრ ქვეყნებში.
2015 წლიდან, პოლონეთის ხელისუფლებაში მემარჯვენე პოპულისტური პარტიის მოსვლის შემდეგ, პოლონეთის სასამართლოს მძიმე პოლიტიკურ შეტევებთან უწევს გამკლავება. ამ წლების განმავლობაში პოლონეთის სასამართლომ და საზოგადოებამ წინააღმდეგობისა და ორგანიზების საინტერესო გამოცდილება შექმნეს. სასამართლოს დამოუკიდებლობის დასაცავად სულ რამდენიმე კვირის წინ ფართომასშტაბიანი დემონსტრაციები იმართებოდა ისრაელშიც, რამაც პრემიერ ნეთანიაჰუს უკანდახევა აიძულა.
სპეციალიზებული სასამართლო მართლმსაჯულების სისტემის ნაწილია და მისი ამოცანაა, განიხილოს სპეციფიკური საკითხები, მაგალითად, სოციალური, შრომითი ან ფინანსური დავები. სპეციალიზებული სასამართლო ძირითად იქმნება ისეთი საქმეებისთვის, რომლებიც გამოირჩევა კომპლექსურობით და მოითხოვს განსხვავებულ ცოდნას, გამოცდილებას და, შესაძლოა, პროცედურებსაც.
უნგრეთში სასამართლოზე შეტევა 2010 წელს ხელისუფლებაში მემარჯვენე პოპულისტური პარტიის მოსვლას უკავშირდება. ამ სტატიაში უნგრეთის სასამართლოს მდგომარეობასა და საერთაშორისო ინსტიტუტების რეაქციაზე მოგიყვებით.
სასამართლო დამოუკიდებლად ვერ შექმნის პროგრესულ პოლიტიკას და დემოკრატიულ სისტემას. თუმცა შეუძლია, წინ აღუდგეს ანტიდემოკრატიული და ავტორიტარული პოლიტიკური რეჟიმების გეგმებს და შეაფერხოს მათი განხორციელება. ამისათვის სასამართლო თავად უნდა იყოს პროგრესული იდეების ერთგული. წინამდებარე სტატიაში სწორედ პროგრესული მართლმსაჯულების შესახებ მოგიყვებით.
2015 წელს პოლონეთის ხელისუფლებაში მემარჯვენე პოპულისტური პარტია „კანონი და სამართლიანობა“ მოვიდა, რომელმაც მალევე დაიწყო სასამართლოზე შეტევა. წინამდებარე სტატიაში ამ მოვლენებზე მოგიყვებით.
პლებისციტური დემოკრატია ლიბერალური დემოკრატიის ალტერნატივაა, ზღუდავს ელიტების ძალაუფლებას და აძლიერებს ხალხის მონაწილეობას პოლიტიკურ პროცესებში. იგი ნამდვილი, სახალხო დემოკრატიის ფორმაა. თუმცა დემოკრატიის სასარგებლოდ მხოლოდ იმ სისტემაში მოქმედებს, რომელშიც აღკვეთილია პოლიტიკურ პროცესებზე ერთპიროვნული გავლენის, მანიპულაციის და ძალაუფლების ბოროტად გამოყენების საფრთხე. ავტორიტარული ტენდენციების მქონე ქვეყნებში იგი კარგავს დემოკრატიულ ბუნებას და რეჟიმის ლეგიტიმაციის ინსტრუმენტი ხდება. სტატიის მიზანია, მოკლედ მიმოიხილოს პლებისციტური დემოკრატიის იდეა და მისი ბოროტად გამოყენების მაგალითები.
საქართველოში ბოლო წლების განმავლობაში (2020 წლის გამოკლებით, პანდემიის გამო) ეკონომიკური ზრდა ფიქსირდება. თუმცა ეს ადამიანების დიდი ნაწილის კეთილდღეობაზე ნაკლებად აისახება. წინამდებარე სტატია ცდილობს, პასუხი გასცეს კითხვას, თუ რატომ არ ითარგმნება ეკონომიკის ზრდა მოსახლეობის კეთილდღეობის დონის ზრდაში და რა შეიძლება გაკეთდეს არსებული სიტუაციის გასაუმჯობესებლად.
გიგ-ეკონომიკა მშრომელებს მოქნილ სამუშაო პირობებს სთავაზობს, თუმცა ასეთ სამუშაოს მნიშვნელოვანი გამოწვევებიც ახლავს თან, მაგალითად: დაუცველი სამუშაო სივრცე, არასათანადო შრომითი პირობები, სოციალური გარანტიების ნაკლებობა და სხვა. ამ პრობლემების წინაშე ყოველდღიურად უამრავი მშრომელი დგას, შესაბამისად, არაფორმალური ეკონომიკა და მისი რეგულირება პოლიტიკურ დღის წესრიგში მნიშვნელოვანი საკითხი გახდა.
ფასების დონის სტაბილურობის უზრუნველყოფა ცენტრალური ბანკის ერთ-ერთი მთავარი მისიაა. ეროვნული ვალუტის მქონე ქვეყნების უმეტესობაში ამ მიზნის მისაღწევად ეროვნული ბანკი მონეტარულ პოლიტიკას იყენებს, რომელიც პოლიტიკური ჩარევისაგან დამოუკიდებლად უნდა განხორციელდეს.
არჩევანი კონსენსუალურ და მაჟორიტარულ პოლიტიკურ სისტემებს შორის არსებითად განსაზღვრავს დემოკრატიის არქიტექტურას სახელმწიფოში. მაჟორიტარიზმი (უმრავლესობის მმართველობა) ძალაუფლებას ერთი გუნდის, უმრავლესობის ხელში აგროვებს. ხოლო, კონსენსუალური, შეთანხმებაზე დაფუძნებული დემოკრატია მას სხვადასხვა ჯგუფს შორის აზიარებს და თანაბრად ხელმისაწვდომს ხდის. ამ სტატიის მიზანია, მოკლედ მიმოიხილოს მათ შორის არსებული სხვაობა და აჩვენოს, რატომ გვჭირდება კონსენსუსზე დაფუძნებული დემოკრატიულ სისტემაზე გადასვლა.
ეკონომიკური ზრდის პარალელურად, მნიშვნელოვანია დოვლათის გადანაწილების საკითხი. ჩვენი სტატია პროცესში სახელმწიფოს როლზე ამახვილებს ყურადღებას და გვაჩვენებს, თუ როგორი გამოცდილება არსებობს ამ მხრივ ევროპის სხვადასხვა ქვეყანაში.
ინფლაცია ეკონომიკური საკითხია, რომელიც მუდამ იწვევს ვნებათაღელვას საზოგადოებაში. ეს კი იმითაა განპირობებული, რომ ინფლაციას მნიშვნელოვანი გავლენა აქვს ჩვენი ცხოვრების ხარისხზე. გაზრდილი ინფლაცია უარყოფითად აისახება როგორც ჩვენს დანაზოგებზე და საინვესტიციო შესაძლებლობებზე, ისე ფასებზე, რომლებსაც საქონელსა და მომსახურებაზე ვიხდით.
ინფლაციას ეკონომიკაში ფასების საერთო დონის ზრდას უწოდებენ. როდესაც ქვეყანაში ინფლაციაა, ეროვნული ვალუტის მსყიდველობითი ძალა მცირდება, მომხმარებელი კი ფულის იმავე რაოდენობით, დროთა განმავლობაში ნაკლებ პროდუქტსა და მომსახურებას შეიძენს.
2022 წლის მონაცემებით, გლობალურად, მიგრანტების თითქმის 50% ქალები არიან. მათი რიცხვი დაახლოებით 140 მილიონია და ეს მაჩვენებელი ბოლო 5 ათწლეულის განმავლობაში განუხრელად იზრდება. 2017 წელს ქალების წილი შრომით მიგრანტებში 42%-ს შეადგენდა. ქალები უფრო და უფრო ხშირად ტოვებენ წარმოშობის ქვეყნებს, რათა უკეთესობისაკენ შეცვალონ საკუთარი და ახლობლების ცხოვრება.
დემოკრატიას არასდროს ჰქონია ფუფუნება, სახელმწიფოს მართვაში მონაწილეობის მსურველთათვის კარი დაეხურა. სამწუხაროდ, საქართველოს პოლიტიკური ელიტა ამ საკითხზე გადაწვეტილების მიღებისას მუდამ საპირისპიროდ მოქმედებდა (იშვიათი გამონაკლისის გარდა).
საქართველოსთვის კანდიდატის სტატუსის მინიჭება 12 პრიორიტეტის შესრულებასთან არის დაკავშირებული, რომელთა შორის საკვანძო ადგილი მართლმსაჯულების რეფორმას უჭირავს. ამ სტატიის მიზანია, თავი მოუყაროს ძირითად საერთაშორისო რეკომენდაციებს სასამართლოსთან დაკავშირებით.
ნაფიც მსაჯულთა სასამართლო ანგლო-ამერიკული სამართლის სისტემიდან ამოიზარდა და დღემდე მისი განუყოფელი ნაწილია. ამ სისტემას სხვადასხვა დროს განსხვავებული როლი და გამოწვევები ჰქონდა. სტატიის მიზანი სწორედ ამ საკითხების მიმოხილვაა.
ეს საინფორმაციო სტატია აგრძელებს ქართული სასამართლოს შესახებ სხვადასხვა დროს მომზადებული საერთაშორისო შეფასებების მიმოხილვას. ჩვენ უკვე გამოვაქვეყნეთ ამგვარი შეფასებები 2004-2012 წლებისათვის. ახლა კი გვინდა, თავი მოვუყაროთ ძირითად შეფასებებს ქართული ოცნების მმართველობის პერიოდში.
ეკონომიკური ზრდა ქვეყანაში ადამიანთა ცხოვრების დონის ერთ-ერთი განმსაზღვრელი ფაქტორია, ხოლო მისი მთავარი ინდიკატორი მთლიანი შიდა პროდუქტის (მშპ) დათვლაა. ეს სტატია სწორედ ეკონომიკური ზრდისა და ცხოვრების დონის ურთიერთმიმართებას მიმოიხილავს კრიტიკულად და იმ ფაქტორებზე ამახვილებს ყურადღებას, რომლებიც ამ ინდიკატორში არ არის გათვალისწინებული.
ქვეყნის ეკონომიკური მდგომარეობის სურათს, გარკვეულწილად, მთლიანი შიდა პროდუქტი ასახავს. თუმცა რამდენად თანაბრად არის განაწილებული სიმდიდრე საზოგადოების სხვადასხვა ჯგუფში, ამ ნიშნულიდან არ ჩანს.
დღეს მსოფლიოში ყოველი 30 ადამიანიდან ერთი მიგრანტია. საერთო ჯამში, 281 მილიონი მიგრანტი ცხოვრობს წარმოშობის ქვეყნის გარეთ. ეს რიცხვი ბოლო 50 წელში გაორმაგდა და განუხრელად იზრდება. მიგრაციას მრავალი გამომწვევი მიზეზი აქვს, მათ შორის, მძიმე სოციო-ეკონომიკური ფონი. აღნიშნული სტატია სწორედ შრომით მიგრაციას მიმოიხილავს.
მოსამართლეების სავიზო შეზღუდვებს პოლიტიკურ ჯგუფებში არაერთგვაროვანი რეაქცია მოჰყვა. ოპოზიციის ნაწილისთვის ეს მხოლოდ მოქმედი ხელისუფლების მხილებაა, მმართველი პარტიისთვის კი სასამართლოზე თავდასხმა, მაშინ როცა, მათივე შეფასებით, წინა ხელისუფლების დროს სასამართლოს მძიმე მდგომარეობა ასევე მწვავედ არ ფასდებოდა. ამ სტატიაში სწორედ 2004-2012 წლებში სასამართლოს მიმართ აშშ-სა და საერთაშორისო ორგანიზაციების შეფასებებს გაგაცნობთ.
5 აპრილს აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტმა საქართველოს სამ მოქმედ და ერთ ყოფილ მოსამართლეს სანქციები დაუწესა, რითაც მათ და მათი ოჯახის წევრებს აშშ-ის ტერიტორიაზე შესვლა აეკრძალათ. საპარლამენტო ოპოზიციამ ამ საკითხზე საგამოძიებო კომისიის შექმნა მოითხოვა, ქართულმა ოცნებამ კი „სოლიდარობა“ გამოუცხადა დასანქცირებულ მოსამართლეებს და ოპოზიციას საგამოძიებო კომიიის შექმნის შესაძლებლობას არ აძლევს.
5 აპრილს, კორუფციულ საქმიანობაში მონაწილეობის გამო, აშშ-მ საქართველოს სამ მოქმედ და ერთ ყოფილ მოსამართლეს, აგრეთვე, მათ ოჯახის წევრებს აშშ-ში შესვლა აუკრძალა. სტატიაში ავხსნით სავიზო სანქციის არსს, ამ ინსტრუმენტის ისტორიას და გამოყენების პარქტიკას.
რამდენიმეთვიანი მასშტაბური პროტესტის შემდეგ, 27 მარტს, ისრაელის პრემიერ მინისტრი იძულებული გახდა, სასამართლო რეფორმის დამტკიცების პროცესი შეეჩერებინა. ცვლილებების პაკეტი მეორე და მესამე მოსმენიდან მოიხსნა. ამ სტატიაში მოგიყვებით, რას ეხებოდა რეფორმა და რატომ გამოიწვია მან ფართომასშტაბიანი პროტესტი.
სასამართლოს ბუნებაზე მსჯელობისას საჭიროა გავლენის საკითხების ანალიზი. გადაწყვეტილების მიღებისას მოსამართლეზე გავლენას განსხვავებული ფაქტორები შეიძლება ახდენდეს, მაგალითად, შინაგანი რწმენა, სამართლის ნორმების ინტერპრეტაცია, პოლიტიკური, სოციალური, ბიზნეს და სხვა ინტერესები, კულტურული თუ საზოგადოებრივი წნეხი და ა.შ. გავლენების მართვაში ამოიცნობა მართლმსაჯულების განხორციელების ლოგიკა. ამ სტატიის მიზანია, გამოკვეთოს, რა თავისებურებებით ხასიათდება მართლმსაჯულება ჰიბრიდული, გარდამავალი დემოკრატიული მმართველობის პირობებში.
მართლმსაჯულების ორგანოებში უცხოელების მონაწილეობის რამდენიმე გზა არსებობს, მათ შორისაა რეფორმებში მათი ჩართულობა, კოლეგიურ ორგანოებში წევრობა (საკონსულტაციო ან ხმის უფლებით), მართლმსაჯულების განხორციელებაში უშუალო მონაწილეობა. ამ სტატიაში მართლმსაჯულების ორგანოების შექმნასა და ფუნქციონირებაში უცხოელების ჩართულობის საკითხზე ვისაუბრებთ.
მოსამართლეები თანამდებობებს სხვადასხვა წესით იკავებენ. ეს წესები განსაზღვრავს სასამართლოს დამოუკიდებლობისა და საზოგადოების ნდობის ხარისხს. ამ სტატიაში განსხვავებული მოდელების უპირატესობებსა და საფრთხეებზე მოგიყვებით.
მართლმსაჯულების განხორციელების პროცესი საზოგადოებრივი ცხოვრების განუყოფელი ნაწილია. სასამართლო, რომელიც ღირებულებების შექმნის პროცესშია ჩართული, საზოგადოებასთან მუდმივი ანგარიშვალდებულების რეჟიმში იმყოფება, საკუთარ თავს ხალხის საჭიროებებზე ორიენტირებულ და მგრძნობიარე ინსტიტუტად განიხილავს. ზუსტად რას ნიშნავს სოციალურად მგრძნობიარე სასამართლო და როგორ უნდა მივაღწიოთ ასეთი მართლმსაჯულების შექმნას? სტატიის მიზანია, წარმოადგინოს საბაზისო პრინციპები, ისეთი მართლმსაჯულებისა, რომელიც საზოგადოების საჭიროებებსა და მოლოდინებს უპასუხებს.
რას მოიცავს სიტყვა „აგენტის“ მნიშვნელობა?
როდესაც რუსო „საზოგადოებრივი ხელშეკრულების“ მესამე წიგნში „მთავრობას“ ტერმინ „აგენტით“ მოიხსენიებდა, მას ამით, არა მხოლოდ, იმის თქმა სურდა, რომ ეს „მთავრობა“ სუვერენის (ანუ ხალხის) ნდობით აღჭურვილი პირია, არამედ იმისაც, რომ ამ სტატუსის მატარებელს საკუთარი, ინდივიდუალური ნება არ გააჩნია. მისი ფუნქცია ხალხის დავალების ფარგლებში მოქმედება ანუ ადმინისტრირებაა. ასეთივე მნიშვნელობითა, ეს სიტყვა გამოყენებული საქართველოს პირველი კონსტიტუციის განმარტებებში. აქ გაკრიტიკებულია ადგილობრივი თვითმმართველობის ისეთი მოდელი, რომელშიც ადგილობრივი ხელისუფლება „სრულიად ექვემდებარება ცენტრს“ და ამდენად, არის „აგენტი“, რომელიც „გამოხატავს ცენტრის ნებას“. გერმანელი მეცნიერი იულიუს ჰაჩეკიც, ვისი იდეების გავლენაც ჩვენს მაშინდელ უზენაეს კანონზე დიდია, როდესაც სურს უმეშვეო დემოკრატიაში აღმასრულებელი ხელისუფლების სუვერენიტეტისგან დაცულობას გაუსვას ხაზი, მას საკანონმდებლო შტოს „მსახურ აგენტს“ უწოდებს. ინგლისურ ენაში სიტყვა „აგენტის“ ამგვარი გაგება, მერიამ-ვებსტერის ლექსიკონის მიხედვით, შუა საუკუნეების ლათინურიდან შევიდა. ერთ-ერთი მნიშვნელობით ის აღნიშნავდა პირს, ვინც უფლებამოსილია იმოქმედოს სხვისთვის.
„აგენტი“ კერძო ურთიერთობებშიც სწორედ ამ შინაარსით დამკვიდრდა. მის ქვეშ მოიაზრება პირი, რომელიც მარწმუნებლის დავალებით შედის კონკრეტულ პროცესში. გაჩნდა ისეთი ტერმინები, როგორებიცაა, უძრავი ქონების აგენტი, მუსიკოსის აგენტი, გაყიდვების აგენტი და ა.შ. თუმცა, მათ ყველას ერთი და იგივე ფუნქცია აქვთ: „აგენტი“ ის არის, ვინც კონკრეტულ ნაბიჯებს დგამს სხვა ძალის სახელით, ამ ძალის ინტერესებისთვის. მისი ნებისმიერი მოქმედება მარწმუნებლის მოქმედებაა. მას არასდროს არ აქვს უფლება ჩაანაცვლოს იმის ნება, ვისთვისაც მუშაობს.
დემოკრატია სხვა არაფერია თუ არა მოქალაქეთა საერთოზე ზრუნვის მიზნით შეკავშირება. მისი ფუნდამენტია რწმენა, რომ ადამიანებს უკეთესი ცხოვრების შესაქმნელად ერთმანეთი და ერთმანეთთან თანამშრომლობა სჭირდებათ. სწორედ ამ ფუნდამენტური კავშირების მორღვევას ცდილობდა საკანონმდებლო ინიციატივები უცხოური გავლენის შესახებ.
ათ წელზე მეტია რუსეთში მოქმედებს უცხოელი აგენტების შესახებ კანონი, რომელიც რუსეთის ხელისუფლების ავტორიტარული კონტროლის თანდათანობით გაფართოების ნათელი მაგალითია. რუსეთმა არასასურველი აზრის ჩახშობის და საქმიანობის შეჩერების ინსტრუმენტად სწორედ ეს კანონი გამოიყენა. ეს სტატია მიმოიხილავს რუსული კანონის შედეგებს, საფრთხეებსა და მოქმედების არეალს, რომელმაც დღეს, ფაქტობრივად, ყველა სფეროში შეაღწია.
აზერბაიჯანში საზოგადოებრივი ორგანიზაციები პრობლემას აწყდებიან რეგისტრაციისა და ფონდების მოძიების ეტაპზე. რეგისტრაციაზე უარი ან გაუმართლებლად ხანგრძლივი დაყოვნება გაერთიანების თავისუფლებასთან შეუსაბამოდ მიიჩნია ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ აზერბაიჯანის წინააღმდეგ განხილულ ათეულობით საქმეში. ამ სტატიაში აზერბაიჯანის კანონმდებლობაზე მოგიყვებით, რომელიც არაკომერციული ორგანიზაციებისთვის მძიმე ბარიერებს აწესებს.
7 მარტს საქართველოს პარლამენტმა პირველი მოსმენით მიიღო კანონპროექტი უცხოური გავლენის გამჭვირვალობის შესახებ. საპარლამენტო განხილვები მუდმივი პროტესტისა და დაძაბულობის ფონზე მიმდინარეობდა. ფართომასშტაბიანი სახალხო პროტესტის გამო საპარლამენტო უმრავლესობას უკან დახევა და კანონპროექტის ჩაგდება მოუწია. თუმცა, ხელისუფლების რიტორიკა და დღის წესრიგი არ შეცვლილა. ამ სტატიაში შევაფასებთ უცხოური გავლენის აგენტების შესახებ მომზადებული ინიციატივის შესაბამისობას საქართველოს კონსტიტუციასთან.
საქართველოს პარლამენტი უცხოური გავლენის გამჭვირვალობის შესახებ „ხალხის ძალის“ ინიცირებულ ორ კანონპროექტს იხილავს. ავტორების თქმით, პირველი კანონპროექტის შემუშავებისას იხელმძღვანელეს ავსტრალიისა და ისრაელის გამოცდილებით, ხოლო მეორე – აშშ-ს კანონის ანალოგია. კომენტარი წარმოგიდგენთ სტატიების ციკლს, რომელიც საზოგადოებას დაეხმარება კანონპროექტებიდან მომდინარე ფუნდამენტური საფრთხეების ანალიზში, ასევე საერთაშორისო კონტექსტის უკეთ გაცნობაში. ამ სტატიით ავსტრალიისა და ისრაელის გამოცდილებაზე მოგიყვებით.
საქართველოს პარლამენტი უცხოური გავლენის გამჭვირვალობის შესახებ „ხალხის ძალის“ ინიცირებულ ორ კანონპროექტს იხილავს. ავტორების თქმით, პირველი კანონპროექტის შემუშავებისას იხელმძღვანელეს ავსტრალიისა და ისრაელის გამოცდილებით, ხოლო მეორე – აშშ-ს კანონის ანალოგია.
კომენტარი წარმოგიდგენთ სტატიების ციკლს, რომელიც საზოგადოებას დაეხმარება კანონპროექტებიდან მომდინარე ფუნდამენტური საფრთხეების ანალიზში, ასევე საერთაშორისო კონტექსტის უკეთ გაცნობაში. ამ სტატიით ამერიკის გამოცდილებაზე მოგიყვებით.
უფასო იურიდიული დახმარება ხელმისაწვდომი მართლმსაჯულების აუცილებელი კომპონენტია. სიღარიბე, რესურსების არათანაბარი გადანაწილება და პოლიტიკური ინსტიტუტების არადემოკრატიული მოწყობა მართლმსაჯულების სისტემით სარგებლობას ართულებს. ამ სტატიაში გაგიზიარებთ რატომ არის მნიშვნელოვანი ხელმისაწვდომი უფასო იურიდიული დახმარება.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
ჩვენი კომენტარი
საზოგადოებაში არსებული უთანასწორობები გავლენას არ უნდა ახდენდეს სამართლიან მართლმსაჯულებზე. შესაბამისად, სახელმწიფომ უნდა შექმნას ისეთი სისტემა, რომელშიც ხარისხიან იურიდიულ დახმარებას იღებს ყველა, ვისაც ეს სჭირდება ფინანსური თუ სხვა ტიპის მოწყვლადობის გამო.
სასამართლოსადმი ნდობის აღდგენა და მართლმსაჯულების სისტემაში კორუფციასთან ბრძოლა, კოსოვოს მსგავსად, ალბანეთმაც ვეტინგის გზით გადაწყვიტა. ამ სტატიაში სწორედ ვეტინგის გამოცდილებაზე ვისაუბრებთ.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
ალბანეთი, საქართველოს მსგავსად, გარდამავალი დემოკრატიის ქვეყანაა და მართლმსაჯულების სუსტ, ჩამოშლილ სისტემას ებრძვის. მას ვეტინგის მნიშვნელოვანი გამოცდილება აქვს, რომლის გათვალისწინებაც საქართველოში მიმდინარე დისკუსიას წაადგება.
ჩვენი კომენტარი: ალბანეთის გამოცდილება ადასტურებს, რომ მძიმე ინსტიტუციური კრიზისის დროს ვეტინგის მექანიზმის გამოყენება გამართლებულად ითვლება. საყურადღებოა, რომ ამ იდეას ალბანეთში მრავალხმრივი მხარდაჭერა ჰქონდა. თუმცა ვეტინგის ჯერ კიდევ მიმდინარე პროცესი აჩვენებს პრაქტიკაში მისი განხორციელების სირთულეებს, ხანგრძლივი და რთული პროცედურების, ასევე მართლმსაჯულებაში გამოწვეული გარკვეული შეფერხებების გამო.
სასამართლო გადაწყვეტილებებზე მოქალაქეების წვდომის მიზანი საზოგადოებრივი ზედამხედველობის გაზრდაა. ეს მექანიზმი ხელს უშლის, დახურულ კარს მიღმა, მიკერძოებული გადაწყვეტილებების მიღებას. წინამდებარე სტატია მიმოიხილავს მოქალაქის შესაძლებლობას მოიპოვოს და გაეცნოს სასამართლო გადაწყვეტილებებს.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
ზოგიერთი სასამართლო გადაწყვეტილების მიმართ საზოგადოებრივი ინტერესი განსაკუთრებით მაღალია. თუმცა მოქალაქე მათზე სრულფასოვან წვდომას ორი მიზეზის გამო ვერ ახერხებს:
ჩვენი კომენტარი
სასამართლოები გადაწყვეტილებების გამოქვეყნების ვალდებულებას არ ასრულებენ, რაც ხელს უშლის საზოგადოებრივი ზედამხედველობის განხორციელებას მათ საქმიანობაზე. პარლამენტის მომზადებული კანონპროექტი ამ საკითხს მოუგვარებელს ტოვებს. ამავე დროს, პროექტს შემოაქვს პრობლემური პროცედურები და ვადები, რაც დამატებით გაურთულებს მოქალაქეს სასამართლო აქტებზე წვდომას.
ვეტინგი საგამონაკლისო და არასტანდარტული პროცესია, რომელიც ტრანზიციის პროცესში მყოფმა რამდენიმე ქვეყანამ გამოიყენა მართლმსაჯულების სისტემაში. ამ სტატიაში კოსოვოს ვეტინგის გამოცდილებაზე ვისაუბრებთ.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა? მოსამართლეების ვეტინგის შესახებ საქართველოშიც მსჯელობენ. კოსოვოს გამოცდილების შესწავლა, რომელმაც ფართომასშტაბიანი ვეტინგი განახორციელა, ჩვენთვისაც საინტერესოა.
ჩვენი კომენტარი: ვეტინგის პირველი ეტაპი კოსოვოში არაეფექტიანი აღმოჩნდა, რადგან კოსოვოს მართლმსაჯულების რეფორმა მაშინაც და დღესაც კომპლექსურ, გრძელვადიან შედეგზე ორიენტირებულ მიდგომას მოითხოვდა. მხოლოდ ვეტინგი კი ამ მიზანს ვერ უზრუნველყოფს.
ქვეყანაში, წლიდან წლამდე არ იცვლება დამსაქმებლების დიდი ნაწილის დამოკიდებულება მშრომელების მიმართ. მათი აღქმით დასაქმებული ყოველთვის მადლიერი უნდა იყოს, რომ „კომპანიის“ წყალობით მას სამსახური აქვს.
თუკი შეეცდება პროტესტი გამოხატოს უსამართლო ანაზღაურებასთან, მძიმე შრომით პირობებთან დაკავშირებით, მას ყოველთვის ღია კარისკენ მიუთითებენ. მიუთითებენ, რომ ისინი შეუცვლელები არ არიან და ყოველთვის მოიძებნება ვინმე, ვინც ამავე სამუშაოს უფრო მცირე ანაზღაურების სანაცვლოდაც კი შეასრულებს.
რაც შეეხება ისეთ შემთხვევებს, როდესაც მშრომელებმა გადაწყვიტეს პროტესტის გამოხატვა, საკუთარი შრომითი უფლებების გაუმჯობესებისთვის ბრძოლა და მიმართეს შესაბამის ზომებს, დასაქმებულები იღებენ ქედმაღლურ დამოკიდებულებებს და მუქარას, რომ ისინი დაკარგავენ სამსახურს.
ზემოჩამოთვლილ სამივე შემთხვევაში მიზანი იგივეა, მშრომელმა არ უნდა იგრძნოს თავი ღირებულად, მას არ უნდა მიეცეს უფლება იფიქროს, რომ მნიშვნელოვანია. ის უნდა დარჩეს უბრალო შემსრულებლად, რომელიც მარტივად შეიცვლება სხვა ადამიანით.
წლების შემდეგ, სტრასბურგის სასამართლომ დაადგინა, რომ თემირლან მაჩალიკაშვილის სიცოცხლის უფლება დარღვეულია. ამით, ოჯახმა მიიღო დასტური, რომ მათი მრავალწლიანი პროტესტი ლეგიტიმური იყო. გასაგებია, რომ იუსტიციის სამინისტრო საკუთარ ოფიციალურ განცხადებაში მანიპულირებს, ცდილობს სიცოცხლის უფლების პროცედურულ ნაწილში (სათანადოდ გამოიძია თუ არა სახელმწიფომ თემირლანის გარდაცვალების გარემოებები) დარღვევა წარმოაჩინოს, როგორც მეორეხარისხოვანი ფაქტი, ხოლო მატერიალური ნაწილი (სასიკვდილო გასროლა რამდენად აკმაყოფილებდა დადგენილ სტანდარტს) პირველხარისხოვანი. არაფერი აქ ახალი არ არის. გვახსოვს, ეს უწყება იგივეს აკეთებდა, ოღონდ სხვა ხელისუფლების პირობებში, გირგვლიანის საქმეზე.
რა არის პრობლემა?
ამისგან დამოუკიდებლად, მინდა ყურადღება მივაპყრო თავად სასამართლოს გადაწვეტილების პრობლემურობას. ის რაც დავას წარმოშობს არის საკითხი: რატომ არ მიიჩნია თემირლანის სიკვდილზე პასუხისმგებლად სასამართლომ საქართველოს მთავრობა. ამაზე პასუხი წესით გადაწვეტილების 104-ე პუნქტში უნდა ეწეროს, თუმცა ეს ნაწილი ბუნდოვანი და წინააღმდეგობრივია.
მართლმსაჯულებაზე ხელმისაწვდომობა თანამედროვე სამართლებრივი წესრიგის ცენტრალური კონცეფცია და ფუნდამენტური უფლებაა. მის გარეშე ფაქტობრივად შეუძლებელია სხვა უფლებების რეალიზება.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
მართლმსაჯულებაზე ხელმისაწვდომობა როგორც გლობალური, ასევე ლოკალური პრობლემაა. მსოფლიოს მასშტაბით დაახლოებით 4.5 მილიარდი ადამიანი ვერ სარგებლობს კანონმდებლობის მიერ მინიჭებული უფლებებითა და შესაძლებლობებით. მართლმსაჯულების ხელმისაწვდომობის მნიშვნელობაზე ყურადღებას ამახვილებს ევროკავშირსა და საქართველოს შორის გაფორმებულ ასოცირების დღის წესრიგიც.
ჩვენი კომენტარი
მართლმსაჯულებაზე ხელმისაწვდომობის კონცეფცია არ გულისხმობს მხოლოდ სასამართლოზე ან იურიდიულ დახმარებაზე წვდომის შესაძლებლობებს. ის უნდა გავიგოთ ფართოდ კანონის უზენაესობის, სოციალური და საჯარო მმართველობის კონტექსტში. ეს კონცეფცია მოითხოვს მთელი სამართლებრივი სისტემის (მათ შორის, სასამართლოს, სამართალდამცავი ორგანოების, პროკურატურის და ა.შ.) დემოკრატიულ მოწყობას.
რას გვთავაზობს ხალხზე ორიენტირებული მართლმსაჯულება?
ხალხზე ორიენტირებული მართლმსაჯულება არის კონცეფცია, რომელმაც უნდა შეცვალოს მართლმსაჯულებაზე მუშაობის აქამდე მოქმედი მოდელი. მისი მიზანია, მართლმსაჯულების სისტემის შუაგულში დაინახოს ხალხი და არა ინსტიტუტები.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
ბოლო 30 წლის განმავლობაში ჩატარებული კვლევები მიუთითებს, რომ მართლმსაჯულების ინსტიტუტები ვერ პასუხობს მოსახლეობის წინაშე არსებულ მოთხოვნებს. კერძოდ, პრობლემების 10%-ზე ნაკლები გვარდება მართლმსაჯულების სისტემების მიერ. მსოფლიოს მოსახლეობის დაახლოებით 2/3-ს სათანადოდ არ მიუწვდება ხელი მართლმსაჯულებაზე. სიღარიბე, ძალადობა, უთანასწორობა პრობლემას კიდევ უფრო ამძაფრებს მოწყვლადი ჯგუფებისთვის.
ჩვენი კომენტარი
ხალხზე ორიენტირებული მართლმსაჯულება ღირებული კონცეფციაა, რადგან ის ცდილობს, დაინახოს არა ინსტიტუტების, არამედ, უპირატესად, ადამიანის საჭიროებები მართლმსაჯულების სისტემაში. მიუხედავად ამისა, ეს კონცეფცია იზოლირებულად არ უნდა განიხილებოდეს და ის უფრო ფართო პოლიტიკური მიდგომის ნაწილი უნდა იყოს.
საავტორო უფლებები პოლიტიკური საკითხია. ის საზოგადოების საერთო ინტერესს უკავშირდება. გავრცელებული შეხედულებით, საავტორო უფლებების მიზანია, დაიცვას ბალანსი საზოგადოებრივ და ხელოვანის პირად ინტერესს შორის. ესაა ინდივიდუალურ და კოლექტიურ უფლებებს შორის კონფლიქტის გადაჭრის მცდელობა. თუმცა, რამდენად დაცულია ეს ბალანსი? როგორია საავტორო უფლებების გლობალური პოლიტიკა?
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა
საავტორო უფლებების კანონმდებლობის დახვეწის საკითხი ევროკავშირთან ასოცირების დღის წესრიგის ნაწილია. თუმცა, ასევე მნიშვნელოვანია ის გარემოებაც, რომ საავტორო უფლებები გავლენას ახდენს რესურსების განაწილებაზე და უკავშირდება საზოგადოების ფუნდამენტურ ინტერესს – ისარგებლოს შემოქმედებითი პროგრესით.
ჩვენი კომენტარი
თანამედროვე წარმოდგენები, საავტორო უფლებებს აღიქვამს არა საზოგადოებრივი სიკეთის, არამედ საბაზრო ეკონომიკის ხელშეწყობის ინსტრუმენტად. ინფორმაცია გახდა ახალი ფორმის კაპიტალი, ხოლო საავტორო კანონმდებლობები – კორპორაციებისთვის სარგებლის მიღების წყარო
უკრაინაში რუსეთის შეჭრამ და ფართომასშტაბიანმა ომმა ასოცირების ტრიოს ქვეყნებისთვის ევროკავშირთან დაახლოების ახალი შესაძლებლობა გააჩინა. ევროკავშირში გაწევრების განაცხადი, ომის დაწყებიდან 5 დღეში, პირველმა სწორედ უკრაინამ გააკეთა. ეს სტატია მიმოიხილავს უკრაინის განვლილ გზას კანდიდატი ქვეყნის სტატუსამდე და მართლმსაჯულების სფეროში გადადგმულ ნაბიჯებს.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა? საქართველომ ევროკავშირის კანდიდატი ქვეყნის სტატუსის მოპოვება უკრაინასთან და მოლდოვასთან ერთად სცადა. თუმცა, მათგან განსხვავებით, სტატუსი ვერ მიიღო. ევროკავშირმა ხაზი გაუსვა, რომ საქართველოს ევროპული პერსპექტივა რეალურია, თუმცა საჭიროა წინაპირობების შესრულება. ამ პროცესში უკრაინის მიერ გადადგმული ნაბიჯების განხილვა შესაძლოა სასარგებლო იყოს.
ჩვენი კომენტარი: ევროკავშირის შეფასება მოწმობს, რომ უკრაინის კანონმდებლობა მთლიანობაში უკვე შეესაბამება ევროპულ და საერთაშორისო სტანდარტებს, თუმცა გატარებულ რეფორმებს სრულყოფა და გაგრძელება სჭირდება. უკრაინაც, მოლდოვის მსგავსად, აქცენტს აკეთებს მოსამართლეთა კეთილსინდისიერების შეფასების (pre-vetting და vetting) მექანიზმსა და მართლმსაჯულების ინსტიტუტებში საერთაშორისო ექსპერტების ჩართულობაზე.
ევროკავშირის კანდიდატი ქვეყნის სტატუსის მოპოვების ცალსახა წინაპირობა მართლმსაჯულების ძირითადი ინსტიტუტების გაძლიერებაა. ევროკომისიის მიერ განსაზღვრულ 12 პუნქტიან პრიორიტეტებში სასამართლოს ორი რეკომენდაცია ეხება. ამ სტატიაში განვიხილავთ, როგორ სრულდება საქართველოს მიერ ეს წინაპირობები.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
12 პუნქტიანი რეკომენდაციების შესრულებას ევროკომისია, სავარაუდოდ, მომდევნო წლის ოქტომბერში შეაფასებს. სწორედ ამ დროს გავიგებთ, იქნება თუ არა საკმარისი საქართველოს მიერ გადადგმული ნაბიჯები კანდიდატის სტატუსის მისაღებად. თუმცა უკვე შესაძლებლია მსჯელობა იმ დამოკიდებულებაზე, რომელსაც საქართველოს ხელისუფლება სასამართლოს რეფორმებთან მიმართებით ავლენს.
ჩვენი კომენტარი: ევროკომისიის ვრცელი და ზოგიერთ შემთხვევაში ზოგადი რეკომენდაციები, ხელისუფლებამ უკიდურესად ვიწროდ განმარტა და მხოლოდ მინიმალური ტექნიკური შესწორებებისთვის გამოიყენა. შესაბამისად, საქართველოს პარლამენტმა შეიმუშავა სტრატეგია და საკანონმდებლო ცვლილებები, რომლებიც სასამართლო სისტემაში არსებულ ვერცერთ მთავარ გამოწვევას ვერ უპირისპირდება.
ევროკავშირი, კანდიდატი ქვეყნის სტატუსის სანაცვლოდ, დამოუკიდებელი მართლმსაჯულებისთვის ურყევ და თანმიმდევრულ მუშაობას ითხოვს. მოლდოვამ, ჯერ კიდევ არსებული გამოწვევების მიუხედავად, სისტემის გაჯანსაღების მცდელობის ჩვენება შეძლო, რაც სტატუსის მოსაპოვებლად მნიშვნელოვანი აღმოჩნდა. ეს სტატია მიმოიხილავს მოლდოვის მიერ კანდიდატი ქვეყნის სტატუსამდე განვლივ გზას მართლმსაჯულების სფეროში.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
საქართველომ ევროკავშირის კანდიდატი ქვეყნის სტატუსის მოპოვება უკრაინასთან და მოლდოვასთან ერთად სცადა. თუმცა, მათგან განსხვავებით, სტატუსი ვერ მიიღო. ევროკავშირმა აღნიშნა, რომ საქართველოს ევროპული პერსპექტივა რეალურია, თუმცა საჭიროა წინაპირობების შესრულება. ამ პროცესში მოლდოვის მიერ გადადგმული ნაბიჯების განხილვა შესაძლოა სასარგებლო იყოს.
ჩვენი კომენტარი: მოლდოვაში მართლმსაჯულების რეფორმირების პროცესი დასრულებული არ არის და ის სრულყოფას ჯერ კიდევ საჭიროებს. თუმცა თვალშისაცემია, რომ კორუფციასთან ბრძოლისა და სასამართლოს მიმართ ნდობის გაზრდის გზად ქვეყანამ მოსამართლეთა კეთილსინდისიერების შეფასების (pre-vetting და vetting) მექანიზმის შემოღება და პროცესებში საერთაშორისო საზოგადოების პირდაპირი მონაწილეობა დაისახა.
2022 წლის საზოგადოებრივი აზრის კვლევის მიხედვით, გამოკითხულთა მხოლოდ 1% აღნიშნავს, რომ პრობლემები მართლმსაჯულების სისტემაში ქვეყნის დემოკრატიული განვითარების მთავარი გამოწვევაა. ამ სტატიაში ვეცდებით, ავხსნათ სასამართლოს და საზოგადოების გაუცხოების ზოგიერთი მიზეზი.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
ჩვენ გამუდმებით გვესმის სამართლიანი კრიტიკა სასამართლოს მიმართ. თუმცა იშვიათად გვეკითხებიან, როგორი სასამართლო გვინდა. ახლა, როცა ევროკავშირის რეკომენდაციების საკვანძო საკითხები კვლავ მართლმსაჯულებას ეხება და ამ თემას დიდი პოლიტიკური წონა აქვს, მასზე მსჯელობის დაწყება მნიშვნელოვანია.
ჩვენი კომენტარი
სასამართლოსადმი ნდობაზე ან მისი მნიშვნელობის აღიარებაზე ბევრი ფაქტორი ახდენს გავლენას. მართლმსაჯულების სისტემისადმი გაუცხოების მიზეზები შესაძლოა იმაზე ფუნდამენტური იყოს, ვიდრე ეს ერთი შეხედვით ჩანს. ამ საკითხზე მსჯელობა მოითხოვს, შევაფასოთ, არის თუ არა მართლმსაჯულება დღეს ის, რასაც მისგან საზოგადოება მოელის.
სასამართლოს დამოუკიდებლობა მნიშვნელოვანი ღირებულებაა, მისი დანაკლისი კი საზოგადოებისთვის მძიმე შედეგებს იწვევს. თუკი სასამართლო თანამედროვე დემოკრატიული სახელმწიფოს საყრდენია, რომელიც ხალხის ინტერესების სასარგებლოდ მოქმედებს, დამოუკიდებლობა საზოგადოების წინაშე ამ ვალდებულების შესრულების ერთგვარი საშუალებაა. ამ სტატიაში გაგიზიარებთ რომელ ელემენტებზე დგას სასამართლოს დამოუკიდებლობა და რით განსხვავდება იგი ინსტიტუციური კორპორატივიზმისგან. ეს უკანასკნელი ვიწრო ჯგუფების კერძო ინტერესის დასაცავად ძალაუფლების და გავლენის მობილიზებას გულისხმობს.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
დამოუკიდებელი სასამართლო სამართლიანი, თანასწორი და მშვიდობიანი საზოგადოების მშენებლობისთვის გვჭირდება. სასამართლოს ძირეული გაჯანსაღების გარეშე ევროკავშირთან დაახლოების მიზანიც შეუსრულებელი დარჩება.
ჩვენი კომენტარი
დამოუკიდებლობა არ არის მოსამართლის პრივილეგია. თუმცა, დამოუკიდებლობის სახელით, მანკიერი კორპორატივიზმის შექმნის რისკი რეალურია, ამ დროს ზღვარი სასამართლოს დამოუკიდებლობას და ანგარიშვალდებულებას შორის ფაქტობრივად წაშლილია.
ქართველი პოლიტიკოსები უფრო და უფრო ცოტა დროს უთმობენ იმ საკითხებზე საუბარს, რომელიც თითოეულ ჩვენგანს აწუხებს. მათი ყურადღება მეტწილად ერთმანეთთან პერსონალური დაპირისპირებისკენაა მიმართული და ბუნებრივია, ამომრჩევლისთვის საჭირბოროტო საკითხები მის მიღმა რჩებათ.
ეს პოლარიზაციის შედეგია, იმ პრობლემის, რომლის მოგვარების პირობაც ევროკავშირმა საქართველოს, წევრობის კანდიდატობის სანაცვლოდ, ივნისში დაუდგინა. ევროკომისიას სურს იმ ქვეყნებს მიანიჭოს ეს სტატუსი, რომლებიც პოლიტიკური ვითარების გაჯანსაღებას ცდილობენ. გამართული სისტემის პირობებში ისინი უკეთ იზრუნებენ საკუთარ მოქალაქეებზე და მეტად სტაბილურები იქნებიან. ასეთი პარტნიორის ყოლა კი ევროკავშირისთვისაც ხელსაყრელია.
რატომ განვიხილავთ ამ თემას?
ორი მიზეზი არსებობს:
ყოველივე ამის გათვალისწინებით, მოცემულ მომენტში, დეპოლარიზაცია ქვეყნის მნიშვნელოვანი ამოცანაა. თუმცა, საჭიროა, მკაფიოდ განვსაზღვროთ, რას მოვიაზრებთ ტერმინის ქვეშ. ეს იმაშიც დაგვეხმარება, გავიგოთ სად არის პრობლემის სათავე და იმაშიც, როგორ მოვაგვაროთ ის.
ადრე საოჯახო საქმეებისთვის დამხმარის ყოლა – დამლაგებლის, მზარეულის, აღმზრდელის, მზრუნველის და სხვა – სიმდიდრესთან ასოცირდებოდა. თუმცა თანამედროვე შრომის ბაზრის სტანდარტებმა, ოჯახის ყველა შრომისუნარიანი წევრის შრომის ბაზარზე გასვლამ, უფრო და უფრო გარდაუვალი გახადა ნებისმიერი შემოსავლის მქონე ოჯახისთვის დამხმარეების შრომის დაქირავება, რადგან ადამიანები ვეღარ ახერხებენ, მუშაობას სახლის ის საქმეებიც შეუთავსონ, რომლებიც აუცილებლად უნდა შესრულდეს.
სახლის საქმეებისთვის რომ ოჯახმა ან კერძო პირმა მეორე ადამიანი დაიქირავოს, უნდა შეეძლოს, მას შესაბამისი ანაზღაურება გადაუხადოს. ამ შემთხვევაში დამსაქმებელი არატიპურია და ხშირად თავადაც დასაქმებულია; დასაქმების ადგილი კი არა შრომითი დაწესებულება, არამედ საცხოვრებელი სახლია. სწორედ ეს ქმნის საოჯახო შრომის განსაკუთრებულ სპეციფიკას, საოჯახო მშრომელებს კი განსაკუთრებული საჭიროებების მქონე მშრომელებად აქცევს.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
საქართველოში საოჯახო მშრომელები გაცილებით მეტს შრომობენ, ვიდრე ევალებათ, რასაც მათ არავინ უნაზღაურებს, რადგან, როგორც წესი, არ გააჩნიათ წერილობითი ხელშეკრულება და მხოლოდ ზეპირი შეთანხმებით არიან დასაქმებულნი. ამით კი ისედაც არაადეკვატურად დაბალ ანაზღაურებას შრომითი ექსპლუატაცია და ემოციური მოწყვლადობაც ემატება.
მნიშვნელოვანია, ვიცოდეთ, როგორია საოჯახო მშრომელთა სოციალური დაცვის ბაზისური სტანდარტები, როგორია საქართველოს გამოწვევები ამ მხრივ და რა შეიძლება მოვიმოქმედოთ, რომ დასაქმებულთა შრომა მატერიალურადაც დაფასდეს, რათა მათ გაუჩნდეთ სოციალური დაცვის საბაზისო გარანტიები და არ წავიდნენ ემიგრაციაში.
ჩვენი კომენტარი:
ცნება „საოჯახო შრომა“ არ გვხვდება საქართველოს შრომით კანონმდებლობაში, რაც ამ შრომაში ჩართული ადამიანების უმრავლესობას ყველა იმ სოციალური ბენეფიტის გარეშე ტოვებს, რომელსაც ეროვნული კანონმდებლობა სხვა მშრომელებისთვის ითვალისწინებს.
საბაზისო სოციალური დაცვისთვის აუცილებელია, ქვეყნის შრომითი კანონმდებლობა და სოციალური დაცვის სისტემა ითვალისწინებდეს საოჯახო მშრომელებს და ქმნიდეს მათთვის დეკრეტული შვებულების, სამედიცინო ბიულეტინის, საპენსიო შენატანების, ზეგანაკვეთური შრომის ანაზღაურებისა თუ სხვა შრომითი უფლებების გამოყენების შესაძლებლობას.
ვინაიდან საქართველოში ისედაც მძიმე სოციალური ფონია და დაბალია შინამეურნეობების შემოსავლები, ოჯახში დასაქმებულებს უჭირთ ანაზღაურების ზრდის მოთხოვნა და ხშირად იღებენ მიგრაციის, სამუშაოს ქვეყნის გარეთ შესრულების, გადაწყვეტილებას. სახელმწიფო ვალდებულია, ჰქონდეს ქვეყანაში საკუთარი სამუშაო ძალის, მათ შორის, საოჯახო მშრომელების, შენარჩუნების და არა მათი განდევნის სტრატეგია. მას ასევე შეუძლია, თავად განავითაროს იმგვარი სოციალური ზრუნვისა და კეთილდღეობის სერვისები, რომლებიც ნაწილობრივ მაინც ჩაანაცვლებს საოჯახო შრომის მოთხოვნას, ოჯახებს კი ჯიბიდან განკარგვად შემოსავლებს დაუზოგავს.
საქართველოში შრომითი უფლებები ხშირად ირღვევა, არსებული კანონმდებლობის აღსრულება კი სათანადოდ ვერ ხდება. ამ გამოწვევების მიუხედავად, ქვეყანაში სოციალური დიალოგი სათანადოდ არ მიმდინარეობს. ამასთან, საზოგადოება ნაკლებად ფლობს ინფორმაციას პროფესიული კავშირების შესახებ.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
შრომითი უფლებების დაცვის, დარღვევის პრევენციისა და დავების დროულად გადასაწყვეტად პროფესიული კავშირების არსებობა მნიშვნელოვანია.
შესაბამისად, დასაქმებულების მხრიდან ღირსეული შრომითი პირობების უზრუნველყოფის ერთადერთი გარანტი სწორედ ძლიერი პროფკავშირების არსებობა და ეფექტიანი სოციალური დიალოგია.
ჩვენი კომენტარი
შესავალი
დასაქმებულთა უფლებების სათანადოდ დასაცავად შრომის ინსპექციის სამსახურის ეფექტურ ფუნქციონირებას გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს. სამსახურის სტრუქტურისა და უფლებამოსილების ხშირი ცვლილების გამო, ფართო საზოგადოებას არ აქვს სრულყოფილი ინფორმაცია შრომის ინსპექციის ახლანდელი მანდატის შესახებ.
ჩვენი კომენტარი
საიმისოდ, რომ შრომის ინსპექციის საქმიანობამ დასაქმებულთა უფლებების დაცულობის ხარისხზე რეალური ზეგავლენა მოახდინოს, აუცილებელია, იგი სათანადო ოდენობისა და კვალიფიკაციის ადამიანური რესურსით აღიჭურვოს, რათა უფრო ინტენსიურად შეამოწმოს ობიექტები და მონიტორინგის დროს განსაკუთრებული ყურადღება გაამახვილოს ისეთ სფეროებზე, სადაც შრომის უსაფრთხოებისა და სხვა შრომითი უფლებების დარღვევის საფრთხეები სტატისტიკურად უფრო მაღალია. შრომის ინსპექციამ მეტი ინტერესი უნდა გამოხატოს არაფორმალური სექტორის მონიტორინგის მიმართაც, რათა უზრუნველყოს ყველაზე მოწყვლადი მუშახელის უფლებების დაცულობა და ხელი შეუწყოს მათი ინფორმირებულობის ამაღლებას.
მონიტორინგი თანაბრად ეფექტურად უნდა ხორციელდებოდეს როგორც დიდ ქალაქებში, ასევე რეგიონებში და ფართო საზოგადოებას აქტიურად უნდა მიეწოდებოდეს ინფორმაცია შრომის ინსპექციის უფლებამოსილებების შესახებ.
გარდა ამისა, აუცილებელია, რომ გაიზარდოს ადმინისტრაციული სახდელის სახით გათვალისწინებული ჯარიმების რაოდენობაც.
შესავალი
სოციალური დიალოგი შრომის ბაზრის რეგულირების ეფექტიანი იარაღია, რომელიც ღირსეული შრომის, ინკლუზიური განვითარებისა და სოციალური სამართლიანობის გარანტს ქმნის.
საქართველოში ოჯახში დასაქმებულები არაფორმალურ ეკონომიკაში არიან ჩართულნი და დამქირავებელთან დადებულ ზეპირ შეთანხმებას ჯერდებიან. მსგავსი ტიპის შეთანხმება კი არასრულყოფილია.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა:
2019 წლის მონაცემებით, ოჯახში დასაქმებული ადამიანთა რიცხვი საქართველოში დაახლოებით 17994 ადამიანს შეადგენს, მათი უფლებების დაცვა მაინც არ დგას მწვავედ დღის წესრიგში, შესაბამისად, ამ საკითხთან დაკავშირებული ლიტერატურა და კვლევითი მონაცემებიც მწირია.
ჩვენი კომენტარი:
ზეპირი შეთანხმებისა და დამქირავებლის კეთილი ნების იმედად დარჩენილი ოჯახში დასაქმებულები, ფაქტობრივად, განდევნილები არიან სოციალური დაცვის სისტემიდან და მათი საბაზისო უფლებები არ არის დაკმაყოფილებული.
საქართველო სხვადასხვა ბუნებრივი რესურსით მდიდარი და, ამავე დროს, ინდუსტრიული ეკონომიკის მნიშვნელოვანი ტრადიციის მქონე ქვეყანაა. ეს ტრადიცია გულისხმობს, ერთი მხრივ, არსებული რესურსების მოპოვებას, მეორე მხრივ კი საბჭოთა პერიოდში აშენებულ გადამამუშავებელ/გამამდიდრებელ საწარმოებსა და სხვა მძიმე ინდუსტრიას, რომლის ნაწილიც ქვეყანაში დღემდე ფუნქციონირებს.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
ქვეყანა, რომელიც ათწლეულებია, სიღარიბეში ცხოვრობს და მოსახლეობისაგან იცლება, ფლობს ისეთ ძვირფას და მნიშვნელოვანი რესურსებს, როგორებიცაა: ოქრო და სპილენძი, მანგანუმი, ქვანახშირი; ქვეყანაში არსებობს მნიშვნელოვანი ინდუსტრიული წარმოებაც: ფეროშენადნობები, რუსთავისა და ქუთაისის მეტალურგიული ქარხნები და სხვა.
თუმცა საქართველოს ეკონომიკა საკმარისად ვერ სარგებლობს ამ სიმდიდრეებითა და ინდუსტრიით. ფაქტია, რომ საბჭოთა კავშირის დაშლიდან სამი ათწლეულის გავლისა და სამი გრძელვადიანი მთავრობის გამოცვლის შემდეგ, ინდუსტრიული ქალაქები საქართველოში მძიმე სოციალურ, ეკონომიკურ, ეკოლოგიურ და დემოგრაფიულ კრიზისში იმყოფება, მიუხედავად იმისა, რომ იქ მოპოვებული რესურსები და წარმოებული პროდუქცია მნიშვნელოვანი სიმდიდრის წყაროა გლობალურ თუ ადგილობრივ ბაზარზე.
უნდა ვიცოდეთ, რა რესურსები აქვს ქვეყანას, რათა ისინი უპირველესად ჩვენს კეთილდღეობას, განვითარებას მოხმარდეს და არა კერძო პირთა გამდიდრებას – იმისთვის, რომ გარემო, რომელიც ამ სიმდიდრეს გვაძლევს, გადაურჩეს დაბინძურებასა და განადგურებას; ადამიანები კი, რომლებიც ამ სიმდიდრეებს ქმნიან, არ იტანჯებოდნენ სასოწარკვეთის, ჩაგვრის, გავალიანების, ავადმყოფობის, სოციალური უპერსპექტივობისაგან და შექმნილი პრობლემების გამო არ ცდილობდნენ ქვეყნის დატოვებას.
ჩვენი კომენტარი:
საქართველოს მარეგულირებელი კანონმდებლობა, ინსპექტირების ორგანოები და მათი აღსრულების მექანიზმები დღემდე ვერ უზრუნველყოფს ქვეყანაში ჰუმანური, არაექსპლუატაციური, სოციალურად და ეკოლოგიურად სამართლიანი მოპოვების პირობებს.
საქართველოს საგადასახადო პოლიტიკა არ ითვალისწინებს მსხვილი ბიზნესისთვის ადეკვატური გადასახადების დაწესებას, მოგების გადასახადი ქვეყანაში მხოლოდ 15%-ია, ხოლო წიაღისეულზე დაწესებული მოსაკრებელი მინიმალურია. ამგვარი საგადასახადო პოლიტიკა ჩვენი ქვეყნის ინდუსტრიულ და ბუნებრივ პოტენციალს უმეტესად მხოლოდ კერძო მესაკუთრეთა გამდიდრების წყაროდ ტოვებს.
ეს ყოველივე გამომდინარეობს იქიდან, რომ საქართველოს უკვე ათწლეულებია, არჩეული აქვს მცირე სახელმწიფოს, მინიმალური ჩარევის, ანუ ჩაურევლობის, და მხოლოდ ინვესტორზე ორიენტირებული პოლიტიკა, რომელიც იწვევს ხილულ და ცხად სოციალურ და ეკოლოგიურ შედეგებს და მნიშვნელოვან ეკონომიკურ დანაკარგებს ქვეყნის განვითარებისთვის.
შესავალი: ტყიბული ისტორიული ინდუსტრიული ქალაქია საქართველოს ორი კუთხის, რაჭისა და იმერეთის, საზღვარზე, სადაც ქვანახშირი XIX საუკუნის დასაწყისიდან მოიპოვება. სხვადასხვა ისტორიულ ეტაპზე ქალაქი სრულფასოვანი საზოგადოებრივი და კულტურული ცხოვრებით ცხოვრობდა. დღეს ტყიბულის ცხოვრების მთავარი და ერთადერთი განმსაზღვრელი ქვანახშირის წარმოებაა: აქ ადამიანთა უმრავლესობის ცხოვრება დამოკიდებულია იმაზე, თუ რა ხდება „საქნახშირში“ და როგორ ცხოვრობენ მეშახტეები.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა: საქართველოს ინდუსტრიულ ქალაქებს შორის, ტყიბულში ყველაზე მაღალია მუშათა სიკვდილიანობა და ის ყველაზე მეტად არის დაცლილი მოსახლეობისაგან. მნიშვნელოვანია, ვიცოდეთ, თუ კონკრეტულად რას ეწირება ჩვენი თანამოქალაქეების სიცოცხლე და ჯანმრთელობა, როგორ ცხოვრობენ ტყიბულელები და რატომ ტოვებენ მასიურად საკუთარ ქალაქს.
ჩვენი კომენტარი:
უკვე ათწლეულებია, ტყიბულის შახტებში მეშახტეები იღუპებიან და საწარმოო ტრავმებს იღებენ – შრომა არ არის უსაფრთხო სიცოცხლისა და ჯანმრთელობისთვის, საწარმოს მიერ გაცემული ხელფასები კი საცხოვრებლად არასაკმარისია. ამას მოწმობს ტყიბულელთა გაფიცვების ისტორია, გავალიანებისა და მიგრაციის მკვეთრად გამოხატული პრობლემები. ტყიბული, სხვა ინდუსტრიული ქალაქების მსგავსად, საჭიროებს საზოგადოების მუდმივ სოლიდარობასა და მხარდაჭერას.
შესავალი: კაზრეთი ქვემო ქართლში, ბოლნისთან ახლოს მდებარე დასახლებაა, სადაც ოქრო, სპილენძი და სხვა ფერადი ლითონები მოიპოვება. სტრატეგიულად მნიშვნელოვანი ინდუსტრიული დანიშნულების გარდა, კაზრეთი ცნობილია ისტორიული სიძველით – ბრინჯაოს ხანისა და ქვის ხანის უნიკალური სამარხებით, ანტიკური ხანის ნამოსახლარით და სხვ.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
ოქროსა და სპილენძის კონცენტრატები – მადანი, რომელიც დაბა კაზრეთში მოიპოვება, საქართველოდან ექსპორტირებული ყველაზე მაღალი ღირებულების მქონე საქონელთა ათეულშია, მისი მოპოვების ლიცენზია კი ყველაზე ძვირადღირებული ლიცენზიაა ქვეყანაში.
ოქროთი და სპილენძით მდიდარი დასახლება და მის გარშემო მდებარე სოფლები, სხვა ინდუსტრიული ქალაქების მსგავსად, უკვე წლებია სიღარიბით, უპერსპექტივობით, საგანგაშოდ დაბინძურებული გარემოთი და ჯანმრთელობის პრობლემებით იტანჯება. აუცილებელია, ვიცოდეთ, თუ ვინ ფლობს ამ სიმდიდრეს და რატომ არის ყველაზე ძვირფასი რესურსებით მდიდარი დასახლება ასეთ მდგომარეობაში.
ჩვენი კომენტარი:
დაბა კაზრეთსა და მის შემოგარენში კომპანია RMG ერთადერთი მსხვილი დამსაქმებელია. წლებია, საწარმოში შრომა უმძიმესია და არ არის უსაფრთხო, დასახლებაში ცხოვრება კი ჯანმრთელობისთვის მძიმე შედეგების მომტანია. წყლის, ჰაერისა და ნიადაგის დაბინძურების გამო, დაბის შემოგარენში სოფლის მეურნეობაც შეუძლებელი ხდება. კომპანია ცდილობს, ქალაქში ჩაანაცვლოს სახელმწიფო, ადგილობრივი მთავრობა და პოლიცია – ის შემჩნეულია მშრომელთა და მაცხოვრებელთა დაშინებისა და კონტროლის პრაქტიკაში. კაზრეთი და მიმდებარე სოფლები საჭიროებს ჩვენს შეუქცევად სოლიდარობას.
გაფიცვის უფლება ქართული კანონმდებლობისთვის სიახლეს არ წარმოადგენს. თუმცა ის საკითხები, რომლებიც მის სრულფასოვან რეალიზებას უკავშირდება, კვლავ პრობლემურია.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
საქართველოში მშრომელებს ხშირად უწევთ უთანასწორო და უსამართლო გარემოში ღირსეული შრომითი პირობებისთვის ბრძოლა. ეს სტატია იმ კომპლექსურ პროცესს მიმოიხილავს, რომელსაც დასაქმებულები გაფიცვამდე გადიან.
ჩვენი კომენტარი
გაფიცვა დავის მოგვარების უკანასკნელი საშუალებაა. მას წინ უსწრებს შემათანხმებელი პროცედურები, მედიაცია, რომელიც აღმოჩნდა, რომ უმეტესად არაეფექტიანია. შესაბამისად, მშრომელები იმაზე ხშირად იფიცებიან, ვიდრე ეს გამართული მოლაპარაკების პირობებში იქნებოდა საჭირო. მეორე მხრივ, პრობლემაა ისიც, რომ დამსაქმებელი გაფიცვის შედეგად მიღწეულ შეთანხმებებსაც უგულებელყოფს. ამის გამო, დასაქმებულებს შორის აქტივობა გაფიცვის დროს დაბალია.
შესავალი
მუშაობის გასააქტიურებელი პოლიტიკა ქვეყანაში დასაქმების ხელშეწყობის ერთ-ერთი მთავარი ბერკეტია, რადგან ადამიანებს, რომლებიც შრომით ბაზარზე მწვავე კონკურენციის გამო არ არიან დასაქმებულები, ეხმარება სამსახურის მოძებნაში.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
ჩვენი კომენტარი
ამას მოწმობს საერთაშორისო პრაქტიკა, იხილეთ სტატია: “რა არის დასაქმების გასააქტიურებელი პოლიტიკა“
25 სექტემბერს იტალიის საპარლამენტო არჩევნებში დამაჯერებელი გამარჯვება მოიპოვა ნაციონალისტურ-კონსერვატიულმა ალიანსმა, რომელსაც სათავეში ულტრამემარჯვენე ჯორჯია მელონის პარტია, „იტალიის ძმები” უდგას. კოალიციაში, ასევე, არიან სილვიო ბერლუსკონის პარტია „ფორცა იტალია” და მემარჯვენე პოპულისტური „ლიგა”, რომლის ლიდერიც ევროსკეპტიციზმით გამორჩეული ფიგურა – მატეო სალვინია. ახალი კაბინეტი 22 ოქტომბერს ოფიციალურად დამტკიცდა.
რატომ არის თემა მნიშვნელოვანი?
გამარჯვებული კოალიცია იტალიაში მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ ყველაზე მემარჯვენე მმართველი ძალაა. ძალაუფლება მათ ხელში საფრთხეს უქმნის ქვეყნის ტრადიციულ საგარეო პოლიტიკას, რომელიც ისტორიულად უაღრესად პროევროპულია, ეს კი თავისთავად აისახება საქართველოს დასავლურ სტრუქტურებში გაწევრიანების პერსპექტივაზე.
ჩვენი კომენტარი
მიუხედავად ქვეყნის შიდა პოლიტიკაში მოსალონდელი ცვლილებებისა, არსებობს ფაქტორები, რომლებიც ჯორჯია მელონის მთავრობას აიძულებს, იტალიის ტრადიციულ საგარეო პოლიტიკურ კურსს მნიშვნელოვნად არ გადაუხვიოს.
რუსეთის უკრაინაში შეჭრამ მისივე მოქალაქეების ნაწილს უბიძგა საცხოვრებლად სხვა ქვეყნების ძებნა დაეწყოთ. ეს პროცესი განსაკუთრებით აქტიური ე.წ. „ნაწილობრივი მობილიზაციის“ გამოცხადების შემდეგ გახდა, რაც საქართველოს განსაკუთრებით მწვავედ შეეხო. ამის ერთი მიზეზი სახმელეთო საზღვრი, ხოლო მეორე რუსეთის მოქალაქეებისთვის ჩვენს ქვეყანაში შემოსვლის სიმარტივეა.
რა პირობები ხვდებათ რუსეთის მოქალაქეებს საქართველოში?
ეს რეჟიმი იდეალურ პირობებს ქმნის მათთვის, დარჩნენ აქ რა ვადითაც სურთ, ან გამოიყენონ საქართველო როგორც სატრანზიტო ქვეყანა.
შესავალი
სტუდენტური საცხოვრებელი არა მხოლოდ აგვარებს სტუდენტების პრობლემას, არამედ აჩვენებს, რამდენად მნიშვნელოვანია სახელმწიფოსთვის მოქალაქეების განათლებაზე ხელმისაწვდომობა.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
სტუდენტების საცხოვრებლით უზრუნველყოფის საჭიროება მსოფლიოს ბევრ ქვეყანაშია. მათი ნაწილი ცდილობს, სტუდენტებს რაც შეიძლება მეტი ხელმისაწვდომი საცხოვრებელი შესთავაზოს. მნიშვნელოვანია, ვიცოდეთ, როგორ ზრუნავს ქართული სახელმწიფო ამ პრობლემის მოსაგვარებლად.
ჩვენი კომენტარი
რეგიონიდან ქალაქში სასწავლებლად ჩასულ სტუდენტებს საცხოვრებლის პოვნა უჭირთ. ხელმისაწვდომი სტუდენტური საცხოვრებლები ამ პრობლემის გადაჭრის საშუალება იქნებოდა, თუმცა ეს საკითხი საქართველოში მოუგვარებელია.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
ჩვენი კომენტარი
საცხოვრისის საკითხი გადაჯაჭვულია ისეთ სოციალურ-ეკონომიკურ ფაქტორებთან, როგორებიცაა: ადგილმდებარეობის ცვლილება, დასაქმების, განათლების ხელმისაწვდომობა და სხვა. ეს კი განსაკუთრებით აქტუალურია სტუდენტების შემთხვევაში, როდესაც ბევრი მათგანი იცვლის საცხოვრებელ ადგილს.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
მსოფლიოს ბევრ ქვეყანაში უნივერსიტეტები ნაწილობრივ უზრუნველყოფენ სტუდენტურ საცხოვრებლებს და ამგვარად ცდილობენ, გადაჭრან სტუდენტებისთვის საცხოვრისის კრიზისი. შესაბამისად, მნიშვნელოვანია, ვიცოდეთ, რა არის საერთო საცხოვრებელი, რაში ეხმარება ის სტუდენტს და როგორია საუკეთესო გამოცდილება.
ჩვენი კომენტარი
ხელმისაწვდომი სტუდენტური საერთო საცხოვრებლის არსებობა განათლების მიღების მნიშვნელოვან გარანტიებს ქმნის. სახელმწიფო განათლების პოლიტიკის განხორციელებისას ამ საკითხებს უნდა ითვალისწინებდეს, ხოლო სახელმწიფო უნივერსიტეტები, რომელთა მიზანი არ არის ფინანსური მოგება, უნდა ეხმარებოდნენ სტუდენტებს და მათთვის უფრო ხელმისაწვდომს უნდა ხდიდნენ სწავლას.
დროთა განმავლობაში დასაქმებულთა პროტესტმა სხვადასხვა სახე და ფორმა შეიძინა, რამაც მეტად შედეგიანი გახადა ბრძოლა შრომითი უფლებებისთვის. ეს სტატია სხვადასხვა ტიპის გაფიცვის რეგულირებას მიმოიხილავს სხვადასხვა ქვეყნის მაგალითებით.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
გაფიცვის სხვადასხვა სახე არსებობს, ამის აღიარება მნიშვნელოვანია, რადგან გაფიცვათა მიზანი შეიძლება არ შემოიფარგლებოდეს ერთ კონკრეტულ საწარმოში შრომითი პირობების გაუმჯობესებით, კონკრეტულ პირთა საჭიროებების მოგვარებით, არამედ იყოს უფრო ფართო, როგორიცაა, მაგალითად, სახელმწიფოში მშრომელთა დაუცველობის წინააღმდეგ ბრძოლა.
ჩვენი კომენტარი
ევროპის ქვეყნებში გაფიცვა სხვადასხვაგვარად რეგულირდება. თუმცა, შრომის საერთაშორისო ორგანიზაციის (ILO) დადგენილი საერთო პრინციპების გაზიარების გამო, ბევრია საერთოც. გაფიცვის კანონიერების დადგენა სწორედ მისი რეგულირების თავისებურებებს უკავშირდება.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
ჩვენი კომენტარი
გაფიცვა, რომელიც XIX საუკუნის ბოლომდე დანაშაულადაც კი ითვლებოდა, დროთა განმავლობაში დასაქმებულთა ეკონომიკური და სოციალური ინტერესების დაცვის ერთ-ერთ მნიშვნელოვან ინსტრუმენტად ჩამოყალიბდა. დღეს კი საერთაშორისო აქტებით ადამიანის უფლებად არის აღიარებული.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
საქართველოში შრომითი უფლებები თითქმის ყველა სფეროში ირღვევა, რასაც საბაზისო პირობების მოთხოვნით მშრომელთა ხშირი გაფიცვაც მოწმობს. აუცილებელია, ვიცოდეთ, თუ როგორ შეიძლება ებრძოლო დამსაქმებლის ეკონომიკურ და პოლიტიკურ ძალაუფლებას და კანონიერი გზებით შეძლო საკუთარი სამართლიანი ინტერესების დაკმაყოფილება.
ჩვენი კომენტარი
სანამ საქართველოს კანონმდებლობას გავაანალიზებთ, უნდა გავიგოთ, როგორ ხედავენ გაფიცვის როლს ადამიანის უფლებების დაცვის საერთაშორისო ორგანიზაციები.
საქართველოში დასაქმებულებს ხშირად უწევთ არასათანადო სამუშაო გარემოსა და პირობებში მუშაობა, ასევე ხშირია მათი შრომითი უფლებების დარღვევის შემთხვევები. შესაბამისად, დასაქმებულთა უფლებების დაცვის თვალსაზრისით, განსაკუთრებული როლი აკისრია პროფესიულ გაერთიანებებს.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
ჩვენი კომენტარი
საქართველოში ძიძების, დამლაგებლების, მზრუნველების და საოჯახო სამუშაოში ჩართული ადამიანების ადამიანების შრომის უფლებები კანონით არ რეგულირდება. ეს პრობლემაა.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
მნიშვნელოვანია, ვიცოდეთ, თუ როგორია საოჯახო მშრომელების სოციალური დაცვის საერთაშორისო გამოცდილება და მინიმალური სტანდარტები, რათა ჩვენმა ძიძებმა, დამლაგებლებმა, ოჯახში დამხმარეებმა ისინი საკუთარ ქვეყანაშიც მოითხოვონ.
ჩვენი კომენტარი:
აუცილებელია, საქართველოს შრომით კანონმდებლობაში განისაზღვროს საოჯახო შრომის დეფინიცია, რათა ქვეყანაში შეიქმნას საოჯახო მშრომელთა სოციალური დაცვის საბაზისო მექანიზმები და მათ შეძლონ იმ უფლებებითა და ბენეფიტებით სარგებლობა, რომლებიც განსაზღვრულია სხვა დასაქმებულთათვის.
საოჯახო შრომა გულისხმობს დაქირავებულ საშინაო შრომას, როდესაც ადამიანები ფიზიკურ და ემოციურ შრომას სხვის ოჯახებში, ანაზღაურების სანაცვლოდ ასრულებენ. ოჯახში დასაქმებულები როგორც წესი, არიან ბავშვების აღმზრდელები, მოხუცების, სპეციალური საჭიროების მქონე პირების მზრუნველები, დამლაგებლები და ა.შ. ოჯახებში დასაქმებული ადამიანების უმრავლესობას არ აქვს შრომითი ხელშეკრულებები, შესაბამისად, ისინი ჩართულნი არიან არაფორმალურ ეკონომიკაში.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
2020 წლის მონაცემებით, საქართველოში სრული სამუშაო ძალის დაახლოებით 40% არაფორმალურ ეკონომიკაშია ჩართული, მათ შორის არიან საოჯახო მშრომელები. გარდა ამისა, ქვეყნიდან უამრავი ემიგრანტია გასული, რომლებიც სხვა ქვეყნებში მუშაობენ ოჯახებში. მნიშვნელოვანია, ვიცოდეთ ამ ტიპის შრომაში ჩართული ადამიანების პრობლემები და საჭიროებები.
ჩვენი კომენტარი:
საქართველოში, საოჯახო შრომაში ჩართულ პირებს არ იცავს შრომის კანონმდებლობა, რადგან ის არ ცნობს ამ ტიპის შრომის დეფინიციას. სახელმწიფო ვალდებულია დაიცვას საოჯახო შრომაში ჩართული მშრომელები, უზრუნველყოს ისინი უფლებებით და ბენეფიტებით, რომლითაც სარგებლობენ ფორმალურად დასაქმებულები. ამავე დროს, აღასრულოს შრომის საერთაშორისო ორგანიზაციის (ILO) მიერ დადგენილი მინიმალური სტანდარტები.
საქართველოში შრომის ინსპექციის სამსახურს რთული და წინააღმდეგობრივი ისტორია აქვს. მისი არსებობა და უფლებამოსილებები არაერთხელ გამხდარა ცხარე პოლიტიკური და იდეოლოგიური დებატების საგანი.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
იმისთვის, რომ გავიაზროთ, რაში გვჭირდება შრომის ინსპექცია, უნდა გავიგოთ, როგორი წინააღმდეგობების წინაშე იდგა ეს ინსტიტუტი წლების განმავლობაში საქართველოში.
ჩვენი კომენტარი
დასაქმებულთა უფლებების რეალურად დასაცავად აუცილებელია, რომ ქვეყანაში მოქმედებდეს ეფექტური, სათანადოდ აღჭურვილი და ხელისუფლებებისა და მათი იდეოლოგიური პრეფერენციებისაგან დამოუკიდებელი შრომის ინსპექციის სამსახური.
დღეს საერთაშორისო მიგრაცია უფრო და უფრო მასშტაბურ სახეს იღებს და გავლენა აქვს როგორც ინდივიდებსა და მათ ოჯახებზე, ასევე სახელმწიფოებზეც.
საერთაშორისო მიგრაციის სფეროში ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ადგილი უჭირავს არალეგალურ მიგრაციასა და არალეგალურ შრომით მიგრაციას. ხშირად ეს ორი ცნება ერთმანეთს მჭიდროდ უკავშირდება და ერთმანეთისგან გამომდინარეობს.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
საინფორმაციო სტატიებში უკვე ვისაუბრეთ საქართველოდან მოსახლეობის გადინების მასშტაბებზე. ყოველწლიურად ქვეყანას ათასობით ადამიანი ტოვებს. გადინების უმთავრეს მიზეზს ეკონომიკური ფაქტორები წარმოადგენს: უკიდურესი სიდუხჭირე, გაზრდილი ფასები და შემოსავლის წყაროს ძიება.
მათ რჩებათ ერთი გზა: არალეგალური მიგრაცია, ეს კი კანონდარღვევით საზღვრების გადაკვეთასა და უცხო ქვეყანაში ცხოვრებას გულისხმობს. სავარაუდოდ, საქართველოდან გასული მიგრანტების სოლიდური ნაწილი არალეგალურად კვეთს საზღვარს ან/და არალეგალურად რჩება უცხო ქვეყანაში.
ჩვენი კომენტარი
ჭიათურა საქართველოს ისტორიული ინდუსტრიული ქალაქია, სადაც მანგანუმი ჯერ კიდევ XIX საუკუნიდან მოიპოვება. თუმცა უკანასკნელი ათწლეულების განმავლობაში ეს სიმდიდრე ქალაქის და მისი მაცხოვრებლების მდგომარეობაზე არ აისახება.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა??
დღეს საქართველო მანგანუმის შენადნობების 5 ყველაზე მსხვილ ექსპორტიორ ქვეყანას შორისაა, მხოლოდ ფეროშენადნობების ექსპორტმა კი 2022 წლის იანვარ-მარტში მთლიანი ექსპორტის 18%-ზე მეტი შეადგინა. მიუხედავად ამისა, ჭიათურა და ჭიათურელები გაუსაძლისი სოციალური, ყოფით თუ ეკოლოგიური პრობლემებით იტანჯებიან.
ჩვენი კომენტარი:
ათწლეულებია, ჭიათურაში ხელფასები საცხოვრებლად არასაკმარისია, შრომა არ არის უსაფრთხო სიცოცხლისა და ჯანმრთელობისთვის და ქალაქი სხვადასხვა სახის ეკოლოგიური კატასტროფის წინაშეა. ჭიათურა და ჭიათურელები საჭიროებენ საზოგადოების შეუქცევად სოლიდარობას.
საქართველოში არაფორმალურ შრომაში ათიათასობით ადამიანია ჩართული. მნიშვნელოვანია, მათ ხელი მიუწვდებოდეთ სოციალური დაცვის საბაზისო სისტემებზე, რადგან ასეთი ტიპის შრომაში დასაქმებული პირები განსაკუთრებით დაუცველები არიან.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
საქართველოში სოციალური დაცვის მექანიზმები ისედაც ფრაგმენტულია, არაფორმალურად მშრომელი ადამიანებისთვის კი პრობლემა კიდევ უფრო მძიმედ დგას. მათ არ აქვთ შრომითი ხელშეკრულებები, არ სარგებლობენ შრომის კანონმდებლობით განსაზღვრული მინიმალური უფლებებით, რაც კიდევ უფრო აღრმავებს სოციალურ უთანასწორობას.
ჩვენი კომენტარი
შრომის ინსპექციის ეფექტური ფუნქციონირება უმნიშვნელოვანესია ქვეყანაში შრომის უსაფრთხოებისა და შრომითი უფლებების დაცვის მიმართულებით.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
იმიტომ, რომ საქართველოში შრომის ინსპექციის სამსახურის საქმიანობა რეალური შედეგების მომტანი იყოს, აუცილებელია, კარგად ვიცნობდეთ ამ მიმართულებით არსებულ საერთაშორისო სტანდარტებს და საუკეთესო პრაქტიკას.
ჩვენი კომენტარი
შრომის ინსპექციის უფლებამოსილებების ეფექტურად განსახორციელებლად აუცილებელია ინსპექტორთა სათანადო რაოდენობა, კვალიფიკაცია, საკანონმდებლო დონეზე გაწერილი შესაბამისი უფლება-მოვალეობები, რომლებიც მათ მისცემს შესაძლებლობას, ეფექტურად განახორციელონ ინსპექტირება, მათ შორის, არასტანდარტულ სამუშაო ადგილებზე.
ღირსეული და უსაფრთხო შრომის პირობების შექმნა მნიშვნელოვანია უკეთესი სამუშაო ადგილების შესაქმნელად, სიღარიბის შესამცირებლად და უკეთესი ცხოვრების დონის უზრუნველსაყოფად. მის დამკვიდრებასა და შენარჩუნებაში კი კრიტიკული როლი ეფექტიან შრომის ინსპექციას აქვს.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
ჩვენი კომენტარი
სახელმწიფო ვალდებულია, დაამკვიდროს შრომის პირობებზე ეფექტიანი ზედამხედველობა. ამისთვის კი მნიშვნელოვანია, გაძლიერდეს პრევენციული ღონისძიებები და შრომის ინსპექციის სამსახური აღიჭურვოს შესაბამისი და საკმარისი რესურსით.
უსაფრთხოების ნორმების დაცვა და მათი შესრულების კონტროლი სამუშაო ადგილზე მძიმე და ფატალური შემთხვევების შემცირების მთავარი წინაპირობაა. საინფორმაციო სახის პრევენციული ღონისძიებები კი ეხმარება საწარმოო შემთხვევების რაოდენობის შემცირებას.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
ეკონომიკურად არამდგრად ქვეყნებში, მათ შორის საქართველოში, მშენებლობა ერთ-ერთი ყველაზე სწრაფად მზარდი და სიცოცხლისთვის საშიში სფეროა. მნიშვნელოვანია, ვიცოდეთ, როგორ უნდა დავიცვათ მშრომელები დაზიანებისა და ფატალური შემთხვევებისგან.
ჩვენი კომენტარი
უსაფრთხო სამუშაო გარემო ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორია ქვეყნის სოციალური და ეკონომიკური განვითარებისათვის. შესაბამისად, უსაფრთხოების ნორმების დაცვა და მათი შესრულების კონტროლი არა მხოლოდ მშრომელთა, არამედ მთელი საზოგადოების ინტერესს წარმოადგენს. სახელმწიფომ კი უნდა გამოიკვლიოს საწარმოო შემთხვევების მიზეზები და ებრძოლოს მრავალმხრივი პრევენციული ღონისძიებებით.
საქართველოში უმუშევრობა ერთ-ერთი მთავარი გამოწვევაა. ქვეყანას არ აქვს გამართული სოციალური დაცვის სისტემა. ადამიანებს თავად უწევთ გაუმკლავდნენ არსებულ გაჭირვებას და იძულებული ხდებიან, ჩაერთონ არაფორმალურ დასაქმებაში, რადგან მათი უმეტესობა ვერ პოულობს სხვა სამსახურს. ამით კი მშრომელის ცხოვრება ხდება არაპროგნოზირებადი.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
არაფორმალური დასაქმება ერთგვარი გადარჩენის საშუალებაა იმ ქვეყნებში, სადაც სოციალური დაცვის სისტემა არასრული და ფრაგმენტულია.
ასეთია საქართველოც, სადაც უმუშევრად დარჩენილ ადამიანს სახელმწიფო საბაზისო სოციალურ დაცვასაც ვერ სთავაზობს, მაგალითად:
ამის ფონზე, ქვეყანაში კი დაბალია არაფორმალურ შრომაში ჩართულ პირთა დაცულობის დონე, რადგან მშრომელების უფლებებს არ იცავს კანონი.
ჩვენი კომენტარი:
საქართველოს მოსახლეობისთვის დაბალი ხელფასები და შრომის არასათანადო ანაზღაურება მნიშვნელოვანი პრობლემაა. ამ საკითხის სიმწვავე განსაკუთრებით თვალსაჩინო გახდა როგორც პანდემიის დროს, ასევე მიმდინარე ინფლაციის პირობებში. მიუხედავად ამისა, საქართველოში არ არსებობს ქმედითი ინსტრუმენტი, რომელიც დასაქმებულთა შრომის სამართლიანად ანაზღაურებას და მუშახელის ყველაზე მოწყვლადი ნაწილის სიღარიბისგან დაცვას უზრუნველყოფს.
ჩვენი კომენტარი
უსაფრთხო სამუშაო ადგილების შექმნა რისკების შეფასებითა და პრევენციული ღონისძიებების დაგეგმვით იწყება, რაც დამსაქმებლის ვალდებულებაა. დღეს შრომის უსაფრთხოების ნორმების დარღვევისთვის დამსაქმებელზე დაკისრებული პასუხისმგებლობა ამ ვალდებულების შესრულებას არ უზრუნველყოფს და არც მშრომელთა სიცოცხლისა და ჯანმრთელობის დასაცავადაა საკმარისი.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
ჩვენ გარშემო ადვილად მოიძებნება ერთი ადამიანი მაინც, რომელსაც მშენებლობაზე უმუშავია. მიუხედავად იმისა, რომ ეს საქართველოში ერთ-ერთი ყველაზე სახიფათო საქმეა და ხშირად მას ადამიანები ეწირებიან კიდეც, სიღარიბისა და უმუშევრობის გამო ის ერთ-ერთი ყველაზე მოთხოვნადი სამსახურიცაა.
ჩვენი კომენტარი
საქართველოში დამსაქმებელთა უმეტესობა გულგრილად ეკიდება შრომის უსაფრთხოების ვალდებულებების შესრულებას, ამას არასაკმარისად მკაცრი სანქციები, გეგმური, არაგეგმური ან განმეორებითი ინსპექტირების სიმცირეც უწყობს ხელს.
მიგრაციის პროცესების მართვაში სახელმწიფოს განსაკუთრებული როლი ენიჭება. სახელმწიფოები თავად წყვეტენ მიგრაციასთან დაკავშირებულ პრიორიტეტებს. ეს, ძირითადად, ქვეყანაში შემომსვლელ იმიგრანტებს ეხება, თუმცა მიგრაციის მართვა მოიცავს ქვეყნის დატოვების, ემიგრაციის, საკითხებსაც.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
შესაბამისად, მნიშვნელოვანია, ვიცოდეთ, რას აკეთებს სახელმწიფო თავისი მოქალაქეების ინტერესების დასაცავად მაშინ, როდესაც მათ უწევთ ქვეყნის დატოვება და სამუშაოდ უცხო ქვეყანაში გამგზავრება.
ჩვენი კომენტარი
თუმცა, საზღვარგარეთ მუშაობის მსურველებს სათანადოდ ვერ მიაწოდა ინფორმაცია, როგორ პირობებში მოუწევდათ მუშაობა და არც ქმედითი ბერკეტები აღმოაჩნდა მათ დასაცავად.
ბოლო წლებში განხორციელებული შრომის რეფორმის ფარგლებში გაიზარდა შრომის ინსპექციის მანდატი, შედარებით გაუმჯობესდა სიმაღლეზე მუშაობისა და მშენებლობის მარეგულირებელი ნორმები. თუმცა, სამუშაო ადგილზე ჯანმრთელობის და სიცოცხლის უფლების ხელყოფის შემთხვევები კვლავ ბევრია.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
ჩვენი კომენტარი:
საქართველოში მშენებლობა ეკონომიკური საქმიანობის ერთ-ერთი ყველაზე მსხვილი სფეროა, რომელშიც ყველაზე მეტი მშრომელი იღუპება. შედარებით გაუმჯობესებული კანონმდებლობა კი არ არის საკმარისი მუშათა სიცოცხლისა და ჯანმრთელობის დასაცავად. პრევენციული ღონისძიებების გატარება და მასზე ზედამხედველობა კვლავ პრობლემად რჩება.
დასაქმების გასააქტიურებელი პროგრამების ფრაგმენტები საქართველოში 2006 წლიდან ფუნქციონირებს და ამისათვის ბიუჯეტიდან ყოველწლიურადაა თანხები გამოყოფილი. თუმცა, ამ პროგრამებში მუდმივად შედის ცვლილებები, შესაბამისად, ის არ წარმოადგენს ერთი პოლიტიკის გრძელვადიან გეგმას.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
ჩვენი კომენტარი
სახელმწიფო დასაქმების გასააქტიურებელი პოლიტიკის მიზანია, მოქალაქე დააბრუნოს შრომის ბაზარზე. ის შეგვიძლია განვიხილოთ როგორც სოციალური დაცვის ერთ-ერთი ბერკეტი, რადგან გასააქტიურებელი პოლიტიკის ამოცანა უნდა იყოს, დაეხმაროს ინდივიდებს კრიზისების დაძლევაში.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
ჩვენი კომენტარი
დასაქმების გასააქტიურებელი პოლიტიკა ადამიანებს ეხმარება მაშინ, თუ ეს პოლიტიკა ითვალისწინებს თითოეული ინდივიდის საჭიროებებს, ეხმარება მათ ინდივიდუალური გეგმების შემუშავებაში.
ფორმალურ დასაქმებაში, არაფორმალური დასაქმებისგან განსხვავებით, მეტად არის უზრუნველყოფილი სტაბილური შემოსავალი, სოციალური დაცვა და დასაქმებასთან დაკავშირებული სარგებელი. შრომითი ურთიერთობის დროს დასაქმებული დაცულია გარკვეული საკანონმდებლო სტანდარტებით.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
ჩვენი კომენტარი
არაფორმალური შრომა არის ერთგვარი მახე, რომელიც მშრომელს არ სთავაზობს საყოველთაო სიკეთეებსა და პროფესიული განვითარების შესაძლებლობას.
იქიდან გამომდინარე, რომ არაფორმალურ სექტორში მინიმალურია პროფესიული განვითარების ან გადამზადების შესაძლებლობები, სამომავლო პერსპექტივაში რთულდება მშრომელის ფორმალურ სექტორში დასაქმება. ყოველივე ამის გამო, ინდივიდს არ ეძლევა განვითარების საშუალება და ვერც ეკონომიკურ სტაბილურობას აღწევს.
გამართული სოციალური პოლიტიკის განსახორციელებლად მნიშვნელოვანია, ქვეყნებმა სწორად აირჩიონ სოციალური დაცვის მოდელი. ეს მოდელები კი განსხვავდება ერთმანეთისაგან და იცვლება ქვეყნების პოლიტიკური წყობის, რესურსების, ღირებულებებისა თუ სხვა ნიშან-თვისებების მიხედვით.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
სოციალური დაცვის სისტემები ყველა მოქალაქეს ეხება. საქართველოში ეს სისტემა სუსტია, ამიტომ მნიშვნელოვანია, ვიცოდეთ, თუ რას აკეთებს სახელმწიფო ამ კუთხით და რა შესაძლებლობები გვაქვს მომავალში.
ჩვენი კომენტარი
შესაბამისად, საქართველოში სოციალური დაცვის ბერკეტები არ არის ორიენტირებული სიღარიბის დაძლევაზე.
პენსიის ერთ-ერთი ძირითადი ფუნქცია საპენსიო ასაკში დამოუკიდებლად ცხოვრების უფლებაა. შესაბამისად, მხოლოდ ოჯახის წევრებზე დამოკიდებულება ხანდაზმულს ამ უფლებას ართმევს. უკანასკნელი 30 წლის განმავლობაში საქართველოში პენსიის სიმწირემ სოციალურად დაუცველად აქცია ყველა, ვისაც არ ჰყავდა ვინმე, ვინც დამატებით უზრუნველყოფდა.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
საქართველოში 2018 წელს დანერგილი დაგროვებითი საპენსიო სქემა შეეხო ყველას – რეფორმის მიღმა დარჩენილებს, მის მონაწილეებსა თუ მომავალ თაობებს. შესაბამისად, მნიშვნელოვანია, ვიცოდეთ, თუ რას უნდა ველოდოთ ამ სისტემისგან და შესაძლებელი იყო თუ არა საქართველოში უკეთესი საპენსიო რეფორმის განხორციელება, რომელიც
ჩვენი კომენტარი:
საქართველოში შემუშავებული რეფორმა ინდივიდუალური დაგროვების ანგარიშების სქემაა, რომელიც გამორიცხავს თაობათაშორისი სოლიდარობის პრინციპს. ის გათვლილია საზოგადოების უკიდურესად ვიწრო სეგმენტზე და მისი განხორციელების მიზანი არა ხანდაზმულთა სოციალური უზრუნველყოფა, არამედ კაპიტალის ბაზრის განვითარებაა.
მსოფლიო ვეღარასოდეს იქნება ისეთი, როგორიც უკრაინაში რუსეთის იმპერიალისტურ შეჭრამდე იყო და კრიტიკული თეორიაც ვეღარ იაზროვნებს იმ კატეგორიებით, იმ თეორიული ჩარჩოთი, რომლითაც იქამდე აზროვნებდა.
რატომ განვიხილავთ ამ თემას?
ეს უსამართლო ომი, რომელიც რუსეთმა, ჩვენს სამეზობლოში და ჩვენს წინააღმდეგ, გააჩაღა, საერთაშორისო ურთიერთობებში არსებულ თეორიულ დებატებს ანალიზისთვის ჩაგვრის კონკრეტულ, თანამედროვე მაგალითებს აძლევს. სიბრმავეა მისი ვერ დანახვა და სიჯიუტე უგულებელყოფა, თუმცა კრიტიკული სკოლის ზოგიერთი წარომადგენელი ამ ხაფანგში გაება.
ქართული მეინსტრიმული წყაროები სიამოვნებით ავრცელებენ იმ თეორიულ შეცდომებს, რასაც კრიტიკული სკოლის წარმომადგენელთა ნაწილი უშვებს. ასე განზრახ მოქმედებენ. საკუთარი ნეოლიბერალური დღის წესრიგიდან გამომდინარე, მათ სურთ ჩვენი ქვეყნის მოსახლეობას დაუხატონ სურათი, რომელშიც კრიტიკულ აზრს არსებულ ვითარებაში გარკვევის არ შეუძლია, სადაც ის ძველი, გამოუსადეგარი ინსტრუმენტების მორგებას ცდილობს ახალი სიტუაციისთვის, და რა გასაკვირია, რომ მარცხდება.
სინამდვილეში კი ვითარება ასეთია: კრიტიკული თეორიის მიმდევრებს შორის ორი პოზიცია გამოიკვეთა. პირველი უთანაგრძნობს უკრაინას, მაგრამ წირავს მას, მეორე კი უპირობო მხარდაჭერას უცხადებს.
ჩვენი კომენტარი:
მემარცხენე ინტელექტუალების პირველმა ნაწილმა საკუთარი იდეოლოგიური სიხისტის, რეგიონის შესახებ მწირი ცოდნის, რიტორიკაში მემარჯვენე კატეგორიების შემოტანის, უკრაინელი ხალხის უგულებელყოფის შედეგად, დაკარგა რეალობის გაგების შესაძლებლობა. მათი ანალიზი უკრაინის ომის შესახებ არასანდო და ზედაპირულია. შესაბამისად, არსებული კონტექსტისთვის გამოსადეგი კრიტიკული ანალიზი უმთავრესად იმ ანალიტიკოსებთან უნდა ვეძებოთ, რომლებიც თავად არიან ამ სივრცის ნაწილი, საკუთარ თავზე გამოუცდიათ რუსეთის მცდელობები, მათი ქვეყნებისთვის თავს მოეხვია საკუთარი ძალაუფლება.
საქართველოში კერძო სექტორში დასაქმებული ქალები შვილის გაჩენისას მინიმალური სახსრებით რჩებიან. არაფორმალურ სექტორში დასაქმებულ, თვითდასაქმებულ და უმუშევარ ქალებს კი ბევრად რთული პრობლემები ექმნებათ.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
ჩვენი კომენტარი:
შრომის მოუწესრიგებელი კანონმდებლობა ასუსტებს ქალის როლს საზოგადოებაში და მას ეკონომიკურად სხვაზე დამოკიდებულს ხდის, რადგან საქართველომ:
მინიმალური ხელფასი ევროკავშირის ქვეყნებში დასაქმებულის სიღარიბისგან დაცვისა და სათანადო ანაზღაურებით უზრუნველყოფის ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული საშუალებაა.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
ჩვენი კომენტარი
საქართველოს მოქალაქეების დიდი ნაწილი უკვე არის შრომითი მიგრანტი ან მომავალში გეგმავს ქვეყნის დატოვებას. ამ პროცესის სრულად შეჩერება შეუძლებელია, თუმცა ქვეყნისთვის უპირველეს ამოცანას უნდა წარმოადგენდეს ისეთი ეკონომიკური და სოციალური გარემოს შექმნა, რომელიც ორიენტირებული იქნება მოქალაქეების ღირსეულ დასაქმებაზე.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
ჩვენი კომენტარი
2019 წელს, მმართველი პარტიის მაშინდელმა თავმჯდომარემ, ბიძინა ივანიშვილმა, მოსახლეობას მოუწოდა სამუშაო საზღვარგარეთ ეძებნათ, რადგან “2 მილიონ სამუშაო ადგილს საქართველოში ვერცერთი ეკონომიკა ვერ შექმნის.”
არაფორმალური შრომა ფორმალური შრომისგან იმით განსხვავდება, რომ მასში მიმდინარე პროცესები სახელმწიფო რეგულაციების მიღმა ხდება. შესაბამისად, არაფორმალურ შრომაში ჩართული ადამიანი ვერ სარგებლობს მშრომელისთვის კანონით გათვალისწინებული მინიმალური სიკეთეებითაც კი.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
მთელ მსოფლიოში, მათ შორის, საქართველოშიც, არაფორმალურ სექტორში ბევრი ადამიანია დასაქმებული. 2020 წლის მონაცემებით, საქართველოში არაფორმალური შრომა სრული სამუშაო ძალის 40%-ს მოიცავს. შესაბამისად, მნიშვნელოვანია, ვიცოდეთ, თუ რა გამოწვევების წინაშე დგას არაფორმალურ შრომაში ჩართული ადამიანი.
ჩვენი კომენტარი
საჭიროა, სახელმწიფომ გაატაროს თანმიმდევრული პოლიტიკა შრომის ფორმალიზაციის მიმართულებით, რომელიც გაითვალისწინებს მშრომელის საჭიროებებს და საშუალებას მისცემს ნებისმიერ მათგანს, ისარგებლოს ქვეყანაში არსებული სოციალური დაცვით.
დაბალი ხელფასები და შრომის არასათანადო ანაზღაურება საქართველოს მოქალაქეებისთვის უმნიშვნელოვანესი პრობლემაა. ამის მიუხედავად, სახელმწიფოში არ არსებობს ეფექტური მექანიზმი, რომელიც დასაქმებულს შრომის სამართლიანი ანაზღაურებითა და ღირსეული შემოსავლით უზრუნველყოფს.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
საქართველოს კანონმდებლობით განსაზღვრული მინიმალური ხელფასის ოდენობა სრულად აცდენილია მოსახლეობის რეალურ საჭიროებებსა და საერთაშორისო სტანდარტებს.
ჩვენი კომენტარი
აუცილებელია, რომ სახელმწიფომ დროულად გადახედოს მინიმალური ხელფასის ოდენობას და მისი განსაზღვრისას გაითვალისწინოს საარსებო მინიმუმის, საშუალო ხელფასისა და მშპ-ის ოდენობა, ქვეყნის ზოგადი ეკონომიკური მდგომარეობა და დაბალანაზღაურებადი მუშახელის განსაკუთრებული საჭიროებები.
2021 წელს ქვეყანა დატოვა საქართველოს 80 ათასზე მეტმა მოქალაქემ, რაც, გასულ წლებთან შედარებით, გაზრდილი მაჩვენებელია. ემიგრანტების უმრავლესობა შრომისუნარიან ასაკში მყოფი მოსახლეობა, ანუ 15-64 წლის ასაკობრივ ჯგუფის მიეკუთვნება. გაზრდილია მიგრაციის უარყოფითი სალდოც, რაც გულისხმობს ქვეყნიდან გასული და უკან დაბრუნებული ადამიანების თანაფარდობას.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს თემა?
ჩვენი კომენტარი
სიტუაციის გაუმჯობესებაში უმთავრესი როლი სახელმწიფოს ეკისრება. სახელმწიფომ ხელი უნდა შეუწყოს:
სახელმწიფოს მიერ გამოთვლილი საარსებო მინიმუმით თვიდან თვემდე არსებობა გაუსაძლისია. ქვეყანაში საარსებო მინიმუმის გამოთვლის პოლიტიკა შესაცვლელია და საარსებო მინიმუმი თანამედროვე მეთოდითაა გამოსათვლელი, რის შემდეგაც ის მინიმუმ გაორმაგდება.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
ჩვენი კომენტარი:
საქართველოში საარსებო მინიმუმის გაანგარიშების მეთოდოლოგია მოძველებულია და არ პასუხობს ადამიანის საჭიროებებს. ბოლო დროს განსაკუთრებულად გაიზარდა როგორც სასურსათო, ისე არასასურსათო ხარჯები. მაგალითად, ხარჯები აუცილებელ პროდუქციაზე – ბოსტნეულზე, ხილზე და რძის პროდუქტებზე, გაიზარდა სატრანსპორტო, ტანსაცმლის და სხვა ფასები, რაც ნიშნავს, რომ კიდევ უფრო მნიშვნელოვანია, სახელმწიფომ გადახედოს მინიმუმის გაანგარიშების მეთოდოლოგიას და მისი გამოყენების მიზანშეწონილობას.
თვითდასაქმებული ან უმუშევარი ქალების ორსულობის ან მშობიარობის შემდგომ პერიოდისათვის ფინანსური დახმარების პოლიტიკის შემუშავებისას სახელმწიფო ვალდებულია, გაითვალისწინოს მათი სოციალური საჭიროებებიც. ზოგიერთმა სახელმწიფომ მათთვის ფინანსური დახმარების გაცემა კანონმდებლობით დაარეგულირა, ზოგიერთში კი სასამართლო პრაქტიკით მკვიდრდება.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა? ბევრია თვითდასაქმებული, არაფორმალურ შრომაში ჩაბმული ან უმუშევარი ქალი. მათი ისედაც მძიმე სოციალური მდგომარეობა კი უარესდება, თუკი ბავშვის გაჩენას გადაწყვეტენ. სახელმწიფო, საერთაშორისო ვალდებულებების მიუხედავად, არც ერთ ეტაპზე მათთვის დახმარებას ხელმისაწვდომს არ ხდის.
ჩვენი კომენტარი: დღეს საქართველში არ არსებობს სრულყოფილი ინფორმაცია ქვეყანაში თვითდასაქმებული და უმუშევარი ქალების რაოდენობაზე, რაც მათზე ზრუნვის დაწყების არასაკმარისი, თუმცა აუცილებელი წინაპირობა იქნებოდა.
ევროპაში სოციალურ დაცვაზე ორიენტირებული პოლიტიკის დიდი გამოცდილება არსებობს. ევროკავშირის სოციალური დაცვის კოორდინირების შეთანხმება, ორიენტირებულია შექმნას თანაბარი დაცვის გარანტიები და ამავდროულად მისცეს წევრ ქვეყნებს საკუთარი სისტემის შემუშავების საშუალება.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
საქართველოს ევროკავშირთან ასოცირების ხელშეკრულების ფარგლებში აღებული აქვს ვალდებულება, რომლის თანახმად მხარეები გააგრძელებენ თანამშრომლობას სოციალური დაცვის ხელშესაწყობად. შესაბამისად, საჭიროა ვიცოდეთ რა ტიპის სოციალური დაცვის მოდელების პრაქტიკა არსებობს ევროპის ქვეყნებში და რომელი შეიძლება იყოს ყველაზე მეტად რელევანტური ქართული რეალობისთვის.
ჩვენი კომენტარი
ევროპაში ძირითადად მოქმედი სოციალური დაცვის ორი მოდელი – კონტინენტური და ნორდიკული – ითვალისწინებს სახელმწიფოს პასუხისმგებლობას ადამიანთა ცხოვრების დონის გაუმჯობესების, კრიზისების დაზღვევისა თუ გადაჭრის საკითხში, რაც საშუალებას აძლევს ადამიანებს ჰქონდეთ ღირსეული ცხოვრების პირობები.
საარსებო მინიმუმი არის თანხა, რომელიც ყოველთვიურად სჭირდება ადამიანს ღირსეული ცხოვრებისთვის. ის ერთგვარი ორიენტირია, რომელსაც სახელმწიფო სხვადასხვა პროგრამასა და სოციალურ პოლიტიკაზე მუშაობისას უნდა იყენებდეს.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა:
ჩვენი კომენტარი:
სოციალური პოლიტიკის განსაზღვრისას განსაკუთრებული ყურადღება უნდა ექცეოდეს საარსებო მინიმუმის მაჩვენებელს, თუმცა დღეს სახელმწიფო ან საერთოდ არ ეყრდნობა ამ მონაცემს, ან ეყრდნობა ფრაგმენტულად. მაგალითად, მინიმალური ხელფასი დღესაც 20 ლარია, რაც დღეს არსებული საკამათო და ხარვეზიანი საარსებო მინიმუმის 8%-ია.
საქართველოს მოსახლეობისთვის უმუშევრობა უმთავრესი პრობლემაა. მიუხედავად ამისა, ქვეყანაში არ არსებობს უმუშევრობის ბენეფიტების სისტემა, რომელიც უმუშევრად დარჩენილ მოქალაქეებს გარკვეული პერიოდით სტაბილური შემოსავლით უზრუნველყოფდა და სიღარიბის ზღვარს მიღმა აღმოჩენამდე მინიმალურ სოციალურ გარანტიებს შესთავაზებდა.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
საქართველოში არ არსებობს გამართული სოციალური დაცვის სისტემა, რომელიც ადამიანს ძირითადი სოციალური რისკებისგან დაიცავდა, მაგალითად, უმუშევრობის, უმუშევრად დარჩენის შემდგომი ფინანსური არასტაბილურობისა და სიღარიბისაგან.
ჩვენი კომენტარი:
უკანასკნელი ათწლეულებია, გლობალურად უფრო და უფრო მეტი სოციალური სერვისი ექვემდებარება პრივატიზაციას. ეს აქამდე წარმოუდგენელი იყო, რადგან სოციალურ დაცვას, თავისი არსით, საჯარო ფუნქცია აქვს.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
ამ ტენდენციიდან გამომდინარე, ბევრ ქვეყანაში განხორციელდა საპენსიო აქტივების პრივატიზაცია, რაც საფრთხეს უქმნის ღირსეული პენსიის მომავალს.
ჩვენი კომენტარი
მოხუცებულთათვის ღირსეული პენსიის უზრუნველყოფა სახელმწიფოს ვალდებულებაა. საერთაშორისო გამოცდილება აჩვენებს, რომ სოლიდარობის პრინციპზე დაფუძნებული სოციალური დაცვის სისტემების გაუქმება და სოციალური სერვისების პრივატიზება არ ემსახურება თანასწორობას საზოგადოებაში.
ევროკავშირის ქვეყნებში სხვადასხვა საპენსიო მოდელი მოქმედებს, თუმცა მათ აერთიანებს თაობათაშორისი სოლიდარობის პრინციპი, ეს კი ღირსეულ პენსიას უზრუნველყოფს.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
ევროპული გამოცდილება მნიშვნელოვანია, რათა ვიცოდეთ, თუ როგორი საპენსიო მოდელების დანერგვაა შესაძლებელი საქართველოში.
ჩვენი კომენტარი?
ევროკავშირის ქვეყნების გამოცდილება აჩვენებს, რომ საჯარო საპენსიო სვეტები ღირსეული პენსიის გასაცემად გადამწყვეტი მექანიზმია. უნივერსალური თუ პროფესიული საჯარო საპენსიო სქემები თაობათაშორისი სოლიდარობის ფუნქციას ასრულებს.
ასაკობრივი პენსიის მიზანია, მოხუცებულობა სიღარიბეში არ გავატაროთ. ღირსეული სიბერის უზრუნველყოფა სახელმწიფოს პირდაპირი ვალდებულებაა.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა:
პენსიის საკითხი ყველას გვეხება, რადგან ან უკვე ვართ, ან მომავალში ვიქნებით პენსიონერი, გარდა ამისა, ყველას გვყავს ხანდაზმული მშობლები, ნათესავები თუ ახლობლები. საპენსიო სისტემა კი საქართველოში მოუწესრიგებელია.
ჩვენი კომენტარი:
საქართველოს დღეს მწვავედ აწუხებს მოხუცთა სიღარიბე და უთანასწორობა სხვადასხვა ასაკის ადამიანებს შორის, რასაც, სხვა ფაქტორებთან ერთად, განაპირობებს არასაკმარისი საბაზისო პენსია და ახალი საპენსიო სქემის კონტექსტთან შეუსაბამობა თუ ხარვეზები.
საქართველოში დეკრეტული შვებულების შემთხვევებში ქალების და ბავშვების სოციალური კეთილდღეობა უზრუნველყოფილი არ არის. არადა, ევროკავშირის კანონმდებლობითა და შრომის საერთაშორისო ორგანიზაციის წესების მიხედვით, მშობიარობამდე და მშობიარობის შემდეგ მათთვის შესაბამისი შემოსავალი გარანტირებული უნდა იყოს.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
საქართველოში კერძო სექტორში დასაქმებულ ქალებს ხშირად არჩევანის გაკეთება უწევთ პროფესიულ/კარიერულ და ოჯახურ ცხოვრებას შორის. მიზეზი დეკრეტული შვებულების არასაკმარისი ანაზღაურებაა.
ჩვენი კომენტარი:
საქართველოში დეკრეტული შვებულების ხანგრძლივობა საერთაშორისო სტანდარტების შესაბამისია, თუმცა შრომის კოდექსით დადგენილი მაქსიმუმ 1000 ლარიანი ანაზღაურება დედისა და ბავშვის სოციალური უზრუნველყოფისათვის სრულიად არასაკმარისია.
ევროკავშირის ქვეყნებში უმუშევრად დარჩენილი ადამიანის დასახმარებლად, ძირითადად, ორი საშუალება გამოიყენება: უმუშევრობის შემწეობა და უმუშევრობის დაზღვევა. მათ შორის უფრო გავრცელებულია უმუშევრობის დაზღვევა.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს თემა?
საქართველოში უმუშევართა უფლებები სათანადოდ დაცული არ არის. ევროკავშირთან ასოცირების ხელშეკრულების თანახმად, საქართველოს კანონმდებლობა უნდა დაუახლოვდეს ევროკავშირის შიდა სტანდარტებს. ევროკავშირის სხვადასხვა ქვეყნის მაგალითზე კი ვნახავთ, როგორ იცავს დაზღვევა სამსახურის დაკარგვის შემდეგ უმუშევრად დარჩენილ ადამიანს გაღარიბებისაგან.
ჩვენი კომენტარი:
სახელმწიფომ უნდა შეიმუშაოს უმუშევართა დაცვის სქემა, რომელიც დაეფუძნება საუკეთესო საერთაშორისო გამოცდილებებს და გაითვალისწინებს ქართულ კონტექსტს.
საქართველოში უმუშევრობა ერთ-ერთი უმწვავესი პრობლემაა. ამის მიუხედავად, მოქალაქეები სახელმწიფოსგან არ იღებენ უმუშევრობის შემწეობას, რომელიც მათ მინიმალურ სოციალურ გარანტიებს შესთავაზებდა.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
მერყევი ეკონომიკის პირობებში, როდესაც დასაქმებულთა ინტერესები ხშირად უგულებელყოფილია, თითოეული ჩვენთაგანი მუდამ დგას სამსახურის დაკარგვის რისკის წინაშე.
ჩვენი კომენტარი:
შესაბამისად, სახელმწიფო ვალდებულია, დაიცვას თითოეული ადამიანი სოციალური რისკებისგან, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც ის უმუშევარი რჩება.
სოციალური დაცვის უზრუნველსაყოფად ერთ-ერთი გავრცელებული მიდგომა, ლიბერალური მოდელია. ის ორიენტირებულია ადამიანების საარსებო მინიმუმის უზრუნველყოფასა და მის სოციალურ დაცვაში სახელმწიფოს როლის შემცირებაზე.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
რადგან საქართველოს სუსტი სოციალური პოლიტიკა აქვს, მნიშვნელოვანია, ვიცნობდეთ სოციალური დაცვის წამყვან მოდელებს – რით ჰგავს ან განსხვავდება ისინი ჩვენი პრაქტიკისაგან.
ჩვენი კომენტარი
სოციალური დაცვის ლიბერალური მოდელი სოციალურ დაცვას კერძო პასუხისმგებლობის პრინციპზე აფუძნებს და ვერ აუმჯობესებს მოსახლეობის სოციალურ მდგომარეობას ღარიბ ქვეყნებში, რადგან ასეთ დროს რთულია ადამიანებს შორის თანაბარი მდგომარეობის მიღწევა.
გამართული სოციალური პოლიტიკა ხელს უწყობს ადამიანებს შორის თანასწორობას. შესაბამისად, სახელმწიფოების ვალდებულებაა, საკუთარი მოქალაქეებისთვის შექმნან ღირსეული სოციალური დაცვის სისტემები.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
გამართული სოციალური დაცვის სისტემა ნიშნავს ყველასთვის თანასწორ წვდომას საჯარო სიკეთეებზე, როგორიცაა ჯანდაცვა, განათლება და სხვა ფუნდამენტური საჭიროებები.
სისტემური და კარგად ორგანიზებული სოციალური დაცვის მოდელი მძლავრი იარაღია, რათა:
ჩვენი კომენტარი
თუმცა, პრაქტიკაში გარკვეულწილად ქველმოქმედების ნაირსახეობად უფრო მიიჩნევს.
დეკრეტული შვებულების ანაზღაურების რამდენიმე მოდელი არსებობს. ყველაზე გავრცელებული სახელმწიფო ბიუჯეტთან ერთად დამსაქმებლების მიერ გაცემული ანაზღაურებაა. სხვა მოდელების მიხედვით, დეკრეტულ შვებულებას მხოლოდ სახელმწიფო, უფრო იშვიათად კი, მხოლოდ დამსაქმებლები გასცემენ.
რატომ უნდა მაინტერესებდეს ეს თემა?
საქართველოში კერძო სექტორში დასაქმებული ქალების დეკრეტული შვებულების ანაზღაურების მიდგომა, არასაკმარისია ქალის და ბავშვის სოციალური და ეკონომიკური კეთილდღეობისათვის და ის სახელმწიფომ უნდა შეცვალოს. ამისათვის კი მნიშვნელოვანია გავრცელებული მოდელების მიმოხილვა და საუკეთესო საერთაშორისო პრაქტიკის შესწავლა.
ჩვენი კომენტარი:
დეკრეტული შვებულების ანაზღაურების განსხვავებული მოდელების არსებობა სახელმწიფოებს საშუალებას აძლევს, უზრუნველყოს ქალისა და ბავშვის სოციალური და ეკონომიკური კეთილდღეობა. შესაბამისად, საქართველოში უნდა შეიცვალოს სახელმწიფო ბიუჯეტიდან ერთჯერადად გასაცემი მაქსიმუმ 1000 ლარიანი ანაზღაურების წესი და გაიცეს იმგვარი დეკრეტული ანაზღაურება, რომელიც უზრუნველყოს ქალისა და ბავშვის კეთილდღეობა.
